Tổng quan nghiên cứu

Du lịch dựa vào cộng đồng (DLDVCĐ) là một xu hướng phát triển bền vững được nhiều quốc gia trên thế giới, trong đó có Việt Nam, quan tâm và triển khai. Tại thành phố Hội An, Quảng Nam, loại hình du lịch này đã được áp dụng thành công tại hai điểm đến điển hình là làng mộc Kim Bồng và làng rau Trà Quế. Hội An không chỉ nổi tiếng với phố cổ được UNESCO công nhận là di sản văn hóa thế giới mà còn thu hút du khách bởi các mô hình du lịch cộng đồng độc đáo, góp phần nâng cao đời sống người dân địa phương và bảo tồn các giá trị văn hóa, thiên nhiên.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích quá trình hình thành, triển khai và đánh giá hiệu quả mô hình DLDVCĐ tại Hội An, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hai làng Kim Bồng và Trà Quế, với số liệu cập nhật đến năm 2012. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển du lịch bền vững, tăng cường sự tham gia của cộng đồng địa phương, đồng thời góp phần bảo tồn tài nguyên thiên nhiên và văn hóa đặc sắc của Hội An.

Theo thống kê, tổng GDP của Hội An năm 2012 đạt khoảng 2.515 tỷ đồng, trong đó ngành du lịch – thương mại – dịch vụ chiếm 66,59%. Lượng khách du lịch quốc tế và nội địa đến Hội An tăng trưởng ổn định với tốc độ tăng bình quân lượt khách lưu trú là 6,77% và thời gian lưu trú trung bình đạt khoảng 2,27 ngày. Mô hình DLDVCĐ tại hai làng đã góp phần tạo việc làm, tăng thu nhập cho người dân, đồng thời bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống và tài nguyên thiên nhiên, tạo nên sức hút mới cho du lịch Hội An.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình phát triển du lịch dựa vào cộng đồng, trong đó nhấn mạnh vai trò của cộng đồng địa phương trong tổ chức, quản lý và hưởng lợi từ hoạt động du lịch. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  • Lý thuyết phát triển bền vững trong du lịch: Nhấn mạnh sự cân bằng giữa phát triển kinh tế, bảo tồn môi trường và duy trì các giá trị văn hóa xã hội. DLDVCĐ được xem là một hình thức du lịch bền vững khi cộng đồng địa phương tham gia tích cực và được hưởng lợi công bằng.

  • Mô hình quản lý du lịch dựa vào cộng đồng: Tập trung vào cơ chế tổ chức, phân chia lợi ích và trách nhiệm giữa các bên tham gia, bao gồm cộng đồng địa phương, doanh nghiệp du lịch, chính quyền và khách du lịch. Mô hình này đề cao sự minh bạch, công bằng và năng lực quản lý của cộng đồng.

Các khái niệm chính bao gồm: tài nguyên du lịch (tự nhiên và nhân văn), mức độ tham gia của cộng đồng (thụ động, tham gia, chủ động), nguyên tắc phát triển DLDVCĐ (công bằng xã hội, tôn trọng văn hóa, chia sẻ lợi ích, bảo vệ tài nguyên), và các thành phần tham gia trong mô hình (cộng đồng, doanh nghiệp, chính quyền, tổ chức phi chính phủ, khách du lịch).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa thu thập dữ liệu thứ cấp và khảo sát thực địa. Cỡ mẫu khảo sát gồm 400 phiếu điều tra (200 tiếng Việt, 200 tiếng Anh) phát ra tại hai làng Kim Bồng và Trà Quế, thu về 339 phiếu hợp lệ (198 tiếng Việt, 141 tiếng Anh). Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo đại diện cho cộng đồng dân cư và khách du lịch.

Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp định lượng và định tính, kết hợp với phân tích SWOT để đánh giá điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức của mô hình DLDVCĐ tại địa phương. Ngoài ra, phương pháp chuyên gia được áp dụng thông qua phỏng vấn sâu các nhà quản lý, doanh nghiệp, và đại diện cộng đồng nhằm thu thập thông tin thực tiễn và đề xuất giải pháp khả thi.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2013 đến 2015, bao gồm các giai đoạn thu thập số liệu, phân tích, đánh giá và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ tham gia của cộng đồng địa phương: Khoảng 80% người dân tại làng mộc Kim Bồng và làng rau Trà Quế tham gia trực tiếp vào các hoạt động du lịch như hướng dẫn viên, cung cấp dịch vụ lưu trú, ăn uống và bán hàng lưu niệm. Tỷ lệ này cao hơn so với nhiều mô hình DLDVCĐ khác tại Việt Nam, thể hiện sự chủ động và tích cực của cộng đồng.

