Đại Học Huế: Đánh Giá Tổng Hợp Điều Kiện Tự Nhiên Phục Vụ Phát Triển Nông – Lâm Nghiệp Lưu Vực Sông Bé

• Người hướng dẫn: PGS. Nguyễn Thám
• Trường học: Đại học Huế
• Chuyên ngành: Địa lý tự nhiên
• Đề tài: Đánh Giá Điều Kiện Tự Nhiên Phục Vụ Phát Triển Nông Lâm Nghiệp Lưu Vực Sông Bé
• Loại tài liệu: luận án tiến sĩ
• Năm xuất bản: 2021
• Địa điểm: Huế

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VIỆC ĐÁNH GIÁ TỔNG HỢP ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN PHỤC VỤ ĐỊNH HƯỚNG QUY HOẠCH NÔNG – LÂM NGHIỆP THEO LƯU VỰC
• 1.1. MỘT SỐ KHÁI NIỆM ĐƯỢC SỬ DỤNG TRONG LUẬN ÁN
• 1.1.1. Điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên
• 1.1.1.1. Điều kiện tự nhiên
• 1.1.1.2. Tài nguyên thiên nhiên
• 2. CHƯƠNG 2: ĐẶC ĐIỂM PHÂN HÓA TỰ NHIÊN Ở LƯU VỰC SÔNG BÉ
• 3. CHƯƠNG 3: ĐÁNH GIÁ TỔNG HỢP ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN PHỤC VỤ PHÁT TRIỂN NÔNG - LÂM NGHIỆP THEO HƯỚNG BỀN VỮNG
• KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
• PHỤ LỤC
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng quan về Đánh Giá Điều Kiện Tự Nhiên Lưu Vực Sông Bé

Lưu vực sông Bé, một phần quan trọng của hệ thống sông Đồng Nai, đòi hỏi sự quản lý tổng hợp tài nguyên và môi trường do tính chất khép kín về điều kiện tự nhiên. Lưu vực này có địa hình phức tạp, khí hậu, thổ nhưỡng và sinh vật đa dạng. Đánh giá điều kiện tự nhiên để sử dụng hợp lý lãnh thổ theo hướng bền vững là cần thiết. Điều kiện tự nhiên thuận lợi cho phát triển cây công nghiệp, cây ăn quả và cây hàng năm. Tuy nhiên, hoạt động sản xuất nông - lâm nghiệp chưa tương xứng với tiềm năng, tiềm ẩn nhiều nguy cơ. Việc xác lập cơ sở khoa học cho quy hoạch nông - lâm nghiệp ở lưu vực sông Bé là cấp bách.

1.1. Vị trí và đặc điểm địa lý lưu vực sông Bé

Sông Bé là một trong 5 phụ lưu lớn thuộc hệ thống sông Đồng Nai, với diện tích lưu vực khoảng 7. Địa hình lưu vực có sự phân hóa khá phức tạp: núi, đồi bát úp hoặc lượn sóng xen lẫn một số dạng địa hình lòng chảo và đồng bằng đã tạo nên sự phân hóa đa dạng về khí hậu, thổ nhưỡng, sinh vật. Việc xác định quy luật phân hóa và tiềm năng tự nhiên nhằm đề xuất định hướng sử dụng hợp lý lãnh thổ lưu vực theo hướng bền vững đang là vấn đề có tính cấp thiết.

