Tổng quan nghiên cứu

Ngành công nghiệp chế biến dừa tỉnh Bến Tre là một trong những ngành kinh tế mũi nhọn với quy mô lớn nhất cả nước, đóng góp quan trọng vào tăng trưởng kinh tế địa phương. Từ năm 2005 đến 2014, diện tích trồng dừa tăng từ khoảng 37 nghìn ha lên khoảng 65 nghìn ha, với năng suất đạt khoảng 9.703 trái/ha/năm, cao hơn nhiều so với các nước trồng dừa như Ấn Độ và Sri Lanka. Sản lượng dừa cũng tăng từ 259 triệu trái năm 2005 lên khoảng 493 triệu trái năm 2013. Giá trị sản xuất công nghiệp chế biến dừa tăng trưởng bình quân 10,42%/năm trong giai đoạn 2006-2014, với kim ngạch xuất khẩu sản phẩm dừa đạt khoảng 170 triệu USD năm 2014.

Tuy nhiên, ngành chế biến dừa vẫn đối mặt với nhiều thách thức như quy mô doanh nghiệp nhỏ, trình độ công nghệ và nhân lực hạn chế, sản phẩm giá trị gia tăng thấp, thiếu liên kết trong chuỗi cung ứng và cạnh tranh gay gắt trên thị trường trong và ngoài nước. Trong bối cảnh đó, việc nhận dạng và nuôi dưỡng các yếu tố năng lực động là cần thiết để nâng cao năng lực cạnh tranh và kết quả kinh doanh của các doanh nghiệp chế biến dừa.

Mục tiêu nghiên cứu là xây dựng mô hình các yếu tố năng lực động ảnh hưởng đến kết quả kinh doanh của các doanh nghiệp chế biến dừa tỉnh Bến Tre, đo lường mức độ tác động và đề xuất các giải pháp chính sách hỗ trợ phát triển bền vững ngành dừa. Nghiên cứu tập trung vào dữ liệu thu thập trong giai đoạn 2005-2014, với khảo sát thực tế tại các doanh nghiệp chế biến dừa trên địa bàn tỉnh năm 2014. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc định hướng phát triển ngành dừa, nâng cao hiệu quả kinh doanh và tạo lợi thế cạnh tranh cho doanh nghiệp trong môi trường kinh doanh đầy biến động.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên ba lý thuyết chính: lý thuyết cạnh tranh truyền thống, lý thuyết về nguồn lực và lý thuyết về năng lực động.

  • Lý thuyết cạnh tranh truyền thống tập trung vào cơ cấu ngành và chiến lược doanh nghiệp để tạo lợi thế cạnh tranh, bao gồm mô hình năm lực cạnh tranh của Porter và các trường phái kinh tế học tổ chức, Chamberlin và Schumpeter. Lý thuyết này nhấn mạnh vai trò của sự khác biệt sản phẩm, cơ cấu ngành và khả năng sáng tạo trong cạnh tranh.

  • Lý thuyết về nguồn lực phân tích các nguồn lực hữu hình và vô hình của doanh nghiệp, trong đó nguồn lực vô hình như công nghệ, danh tiếng, nhân lực là yếu tố tạo lợi thế cạnh tranh bền vững. Nguồn lực phải thỏa mãn tiêu chí VRIN (giá trị, hiếm, khó bắt chước, không thể thay thế) để tạo ra lợi thế cạnh tranh.

  • Lý thuyết về năng lực động định nghĩa năng lực động là khả năng tích hợp, xây dựng và tái cấu trúc nguồn lực để thích ứng với môi trường kinh doanh thay đổi nhanh chóng. Năng lực động bao gồm các yếu tố như năng lực sáng tạo, năng lực marketing, định hướng kinh doanh, định hướng học hỏi và kỳ vọng cơ hội từ WTO.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu gồm: năng lực sáng tạo, đáp ứng khách hàng, phản ứng cạnh tranh, thích ứng môi trường vĩ mô, chất lượng mối quan hệ với đối tác, định hướng kinh doanh, định hướng học hỏi và kỳ vọng cơ hội WTO.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp phương pháp định tính và định lượng:

  • Nghiên cứu định tính: Xây dựng thang đo dựa trên các nghiên cứu trước và tham khảo ý kiến chuyên gia từ Hiệp hội Dừa tỉnh Bến Tre để hoàn chỉnh các biến quan sát, xây dựng bảng câu hỏi khảo sát.

