Tổng quan nghiên cứu

Việc đổi mới chương trình giảng dạy tiếng Anh trong hệ thống giáo dục quốc dân Việt Nam giai đoạn 2008-2020 đã đặt ra yêu cầu cấp thiết về việc đánh giá và hoàn thiện sách giáo khoa tiếng Anh phù hợp với mục tiêu phát triển năng lực giao tiếp ngoại ngữ cho học sinh. Trong bối cảnh đó, sách giáo khoa "Tiếng Anh 6 - Tập 1 (Sách thí điểm)" được biên soạn theo dự án quốc gia về ngoại ngữ nhằm đáp ứng chuẩn đầu ra A1 theo Khung Tham chiếu Ngôn ngữ Chung Châu Âu (CEFR) và được áp dụng thử nghiệm tại các trường trung học cơ sở ở tỉnh Hải Dương. Nghiên cứu này tập trung đánh giá mức độ phù hợp của sách với yêu cầu của Dự án Ngoại ngữ Quốc gia 2020 và Chương trình tiếng Anh thí điểm cho bậc trung học cơ sở, đồng thời khảo sát tính khả thi trong thực tiễn giảng dạy và học tập tại địa phương. Phạm vi nghiên cứu bao gồm 60 học sinh lớp 6, 6 giáo viên và nhóm tác giả, biên tập viên sách tại 3 trường trung học cơ sở ở Hải Dương trong năm học 2012-2013. Kết quả nghiên cứu không chỉ cung cấp số liệu cụ thể về mức độ hài lòng và đánh giá của các đối tượng tham gia mà còn góp phần đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng sách giáo khoa, từ đó hỗ trợ việc triển khai hiệu quả chương trình ngoại ngữ mới trong hệ thống giáo dục quốc gia.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình đánh giá sách giáo khoa ngôn ngữ được đề xuất bởi các chuyên gia như Cunningsworth, Hutchinson & Waters, Tomlinson, và Williams. Các khái niệm chính bao gồm:

  • Đánh giá sách giáo khoa (Textbook Evaluation): Quá trình thu thập và phân tích thông tin nhằm xác định giá trị và mức độ phù hợp của sách với mục tiêu giảng dạy và nhu cầu học tập trong bối cảnh cụ thể.
  • Tiêu chí đánh giá: Bao gồm các khía cạnh về nội dung ngôn ngữ, thiết kế, phương pháp giảng dạy, tính liên kết, bối cảnh xã hội - văn hóa, và tính khả thi trong giảng dạy.
  • Phương pháp tiếp cận giao tiếp (Communicative Language Teaching - CLT): Phương pháp giảng dạy nhấn mạnh phát triển năng lực giao tiếp thực tế, lấy người học làm trung tâm.
  • Khung năng lực ngoại ngữ chung châu Âu (CEFR): Chuẩn đánh giá năng lực ngoại ngữ quốc tế, trong đó sách hướng tới chuẩn A1 cho học sinh lớp 6.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp khảo sát với cỡ mẫu gồm 60 học sinh lớp 6, 6 giáo viên dạy tiếng Anh và 6 tác giả, biên tập viên sách giáo khoa. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu ngẫu nhiên đối với học sinh và toàn bộ giáo viên, tác giả liên quan. Công cụ thu thập dữ liệu chính là bảng câu hỏi đánh giá sách giáo khoa dành cho học sinh và giáo viên, gồm 51-53 câu hỏi theo dạng đồng ý/không đồng ý, phân nhóm theo 12 tiêu chí đánh giá. Ngoài ra, nghiên cứu còn sử dụng các buổi trao đổi không chính thức để khai thác sâu hơn ý kiến của các đối tượng. Dữ liệu được thu thập sau khi học sinh hoàn thành toàn bộ bài học trong sách, sau đó được xử lý thống kê để tính tỷ lệ đồng thuận và phân tích so sánh giữa các nhóm đối tượng. Thời gian nghiên cứu tập trung trong năm học 2012-2013 tại 3 trường trung học cơ sở ở tỉnh Hải Dương.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tổng quan về hình thức và thiết kế sách:

    • 95% học sinh và 83,3% giáo viên đồng ý rằng cỡ chữ và kiểu chữ phù hợp với học sinh lớp 6.
    • 100% người tham gia đánh giá cao phần mục lục chi tiết và phần ôn tập cuối mỗi chủ đề.
    • Tuy nhiên, chỉ 75% học sinh và 66,7% giáo viên hài lòng với bìa sách do hình ảnh chưa hấp dẫn và chưa phản ánh rõ nội dung.

  2. Thiết kế và minh họa:

    • 96,7% học sinh và 83,3% giáo viên cho rằng minh họa kích thích khả năng hình dung và sáng tạo.
    • 100% đồng thuận sách có minh họa gần gũi với môi trường sống của học sinh.

  3. Tài liệu kèm theo:

    • 78,3% học sinh và 75% giáo viên đánh giá workbook giúp củng cố kiến thức.
    • 91,7% giáo viên hài lòng với sách giáo viên về tính hữu ích và hướng dẫn chi tiết.
    • Tuy nhiên, chỉ 41,7% học sinh cảm thấy CD-ROM phù hợp do khó khăn trong việc nghe giọng bản ngữ.

  4. Mục tiêu sách:

    • 76,7% học sinh và 75% giáo viên cho rằng sách đáp ứng mục tiêu của Dự án Ngoại ngữ 2020 và chương trình thí điểm.
    • 83,3% học sinh và giáo viên đồng ý mục tiêu cuối khóa xác định rõ mức độ thành thạo mong muốn.
    • 60% học sinh và 66,7% giáo viên cho rằng mục tiêu phát triển phù hợp với trình độ học sinh.

  5. Chủ đề và nội dung:

    • 93,7% người tham gia đánh giá chủ đề phong phú, phù hợp trình độ và tránh các chủ đề nhạy cảm.
    • 93,7% học sinh và 66,7% giáo viên đồng thuận về sự phù hợp của tài liệu từ vựng và phát âm, tuy nhiên giáo viên cho rằng phần phát âm còn hạn chế.
    • 90% đồng ý nội dung phù hợp với độ tuổi và trình độ nhận thức.

  6. Phát triển kỹ năng:

    • Trên 85% đồng ý sách phát triển đầy đủ bốn kỹ năng nghe, nói, đọc, viết.
    • Một số hoạt động viết và nói trong phần dự án được đánh giá khó và chưa phù hợp hoàn toàn với học sinh lớp 6.
    • Sách thiếu phần luyện tập trọng âm và ngữ điệu.

  7. Bối cảnh xã hội và văn hóa:

    • 96,7% học sinh và 91,7% giáo viên cho rằng tình huống giao tiếp phù hợp với văn hóa và môi trường học sinh.
    • 95% đồng thuận sách tránh các hình ảnh định kiến về giới, chủng tộc, xã hội.
    • Tuy nhiên, sách chưa đề cập đầy đủ đến văn hóa các dân tộc thiểu số và văn hóa bản ngữ.

  8. Tính liên kết:

    • 95-100% đồng thuận sách có sự liên kết chặt chẽ giữa các đơn vị bài học, phù hợp với chương trình và xây dựng trên các kỹ năng nền tảng.

  9. Tính khả thi trong giảng dạy:

    • 83,3% giáo viên và 100% tác giả cho rằng sách giúp giảm thời gian chuẩn bị bài giảng.
    • Tuy nhiên, chỉ 50% giáo viên cho rằng sách phù hợp với lớp có trình độ học sinh đa dạng và quy mô lớn, phản ánh khó khăn thực tế.

  10. Phương pháp giảng dạy:

    • 95% học sinh và 91,7% giáo viên đồng ý phương pháp CLT và cách tiếp cận lấy người học làm trung tâm phù hợp.
    • Tuy nhiên, chỉ khoảng 50% học sinh và 66,7% giáo viên hài lòng với các kỹ thuật trình bày và luyện tập ngôn ngữ mới, do chưa quen với phương pháp mới.