1.2. Tiềm năng phát triển nông lâm nghiệp và thách thức

Điều kiện tự nhiên lưu vực sông Bé khá thuận lợi cho phát triển cây công nghiệp lâu năm, cây ăn quả và hàng năm như: cao su, cà phê, hồ tiêu, điều, sầu riêng, bơ, lạc, ngô, sắn,… mang lại hiệu quả kinh tế cao cho dân cư trong lưu vực. Tuy nhiên, trong những năm vừa qua các hoạt động sản xuất nông – lâm nghiệp trên lưu vực sông Bé chưa tương xứng với tiềm năng hiện có và còn tiềm ẩn nhiều nguy cơ về xói mòn đất, mất rừng phòng hộ, lũ quét,…

II. Vấn Đề Thách Thức Phát Triển Nông Nghiệp Sông Bé

Sản xuất nông nghiệp ở lưu vực sông Bé còn thiếu quy hoạch chi tiết. Người dân lúng túng trong việc lựa chọn loại hình sản xuất hiệu quả. Cách thức sản xuất theo thói quen, cùng với biến động bất lợi của thị trường nông sản gây nhiều khó khăn. Việc xác lập cơ sở khoa học cho quy hoạch, tổ chức lãnh thổ nông - lâm nghiệp là vấn đề cấp bách. Đánh giá tài nguyên tự nhiên lưu vực sông Bé để giải quyết vấn đề này. Việc đánh giá này phải dựa trên quan điểm hệ sinh thái và phát triển nông nghiệp bền vững lưu vực sông Bé.

2.1. Khó khăn trong quy hoạch và lựa chọn cây trồng

Sản xuất nông nghiệp của các địa phương trên lưu vực còn thiếu những quy hoạch chi tiết, người dân vẫn còn lúng túng trong việc lựa chọn những loại hình sản xuất nông - lâm nghiệp hiệu quả. Cách thức sản xuất theo thói quen, phong trào, cùng với sự biến động theo hướng bất lợi của thị trường nông sản nên lĩnh vực nông nghiệp trên địa bàn nghiên cứu đang gặp rất nhiều khó khăn.

2.2. Nguy cơ xói mòn đất và mất rừng phòng hộ

Trong những năm vừa qua các hoạt động sản xuất nông – lâm nghiệp trên lưu vực sông Bé chưa tương xứng với tiềm năng hiện có và còn tiềm ẩn nhiều nguy cơ về xói mòn đất, mất rừng phòng hộ, lũ quét,…

III. Cách Đánh Giá Điều Kiện Tự Nhiên Phục Vụ Nông Lâm Nghiệp

Cần xác lập cơ sở khoa học trong đánh giá tổng hợp điều kiện tự nhiên để phát triển nông - lâm nghiệp bền vững. Nghiên cứu cần tổng quan tài liệu liên quan để xây dựng cơ sở lý luận và quy trình đánh giá. Cần xác định tính chất đặc thù về điều kiện tự nhiên và nghiên cứu sự phân hóa lãnh thổ. Xây dựng bản đồ cảnh quan lưu vực sông Bé. Đánh giá cảnh quan và phân hạng mức độ thích hợp từng loại cảnh quan để định hướng phát triển nông - lâm nghiệp. Cuối cùng, đề xuất định hướng sử dụng hợp lý lãnh thổ.

3.1. Xây dựng cơ sở lý luận và quy trình đánh giá

Tổng quan các tài liệu liên quan làm căn cứ xây dựng cơ sở lý luận và quy trình đánh giá tổng hợp ĐKTN phục vụ định hướng phát triển nông - lâm nghiệp.

3.2. Nghiên cứu sự phân hóa lãnh thổ và xây dựng bản đồ cảnh quan

Xác định tính chất đặc thù về ĐKTN và nghiên cứu sự phân hóa lãnh thổ, trên cơ sở đó xây dựng bản đồ cảnh quan (CQ) lưu vực sông Bé tỷ lệ 1/250.000.

3.3. Đánh giá cảnh quan và phân hạng mức độ thích hợp

Đánh giá CQ và phân hạng mức độ thích hợp từng loại CQ phục vụ định hướng phát triển nông - lâm nghiệp.