  • Nghiên cứu định lượng: Thu thập dữ liệu sơ cấp từ toàn bộ doanh nghiệp chế biến dừa trên địa bàn tỉnh Bến Tre năm 2014 (243 phiếu khảo sát hợp lệ, đạt tỷ lệ 90%). Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo của UBND tỉnh và Sở Công Thương Bến Tre giai đoạn 2005-2014.

Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm SPSS 18 với các bước:

  • Kiểm định độ tin cậy thang đo bằng hệ số Cronbach’s Alpha (loại bỏ các biến không đạt yêu cầu).
  • Phân tích nhân tố khám phá (EFA) để rút gọn biến quan sát thành các nhân tố chính.
  • Phân tích hồi quy tuyến tính đa biến để đánh giá mức độ ảnh hưởng của các nhân tố đến kết quả kinh doanh.
  • Kiểm định phương sai phần dư không đổi bằng kiểm định Spearman để đảm bảo tính hiệu quả của mô hình.

Cỡ mẫu 243 phiếu khảo sát đảm bảo lớn hơn 5 lần số biến quan sát (38 biến), phù hợp cho phân tích nhân tố khám phá.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Các nhân tố năng lực động ảnh hưởng đến kết quả kinh doanh: Qua phân tích hồi quy đa biến, có 5 nhân tố có tác động thực sự và theo thứ tự quan trọng gồm:

    • Chất lượng quan hệ với đối tác (hệ số tác động cao nhất)
    • Năng lực sáng tạo
    • Thích ứng với môi trường vĩ mô
    • Phản ứng cạnh tranh
    • Định hướng kinh doanh

  2. Kiểm định chất lượng thang đo: Hệ số Cronbach’s Alpha của các thang đo dao động từ 0,617 đến 0,874, đảm bảo độ tin cậy cao. Sau khi loại bỏ 7 biến không phù hợp, còn lại 41 biến quan sát thuộc 9 thang đo.

  3. Phân tích nhân tố khám phá (EFA): Rút gọn từ 38 biến quan sát còn 33 biến, phân thành 8 nhân tố chính, giải thích 68,1% phương sai biến. Các nhân tố này tương ứng với các yếu tố năng lực động đã đề xuất.

  4. Đặc điểm doanh nghiệp:

    • Loại hình doanh nghiệp: Công ty TNHH chiếm 53,5%, doanh nghiệp tư nhân 25,1%, doanh nghiệp nước ngoài 7,8%.
    • Thời gian hoạt động: 40,3% doanh nghiệp hoạt động từ 5-10 năm, 27,6% trên 10 năm.
    • Quy mô nhân sự: 43,2% doanh nghiệp có dưới 50 nhân viên, 37% từ 50-100 nhân viên.
    • Nhóm sản phẩm chủ yếu: xơ dừa và mụn dừa chiếm 42,8%, cơm dừa nạo sấy và sữa dừa 20,2%.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy chất lượng quan hệ với đối tác là nhân tố quan trọng nhất ảnh hưởng đến kết quả kinh doanh, phản ánh vai trò của mạng lưới quan hệ trong việc tạo dựng niềm tin, ổn định nguồn nguyên liệu và mở rộng thị trường. Điều này phù hợp với lý thuyết VRIN khi mối quan hệ khó bị sao chép và tạo lợi thế bền vững.

Năng lực sáng tạo giúp doanh nghiệp đổi mới sản phẩm, cải tiến quy trình, đáp ứng nhu cầu thị trường đa dạng và thay đổi nhanh chóng, từ đó nâng cao hiệu quả kinh doanh. Kết quả này tương đồng với các nghiên cứu trước về vai trò của sáng tạo trong năng lực động.

Thích ứng môi trường vĩ mô và phản ứng cạnh tranh thể hiện khả năng doanh nghiệp thu thập, phân tích thông tin và điều chỉnh chiến lược kịp thời trước biến động về chính sách, kinh tế và đối thủ, giúp duy trì lợi thế cạnh tranh.

Định hướng kinh doanh với năng lực chấp nhận rủi ro và chủ động trong kinh doanh cũng góp phần quan trọng vào kết quả kinh doanh, thể hiện sự quyết đoán và tầm nhìn chiến lược của doanh nghiệp.