  11. Kiểm tra đánh giá:

    • 95% học sinh và 91,7% giáo viên cho rằng sách cân bằng giữa yêu cầu kiểm tra và nhu cầu học tập.
    • 98% đồng thuận sách cung cấp các bài ôn tập định kỳ và mẫu đề thi cuối khóa.
    • Tuy nhiên, sách không cung cấp đề kiểm tra hoàn chỉnh sẵn sàng sử dụng.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy sách giáo khoa "Tiếng Anh 6 - Tập 1 (Sách thí điểm)" đáp ứng tốt các tiêu chí về thiết kế, nội dung, mục tiêu và phát triển kỹ năng theo yêu cầu của Dự án Ngoại ngữ 2020 và chương trình thí điểm. Sự đồng thuận cao giữa học sinh, giáo viên và tác giả về nhiều khía cạnh chứng tỏ tính khả thi và phù hợp của sách trong bối cảnh giảng dạy tại Hải Dương. Tuy nhiên, một số hạn chế như phần phát âm chưa đầy đủ, khó khăn trong việc áp dụng phương pháp mới, cũng như thiếu các đề kiểm tra hoàn chỉnh, phản ánh những thách thức trong việc chuyển đổi phương pháp và chuẩn bị tài liệu hỗ trợ. So sánh với các nghiên cứu đánh giá sách giáo khoa khác, kết quả này tương đồng với xu hướng tích cực về việc áp dụng CLT và chú trọng phát triển kỹ năng giao tiếp, đồng thời nhấn mạnh vai trò quan trọng của việc đào tạo giáo viên và điều chỉnh tài liệu phù hợp với đặc điểm học sinh địa phương. Các biểu đồ thể hiện tỷ lệ đồng thuận theo từng tiêu chí sẽ minh họa rõ nét sự phân bố ý kiến giữa các nhóm đối tượng, giúp xác định các điểm mạnh và điểm cần cải thiện của sách.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Cải tiến thiết kế bìa sách:

    • Tăng tính hấp dẫn và phản ánh rõ nội dung sách để thu hút học sinh.
    • Thời gian thực hiện: 6 tháng trước năm học mới.
    • Chủ thể thực hiện: Nhà xuất bản phối hợp với nhóm biên tập.

  2. Bổ sung tài liệu phát âm và luyện tập trọng âm, ngữ điệu:

    • Phát triển phần bài tập phát âm chi tiết, kèm theo hướng dẫn cho giáo viên.
    • Thời gian: 1 năm.
    • Chủ thể: Tác giả sách và chuyên gia ngôn ngữ.

  3. Đào tạo nâng cao năng lực giáo viên về phương pháp CLT và kỹ thuật giảng dạy:

    • Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu, tập trung vào kỹ thuật trình bày và luyện tập ngôn ngữ mới.
    • Thời gian: Liên tục trong 2 năm.
    • Chủ thể: Sở Giáo dục và Đào tạo, các trung tâm bồi dưỡng.

  4. Phát triển bộ đề kiểm tra hoàn chỉnh và đa dạng:

    • Soạn thảo các đề kiểm tra định kỳ và cuối khóa phù hợp với nội dung sách và chuẩn đầu ra.
    • Thời gian: 6 tháng.
    • Chủ thể: Nhóm tác giả và chuyên gia đánh giá.

  5. Hỗ trợ giáo viên trong việc điều chỉnh sách phù hợp với lớp học đa trình độ và quy mô lớn:

    • Cung cấp tài liệu hướng dẫn và các hoạt động bổ trợ linh hoạt.
    • Thời gian: 1 năm.
    • Chủ thể: Nhà xuất bản và các tổ chức giáo dục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiếng Anh trung học cơ sở:

    • Lợi ích: Hiểu rõ ưu nhược điểm của sách giáo khoa đang sử dụng, từ đó điều chỉnh phương pháp giảng dạy phù hợp.
    • Use case: Chuẩn bị bài giảng, lựa chọn hoạt động phù hợp với trình độ học sinh.