  2. Tác động kinh tế - xã hội: Mô hình DLDVCĐ đã tạo thêm khoảng 500 việc làm cho người dân địa phương, góp phần giảm tỷ lệ hộ nghèo tại hai làng xuống dưới 10%. Doanh thu từ du lịch tại làng mộc Kim Bồng tăng trung bình 15% mỗi năm trong giai đoạn 2007-2012, trong khi làng rau Trà Quế cũng ghi nhận mức tăng trưởng doanh thu khoảng 12% mỗi năm.

  3. Bảo tồn văn hóa và tài nguyên thiên nhiên: Các hoạt động du lịch dựa vào cộng đồng đã giúp phục hồi và duy trì các lễ hội truyền thống, trò chơi dân gian và nghề thủ công truyền thống. Đồng thời, cộng đồng đã áp dụng các quy ước bảo vệ môi trường, giảm thiểu ô nhiễm và bảo vệ tài nguyên nước, rừng cây xung quanh khu vực du lịch.

  4. Khó khăn và thách thức: Mặc dù có nhiều thành công, mô hình vẫn gặp phải các hạn chế như năng lực quản lý của cộng đồng còn yếu, thiếu nguồn lực đầu tư hạ tầng, và sự phối hợp chưa đồng bộ giữa các bên liên quan. Khoảng 30% người dân cho biết cần được đào tạo thêm về kỹ năng phục vụ và quản lý du lịch.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy mô hình DLDVCĐ tại Hội An đã phát huy hiệu quả trong việc tăng thu nhập cho cộng đồng và bảo tồn các giá trị văn hóa, thiên nhiên đặc trưng. So với các nghiên cứu tại các địa phương khác như Lào Cai hay Vĩnh Long, Hội An có lợi thế về vị trí địa lý thuận lợi, hạ tầng phát triển và sự hỗ trợ tích cực từ chính quyền địa phương.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng doanh thu và số lượng việc làm, bảng phân tích SWOT thể hiện điểm mạnh như sự tham gia tích cực của cộng đồng, điểm yếu về năng lực quản lý, cơ hội từ thị trường du lịch quốc tế tăng trưởng và thách thức về nguồn lực đầu tư.

Việc bảo tồn văn hóa và tài nguyên thiên nhiên được cộng đồng thực hiện hiệu quả nhờ sự nhận thức cao và các quy định nội bộ nghiêm ngặt. Tuy nhiên, để phát triển bền vững, cần tăng cường đào tạo, nâng cao năng lực quản lý và xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ hơn giữa các bên.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo và nâng cao năng lực cộng đồng: Tổ chức các khóa đào tạo kỹ năng quản lý, phục vụ du lịch, ngoại ngữ và marketing cho người dân địa phương trong vòng 12 tháng tới. Chủ thể thực hiện là các tổ chức phi chính phủ phối hợp với chính quyền địa phương.

  2. Phát triển sản phẩm du lịch đa dạng và chất lượng: Đổi mới và mở rộng các tour du lịch trải nghiệm như “Một ngày làm cư dân làng rau Trà Quế” và “Một thoáng Kim Bồng” nhằm kéo dài thời gian lưu trú và tăng chi tiêu của khách. Thời gian thực hiện trong 18 tháng, do doanh nghiệp du lịch và cộng đồng phối hợp thực hiện.

  3. Nâng cấp cơ sở hạ tầng du lịch: Đầu tư cải thiện hệ thống giao thông nội vùng, cơ sở lưu trú thân thiện môi trường và các điểm vui chơi giải trí tại hai làng trong vòng 24 tháng. Chủ thể thực hiện là chính quyền thành phố và các nhà đầu tư.

  4. Tăng cường quảng bá và xúc tiến du lịch: Xây dựng chiến lược truyền thông đa kênh, tham gia các hội chợ du lịch quốc tế và phát triển website, mạng xã hội để quảng bá mô hình DLDVCĐ Hội An. Thời gian triển khai 12 tháng, do Sở Du lịch phối hợp với doanh nghiệp và cộng đồng thực hiện.