Các kết quả này có thể được minh họa qua biểu đồ cột thể hiện mức độ ảnh hưởng tương đối (%) của từng nhân tố đến kết quả kinh doanh, giúp trực quan hóa vai trò của từng yếu tố.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành công nghiệp khác, kết quả nghiên cứu khẳng định tính đặc thù của ngành chế biến dừa Bến Tre, đồng thời bổ sung bằng chứng thực nghiệm về năng lực động trong bối cảnh doanh nghiệp vừa và nhỏ tại Việt Nam.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác xúc tiến thương mại và xây dựng mối quan hệ đối tác

    • Hành động: Tổ chức các hội nghị, hội chợ thương mại, kết nối doanh nghiệp với khách hàng và nhà cung cấp.
    • Mục tiêu: Nâng cao chất lượng quan hệ đối tác, tăng tỷ lệ hợp tác bền vững.
    • Thời gian: Triển khai ngay trong 1-2 năm tới.
    • Chủ thể: Sở Công Thương, Hiệp hội Dừa tỉnh Bến Tre, doanh nghiệp.

  2. Phát triển năng lực sáng tạo và đổi mới công nghệ

    • Hành động: Hỗ trợ đầu tư nghiên cứu và phát triển sản phẩm mới, áp dụng công nghệ tiên tiến trong chế biến.
    • Mục tiêu: Tăng tỷ trọng sản phẩm giá trị gia tăng cao, nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm.
    • Thời gian: Kế hoạch 3-5 năm.
    • Chủ thể: Doanh nghiệp, các viện nghiên cứu, cơ quan quản lý nhà nước.

  3. Nâng cao khả năng thích ứng với môi trường vĩ mô và phản ứng cạnh tranh

    • Hành động: Cung cấp thông tin thị trường, chính sách, đào tạo kỹ năng phân tích và dự báo cho doanh nghiệp.
    • Mục tiêu: Giúp doanh nghiệp chủ động ứng phó với biến động chính sách và cạnh tranh.
    • Thời gian: Liên tục, ưu tiên trong 1-3 năm.
    • Chủ thể: Sở Công Thương, Trung tâm Xúc tiến Thương mại, các tổ chức đào tạo.

  4. Khuyến khích định hướng kinh doanh chủ động và chấp nhận rủi ro có kiểm soát

    • Hành động: Tổ chức các khóa đào tạo về quản trị rủi ro, chiến lược kinh doanh cho lãnh đạo doanh nghiệp.
    • Mục tiêu: Tăng cường năng lực ra quyết định và khả năng khai thác cơ hội thị trường.
    • Thời gian: 1-2 năm đầu tiên.
    • Chủ thể: Các tổ chức đào tạo, Hiệp hội Dừa, doanh nghiệp.

  5. Thúc đẩy liên kết chuỗi giá trị ngành dừa

    • Hành động: Xây dựng các mô hình hợp tác giữa nông dân, doanh nghiệp chế biến và phân phối.
    • Mục tiêu: Ổn định nguồn nguyên liệu, giảm chi phí và tăng sức cạnh tranh.
    • Thời gian: 3-5 năm.
    • Chủ thể: UBND tỉnh, Hiệp hội Dừa, doanh nghiệp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo và quản lý doanh nghiệp chế biến dừa

    • Lợi ích: Hiểu rõ các yếu tố năng lực động ảnh hưởng đến kết quả kinh doanh, từ đó xây dựng chiến lược phát triển phù hợp.
    • Use case: Định hướng đầu tư đổi mới công nghệ, nâng cao năng lực marketing và quản trị quan hệ đối tác.

  2. Cơ quan quản lý nhà nước và chính quyền địa phương

    • Lợi ích: Có cơ sở khoa học để xây dựng chính sách hỗ trợ phát triển ngành dừa, thúc đẩy liên kết và nâng cao năng lực cạnh tranh doanh nghiệp.
    • Use case: Thiết kế chương trình xúc tiến thương mại, đào tạo và hỗ trợ doanh nghiệp.