  2. Nhà biên soạn và xuất bản sách giáo khoa:

    • Lợi ích: Thu thập phản hồi thực tiễn để cải tiến nội dung, thiết kế và tài liệu kèm theo.
    • Use case: Phát triển phiên bản sách mới hoặc bổ sung tài liệu hỗ trợ.

  3. Cán bộ quản lý giáo dục và Sở Giáo dục:

    • Lợi ích: Đánh giá hiệu quả chương trình ngoại ngữ, xây dựng chính sách đào tạo giáo viên và lựa chọn sách giáo khoa.
    • Use case: Quyết định triển khai sách giáo khoa và tổ chức tập huấn.

  4. Nghiên cứu sinh và học viên cao học chuyên ngành giảng dạy tiếng Anh:

    • Lợi ích: Tham khảo phương pháp đánh giá sách giáo khoa, áp dụng vào nghiên cứu hoặc thực tiễn giảng dạy.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn liên quan đến giáo dục ngoại ngữ.

Câu hỏi thường gặp

  1. Sách "Tiếng Anh 6 - Tập 1" có phù hợp với trình độ học sinh lớp 6 không?

    • Đa số học sinh và giáo viên (trên 90%) đánh giá sách phù hợp với trình độ A1 theo CEFR, đáp ứng mục tiêu phát triển kỹ năng cơ bản.

  2. Phương pháp giảng dạy trong sách có dễ áp dụng không?

    • Phần lớn đồng thuận phương pháp CLT phù hợp, nhưng khoảng 50% học sinh và giáo viên cần thời gian làm quen và hỗ trợ thêm để áp dụng hiệu quả.

  3. Sách có hỗ trợ phát âm và luyện nghe tốt không?

    • Sách cung cấp tài liệu nghe với giọng bản ngữ, tuy nhiên nhiều học sinh gặp khó khăn do tốc độ và cách phát âm, phần luyện phát âm còn hạn chế.

  4. Tài liệu kèm theo sách có đầy đủ và hữu ích không?

    • Workbook và sách giáo viên được đánh giá cao về tính hữu ích, nhưng CD-ROM chưa được học sinh đánh giá cao do khó khăn trong nghe hiểu.

  5. Sách có đáp ứng yêu cầu kiểm tra, đánh giá theo chương trình không?

    • Sách cung cấp các bài ôn tập và mẫu đề thi cuối khóa phù hợp, nhưng chưa có đề kiểm tra hoàn chỉnh sẵn sàng sử dụng, cần bổ sung thêm.

Kết luận

  • Sách giáo khoa "Tiếng Anh 6 - Tập 1 (Sách thí điểm)" phù hợp với mục tiêu của Dự án Ngoại ngữ 2020 và chương trình thí điểm, đáp ứng tốt nhu cầu giảng dạy và học tập tại Hải Dương.
  • Thiết kế sách, nội dung và phát triển kỹ năng được đánh giá cao, góp phần nâng cao năng lực giao tiếp tiếng Anh cho học sinh lớp 6.
  • Một số hạn chế về phát âm, phương pháp giảng dạy và tài liệu kiểm tra cần được cải thiện để tăng hiệu quả sử dụng.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao chất lượng sách và hỗ trợ giáo viên trong quá trình giảng dạy.
  • Nghiên cứu mở ra hướng phát triển tiếp theo trong việc đánh giá và hoàn thiện sách giáo khoa tiếng Anh cho các cấp học tiếp theo, đồng thời kêu gọi sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà xuất bản, giáo viên và cơ quan quản lý giáo dục.

Hành động tiếp theo là triển khai các đề xuất cải tiến và tổ chức các khóa đào tạo giáo viên nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng sách giáo khoa trong thực tế giảng dạy.