Đánh Giá Hiện Trạng và Đề Xuất Biện Pháp Quản Lý Chất Thải Rắn Sinh Hoạt Tại Quận 1, TP. Hồ Chí Minh - Áp Dụng Luật Bảo Vệ Môi Trường 2020

Quản lý chất thải rắn không chỉ là vấn đề môi trường mà còn liên quan mật thiết đến sức khỏe cộng đồng và kinh tế. Một hệ thống quản lý chất thải bền vững cần đảm bảo thu gom, vận chuyển, xử lý CTRSH một cách hiệu quả, giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường, đồng thời khai thác giá trị từ chất thải thông qua tái chế và tái sử dụng. Điều này góp phần xây dựng một nền kinh tế tuần hoàn, giảm sự phụ thuộc vào nguồn tài nguyên thiên nhiên.

Đại dịch COVID-19 đã gây ra nhiều xáo trộn trong hoạt động quản lý chất thải. Lượng rác thải sinh hoạt gia đình tăng lên do giãn cách xã hội, đồng thời xuất hiện thêm rác thải y tế từ các khu cách ly và điểm tiêm chủng. Điều này đòi hỏi các biện pháp quản lý đặc biệt để đảm bảo an toàn cho người dân và nhân viên vệ sinh, cũng như ngăn ngừa nguy cơ lây lan dịch bệnh. Theo nghiên cứu, giai đoạn cao điểm của dịch bệnh từ năm 2020 và 2021, khối lượng CTR giảm lần lượt 3.24% và 3.34% so với giai đoạn trước dịch.

Nghiên cứu cho thấy, tổng số nguồn thải tại 10 phường thuộc địa bàn Quận 1 năm 2022 có 44.022 nguồn thải. Khu vực có số nguồn thải cao nhất là phường Bến Nghé với 7.502 nguồn thải, chiếm 17.04%, là khu vực sầm uất với nhiều hộ sản xuất kinh doanh. Việc phân tích chi tiết nguồn phát sinh, thành phần chất thải giúp xác định các giải pháp quản lý phù hợp và hiệu quả hơn. Theo báo cáo, khối lượng chất thải rắn phát sinh bình quân có sự biến động qua các năm do ảnh hưởng của dịch COVID-19.

Hệ thống thu gom và vận chuyển CTRSH tại Quận 1 bao gồm cả lực lượng công lập và dân lập. Tuy nhiên, sự phối hợp giữa các đơn vị chưa chặt chẽ, dẫn đến tình trạng chồng chéo địa bàn, cạnh tranh không lành mạnh, và hiệu quả thu gom chưa cao. Việc cải thiện hệ thống này cần có sự quy hoạch hợp lý, tăng cường kiểm tra giám sát, và khuyến khích sự tham gia của cộng đồng. Nghiên cứu của Huỳnh Thanh Duy chỉ ra rằng, khối lượng CTRSH thu gom, vận chuyển trung bình lớn 216 tấn/ngày [3], mà còn về thành phần CTR phát sinh, loại hình phát sinh cũng rất phức tạp.

Mặc dù đã có nhiều cố gắng, công tác quản lý CTRSH vẫn còn nhiều tồn tại. Bên cạnh đó công tác phân loại CTRSH tại nguồn tại địa bàn không đồng bộ, tình trạng vứt rác bừa bãi diễn ra nhỏ lẻ tại khu vực chợ tạm, tự phát, dưới dạ cầu, tuyến đường ven kênh. Khối lượng rác dọn quang, lưu củ lớn gây tổn thất chi phí quản lý. Theo luận văn thạc sĩ, thách thức hiện nay trong công tác quản lý CTRSH sau giai đoạn hậu COVID là việc đảm bảo việc tiếp nhận và xử lý tồn đọng rác y tế tại các điểm tiêm.