  3. Các tổ chức hiệp hội ngành nghề và trung tâm xúc tiến thương mại

    • Lợi ích: Nắm bắt các nhân tố ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh để tổ chức các hoạt động hỗ trợ hiệu quả.
    • Use case: Tổ chức hội thảo, đào tạo kỹ năng, kết nối doanh nghiệp với thị trường.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kinh tế, quản trị kinh doanh

    • Lợi ích: Tham khảo mô hình nghiên cứu năng lực động trong ngành chế biến dừa, áp dụng cho các nghiên cứu tiếp theo.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn thạc sĩ, tiến sĩ về năng lực cạnh tranh và phát triển doanh nghiệp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Năng lực động là gì và tại sao quan trọng với doanh nghiệp chế biến dừa?
    Năng lực động là khả năng tích hợp, xây dựng và tái cấu trúc nguồn lực để thích ứng với môi trường kinh doanh thay đổi. Nó giúp doanh nghiệp đổi mới, phản ứng nhanh với thị trường, từ đó nâng cao kết quả kinh doanh. Ví dụ, doanh nghiệp chế biến dừa Bến Tre cải tiến sản phẩm mới để đáp ứng nhu cầu xuất khẩu.

  2. Các yếu tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến kết quả kinh doanh của doanh nghiệp chế biến dừa?
    Chất lượng quan hệ với đối tác, năng lực sáng tạo, thích ứng môi trường, phản ứng cạnh tranh và định hướng kinh doanh là các yếu tố chính. Chất lượng quan hệ giúp ổn định nguồn nguyên liệu và mở rộng thị trường, năng lực sáng tạo giúp đổi mới sản phẩm.

  3. Phương pháp nghiên cứu được sử dụng trong luận văn là gì?
    Nghiên cứu kết hợp định tính để xây dựng thang đo và định lượng để phân tích dữ liệu. Sử dụng Cronbach’s Alpha kiểm định độ tin cậy, phân tích nhân tố khám phá (EFA) và hồi quy tuyến tính đa biến để đánh giá tác động các nhân tố.

  4. Làm thế nào để doanh nghiệp nâng cao năng lực sáng tạo?
    Doanh nghiệp cần đầu tư nghiên cứu và phát triển, khuyến khích nhân viên đề xuất ý tưởng mới, áp dụng công nghệ tiên tiến và theo dõi xu hướng thị trường. Ví dụ, doanh nghiệp chế biến dừa Bến Tre đã phát triển sản phẩm sữa dừa đóng lon và than hoạt tính.

  5. Chính sách nào nên được ưu tiên để hỗ trợ doanh nghiệp chế biến dừa?
    Ưu tiên xúc tiến thương mại, hỗ trợ đổi mới công nghệ, cung cấp thông tin thị trường và đào tạo quản trị rủi ro. Đồng thời, thúc đẩy liên kết chuỗi giá trị để ổn định nguồn nguyên liệu và nâng cao sức cạnh tranh.

Kết luận

  • Xây dựng mô hình nghiên cứu gồm 8 nhân tố năng lực động ảnh hưởng đến kết quả kinh doanh của doanh nghiệp chế biến dừa tỉnh Bến Tre, trong đó 5 nhân tố có tác động mạnh nhất là chất lượng quan hệ, năng lực sáng tạo, thích ứng môi trường, phản ứng cạnh tranh và định hướng kinh doanh.
  • Dữ liệu khảo sát 243 doanh nghiệp cho thấy mô hình có độ tin cậy cao và phù hợp với thực tế ngành chế biến dừa.
  • Kết quả nghiên cứu góp phần làm rõ vai trò của năng lực động trong nâng cao năng lực cạnh tranh và kết quả kinh doanh của doanh nghiệp vừa và nhỏ tại Việt Nam.
  • Đề xuất các giải pháp chính sách cụ thể nhằm hỗ trợ doanh nghiệp phát triển bền vững, tăng giá trị gia tăng sản phẩm và mở rộng thị trường xuất khẩu.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các chính sách hỗ trợ, đào tạo nâng cao năng lực doanh nghiệp và nghiên cứu mở rộng về năng lực động trong các ngành công nghiệp khác.

Các doanh nghiệp và cơ quan quản lý cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất để nâng cao năng lực cạnh tranh, đồng thời tiếp tục nghiên cứu và áp dụng mô hình năng lực động nhằm phát triển ngành chế biến dừa tỉnh Bến Tre một cách bền vững và hiệu quả.