  5. Xây dựng cơ chế phối hợp liên ngành và minh bạch trong quản lý: Thiết lập ban quản lý mô hình DLDVCĐ với sự tham gia của cộng đồng, doanh nghiệp và chính quyền nhằm đảm bảo phân chia lợi ích công bằng và giám sát hoạt động. Thời gian thực hiện 6 tháng, do chính quyền địa phương chủ trì.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý và hoạch định chính sách du lịch: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để xây dựng chính sách phát triển du lịch dựa vào cộng đồng, góp phần phát triển bền vững và nâng cao hiệu quả quản lý.

  2. Doanh nghiệp và nhà đầu tư du lịch: Thông tin về mô hình kinh doanh, cơ chế phối hợp và các giải pháp nâng cao hiệu quả giúp doanh nghiệp có định hướng đầu tư phù hợp, khai thác tiềm năng du lịch cộng đồng tại Hội An và các địa phương tương tự.

  3. Cộng đồng địa phương và các tổ chức phi chính phủ: Luận văn cung cấp kiến thức về cách thức tổ chức, quản lý và phát triển du lịch dựa vào cộng đồng, giúp nâng cao năng lực và quyền lợi của người dân trong hoạt động du lịch.

  4. Học giả và sinh viên ngành du lịch, phát triển cộng đồng: Tài liệu tham khảo quý giá về lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và thực trạng phát triển du lịch dựa vào cộng đồng tại Việt Nam, đặc biệt là mô hình tại Hội An.

Câu hỏi thường gặp

  1. Du lịch dựa vào cộng đồng là gì?
    Du lịch dựa vào cộng đồng là hình thức du lịch trong đó cộng đồng địa phương là chủ thể tổ chức và cung cấp dịch vụ, đồng thời được hưởng lợi ích kinh tế - xã hội từ hoạt động du lịch. Ví dụ, tại Hội An, người dân làng mộc Kim Bồng trực tiếp tham gia hướng dẫn và cung cấp dịch vụ lưu trú.

  2. Mô hình DLDVCĐ tại Hội An có những điểm nổi bật nào?
    Mô hình tại Hội An nổi bật với sự tham gia tích cực của cộng đồng, bảo tồn văn hóa truyền thống và tài nguyên thiên nhiên, đồng thời tạo ra nguồn thu nhập ổn định cho người dân. Hai làng Kim Bồng và Trà Quế là ví dụ điển hình với các tour trải nghiệm hấp dẫn.

  3. Những khó khăn chính trong phát triển DLDVCĐ là gì?
    Khó khăn bao gồm năng lực quản lý của cộng đồng còn hạn chế, thiếu nguồn lực đầu tư hạ tầng, và sự phối hợp chưa đồng bộ giữa các bên liên quan. Khoảng 30% người dân tại Hội An mong muốn được đào tạo thêm kỹ năng phục vụ du lịch.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả mô hình DLDVCĐ?
    Cần tăng cường đào tạo kỹ năng cho cộng đồng, phát triển sản phẩm du lịch đa dạng, nâng cấp cơ sở hạ tầng, đẩy mạnh quảng bá và xây dựng cơ chế quản lý minh bạch, phối hợp liên ngành. Các giải pháp này đã được đề xuất và áp dụng tại Hội An.

  5. Ai nên tham gia phát triển DLDVCĐ?
    Ngoài cộng đồng địa phương, các doanh nghiệp du lịch, chính quyền địa phương, tổ chức phi chính phủ và khách du lịch đều có vai trò quan trọng trong việc phát triển và duy trì mô hình DLDVCĐ bền vững.

Kết luận

  • Mô hình du lịch dựa vào cộng đồng tại Hội An, đặc biệt là tại làng mộc Kim Bồng và làng rau Trà Quế, đã góp phần nâng cao thu nhập, tạo việc làm và bảo tồn các giá trị văn hóa, thiên nhiên đặc sắc.
  • Sự tham gia tích cực và chủ động của cộng đồng là yếu tố then chốt quyết định thành công của mô hình.
  • Các khó khăn về năng lực quản lý, hạ tầng và phối hợp cần được khắc phục thông qua đào tạo, đầu tư và xây dựng cơ chế quản lý hiệu quả.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động, phát triển sản phẩm và quảng bá du lịch dựa vào cộng đồng.
  • Luận văn là tài liệu tham khảo quan trọng cho các nhà quản lý, doanh nghiệp, cộng đồng và học giả trong lĩnh vực phát triển du lịch bền vững.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 1-2 năm tới, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng mô hình tại các địa phương khác.

Call to action: Các bên liên quan cần phối hợp chặt chẽ, đầu tư nguồn lực và nâng cao năng lực để phát huy tối đa tiềm năng du lịch dựa vào cộng đồng tại Hội An và các vùng lân cận.