Các biện pháp kỹ thuật có thể bao gồm việc sử dụng xe thu gom chuyên dụng, áp dụng công nghệ định vị GPS để theo dõi lộ trình, xây dựng các trạm trung chuyển hợp vệ sinh, và áp dụng các công nghệ xử lý tiên tiến như đốt rác phát điện, ủ phân compost, hoặc sản xuất nhiên liệu từ rác. Việc lựa chọn công nghệ phù hợp cần dựa trên điều kiện cụ thể của địa phương và đảm bảo hiệu quả kinh tế, môi trường. Cần đảm bảo an toàn trong hoạt động thu gom, vận chuyển và xử lý tuân thủ nghiêm ngặt các quy định phòng chống dịch COVID-19.

Phân loại rác tại nguồn là bước quan trọng để tăng cường tái chế và giảm lượng chất thải phải xử lý. Để thực hiện hiệu quả, cần có sự hướng dẫn cụ thể, trang bị thùng rác phù hợp, và có cơ chế khuyến khích, xử phạt rõ ràng. Cần có chính sách hỗ trợ các doanh nghiệp tái chế, tạo ra thị trường tiêu thụ sản phẩm tái chế, và khuyến khích người dân sử dụng các sản phẩm này.

Việc hoàn thiện thể chế và chính sách đóng vai trò quan trọng trong việc tạo hành lang pháp lý cho hoạt động quản lý chất thải. Cần có các quy định rõ ràng về trách nhiệm của các bên liên quan, cơ chế tài chính bền vững, và các biện pháp khuyến khích, xử phạt phù hợp. Các chính sách này cần được xây dựng dựa trên cơ sở khoa học, tham khảo kinh nghiệm quốc tế, và phù hợp với điều kiện thực tế của địa phương.

Luật Bảo vệ Môi trường 2020 quy định rõ trách nhiệm phân loại rác tại nguồn của các hộ gia đình, tổ chức, và cá nhân. Các loại rác thải phải được phân loại thành các nhóm khác nhau, như rác thải có khả năng tái chế, rác thải thực phẩm, và rác thải thông thường. Việc phân loại đúng cách sẽ giúp tăng cường tái chế và giảm lượng chất thải phải xử lý.

Luật Bảo vệ Môi trường 2020 khuyến khích áp dụng mô hình kinh tế tuần hoàn trong quản lý chất thải. Theo đó, chất thải được coi là một nguồn tài nguyên, cần được thu hồi, tái chế, và tái sử dụng để tạo ra các sản phẩm mới. Điều này giúp giảm sự phụ thuộc vào nguồn tài nguyên thiên nhiên, giảm ô nhiễm môi trường, và tạo ra các cơ hội kinh doanh mới.

Rác thải y tế phát sinh trong dịch COVID-19 bao gồm khẩu trang, găng tay, quần áo bảo hộ, và các vật tư y tế khác. Loại rác thải này có nguy cơ lây nhiễm cao, cần được thu gom, vận chuyển, và xử lý theo quy trình đặc biệt. Cần có các thùng chứa chuyên dụng, biển báo rõ ràng, và nhân viên được đào tạo bài bản để đảm bảo an toàn.

Trong quá trình thu gom và xử lý CTRSH, cần đảm bảo an toàn cho nhân viên vệ sinh bằng cách trang bị đầy đủ đồ bảo hộ, cung cấp thông tin về nguy cơ lây nhiễm, và hướng dẫn các biện pháp phòng ngừa. Cần có quy trình khử trùng thiết bị, phương tiện, và các khu vực làm việc để giảm thiểu nguy cơ lây lan dịch bệnh.

Nghiên cứu về quản lý chất thải đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp thông tin, dữ liệu, và giải pháp cho các nhà quản lý, doanh nghiệp, và cộng đồng. Các nghiên cứu này giúp đánh giá hiệu quả của các biện pháp hiện tại, xác định các vấn đề còn tồn tại, và đề xuất các giải pháp mới để nâng cao hiệu quả quản lý chất thải.

Hướng nghiên cứu tương lai về quản lý chất thải nên tập trung vào việc thúc đẩy mô hình kinh tế tuần hoàn. Cần nghiên cứu các giải pháp để tăng cường tái chế, giảm lượng chất thải phải xử lý, và tạo ra các sản phẩm mới từ chất thải. Ngoài ra, cần nghiên cứu các chính sách, cơ chế tài chính, và mô hình kinh doanh để hỗ trợ sự phát triển của kinh tế tuần hoàn.