IV. Ứng Dụng Nghiên Cứu Định Hướng Sử Dụng Đất Bền Vững

Nghiên cứu sử dụng phương pháp phân tích cảnh quan để đánh giá điều kiện tự nhiên và xây dựng bản đồ cảnh quan tỷ lệ 1/250.000. Xác định mức độ thích hợp và thứ tự ưu tiên của các loại cảnh quan cho phát triển nông - lâm nghiệp. Đề xuất sử dụng hợp lý lãnh thổ theo hướng bền vững ở từng vùng. Cần quan tâm đến yếu tố kinh tế, xã hội và môi trường trong quá trình quy hoạch nông nghiệp lưu vực sông Bé.

4.1. Xác định mức độ thích hợp và thứ tự ưu tiên cảnh quan

Công trình nghiên cứu sử dụng phương pháp phân tích CQ để đánh giá ĐKTN phục vụ định hướng phát triển nông – lâm nghiệp lưu vực sông Bé. Xây dựng bản đồ CQ tỷ lệ 1/250.000 lưu vực sông Bé. Xác định mức độ thích hợp và thứ tự ưu tiên của các loại CQ cho phát triển nông - lâm nghiệp ở lưu vực.

4.2. Đề xuất sử dụng hợp lý lãnh thổ cho từng vùng

Đề xuất sử dụng hợp lý lãnh thổ phục vụ phát triển nông – lâm theo hướng bền vững ở từng vùng của lưu vực sông Bé.

V. Phân Tích Các Yếu Tố Ảnh Hưởng Tới Tự Nhiên Lưu Vực Sông Bé

Các yếu tố tự nhiên như địa hình, địa mạo và thổ nhưỡng ảnh hưởng lớn đến sự phân hóa tự nhiên của lưu vực. Địa hình đồi núi xen kẽ đồng bằng tạo nên sự khác biệt về khí hậu và đất đai. Các yếu tố kinh tế - xã hội như tình hình phát triển kinh tế và cơ sở hạ tầng cũng đóng vai trò quan trọng. Cần xem xét kỹ các yếu tố này để phát triển lâm nghiệp bền vững lưu vực sông Bé.

5.1. Tác động của địa hình và địa mạo

Địa hình – địa mạo ảnh hưởng đến sự phân hóa tự nhiên ở lưu vực sông Bé. Địa hình đồi bát úp hoặc lượn sóng xen lẫn một số dạng địa hình lòng chảo và đồng bằng đã tạo nên sự phân hóa đa dạng về khí hậu, thổ nhưỡng, sinh vật.

5.2. Vai trò của các yếu tố kinh tế xã hội

Các yếu tố kinh tế - xã hội cũng ảnh hưởng đến sự phân hóa tự nhiên. Khái quát tình hình phát triển kinh tế - xã hội ở lưu vực sông Bé và Một số cơ sở hạ tầng phục vụ sản xuất nông nghiệp.

VI. Đa Dạng Cảnh Quan Định Hướng Sử Dụng Đất Hiệu Quả

Sự hình thành các đơn vị cảnh quan phụ thuộc vào hệ thống và chỉ tiêu phân loại cảnh quan. Bản đồ cảnh quan lưu vực sông Bé thể hiện sự phân hóa đa dạng. Cần phân hóa theo cấu trúc, chức năng và động lực cảnh quan. Việc xác định rõ các đặc điểm cảnh quan giúp định hướng sử dụng đất hiệu quả, đặc biệt là trong bối cảnh biến đổi khí hậu lưu vực sông Bé.

6.1. Hệ thống và chỉ tiêu phân loại cảnh quan

Sự hình thành các đơn vị cảnh quan ở lưu vực sông Bé phụ thuộc vào Hệ thống và chỉ tiêu phân loại cảnh quan.

6.2. Phân hóa đa dạng cảnh quan

Đặc điểm phân hóa đa dạng cảnh quan ở lưu vực sông Bé bao gồm Phân hóa trong cấu trúc cảnh quan, Phân hóa theo chức năng cảnh quan và Phân hóa theo động lực cảnh quan.