Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội ngày càng phức tạp, công tác quản lý ngân sách nhà nước (NSNN) cấp huyện giữ vai trò then chốt trong việc đảm bảo nguồn lực tài chính phục vụ các nhiệm vụ phát triển địa phương. Tại huyện Tân Biên, tỉnh Tây Ninh, giai đoạn 2020-2022, công tác quản lý ngân sách đã đạt được nhiều kết quả tích cực, tuy nhiên vẫn còn tồn tại những hạn chế cần được khắc phục để nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách. Theo số liệu thống kê, dự toán thu ngân sách nhà nước huyện Tân Biên trong giai đoạn này có sự biến động đáng kể, trong khi công tác lập dự toán và chấp hành dự toán còn nhiều điểm chưa đồng bộ, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý tài chính công.
Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá toàn diện công tác quản lý ngân sách nhà nước tại huyện Tân Biên, từ đó xác định những mặt đạt được, tồn tại và nguyên nhân, đồng thời đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp huyện. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào số liệu thu thập trong giai đoạn 2020-2022 tại huyện Tân Biên, với đối tượng nghiên cứu là quy trình quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện và các cán bộ, lãnh đạo liên quan.
Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoàn thiện công tác quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính, phục vụ phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại địa phương. Đồng thời, kết quả nghiên cứu cũng hỗ trợ các cơ quan quản lý trong việc xây dựng chính sách tài chính phù hợp, minh bạch và hiệu quả hơn.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện, bao gồm:
Lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước: Định nghĩa ngân sách nhà nước là bản dự toán thu chi tài chính của nhà nước trong một khoảng thời gian nhất định, phản ánh quan hệ kinh tế - tài chính giữa nhà nước và các chủ thể khác trong nền kinh tế. Lý thuyết này nhấn mạnh vai trò của ngân sách trong việc huy động nguồn lực, điều tiết kinh tế vĩ mô và phân phối thu nhập xã hội.
Mô hình quản lý ngân sách theo kết quả đầu ra: Tập trung vào việc liên kết ngân sách với kết quả hoạt động của các tổ chức công, nhằm nâng cao hiệu quả chi tiêu công. Mô hình này bao gồm các hình thức như lập ngân sách theo chương trình và lập ngân sách từ số 0, giúp ưu tiên nguồn lực cho các chương trình có hiệu quả cao.
Nguyên tắc quản lý ngân sách nhà nước theo Luật NSNN 2015: Bao gồm 11 nguyên tắc cơ bản như quản lý thống nhất, minh bạch, tiết kiệm, công bằng, phân cấp quản lý, bảo đảm cân đối thu chi và ưu tiên bố trí ngân sách cho các chính sách phát triển kinh tế - xã hội.
Các khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu gồm: dự toán ngân sách, chấp hành dự toán, quyết toán ngân sách, kiểm tra giám sát ngân sách, phân cấp quản lý ngân sách, và hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng kết hợp số liệu thứ cấp và sơ cấp nhằm đảm bảo độ chính xác và toàn diện của thông tin:
Nguồn dữ liệu thứ cấp: Thu thập từ các báo cáo dự toán, quyết toán ngân sách nhà nước, các văn bản pháp luật và báo cáo tổng kết của các cơ quan quản lý tại huyện Tân Biên trong giai đoạn 2020-2022. Các nguồn chính gồm Phòng Tài chính – Kế hoạch huyện, UBND huyện, HĐND huyện, Kho bạc Nhà nước và Chi cục Thuế huyện.
Nguồn dữ liệu sơ cấp: Thu thập thông qua phiếu điều tra và phỏng vấn trực tiếp với 56 cán bộ, lãnh đạo thuộc các phòng ban liên quan như Phòng Tài chính - Kế hoạch, Chi cục Thuế, Kho bạc Nhà nước, UBND xã và cán bộ kế toán ngân sách xã. Phiếu điều tra sử dụng thang đo Likert 5 mức độ để đánh giá các khía cạnh quản lý ngân sách.
Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp thống kê mô tả để trình bày số liệu qua bảng biểu và biểu đồ, phương pháp so sánh tuyệt đối và tương đối để đánh giá sự biến động của các chỉ tiêu ngân sách qua các năm. Phần mềm Excel và công cụ PivotTable được sử dụng để xử lý và tổng hợp dữ liệu.
Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu sơ cấp và phỏng vấn được thực hiện từ tháng 6 đến tháng 8 năm 2023, phân tích và tổng hợp dữ liệu hoàn thành trong quý cuối năm 2023 và đầu năm 2024.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Thực trạng lập dự toán ngân sách: Dự toán thu ngân sách nhà nước huyện Tân Biên giai đoạn 2020-2022 có sự biến động với tỷ lệ thực thu đạt khoảng 85-90% so với dự toán giao. Công tác lập dự toán còn thiếu chính xác, dẫn đến việc điều chỉnh dự toán trong năm chiếm khoảng 15% tổng dự toán, ảnh hưởng đến kế hoạch chi tiêu.
Chấp hành dự toán ngân sách: Tỷ lệ chấp hành thu ngân sách đạt trung bình 88%, trong khi tỷ lệ chấp hành chi ngân sách đạt khoảng 92%. Việc chậm trễ trong giải ngân và phân bổ ngân sách cuối năm gây ra tình trạng "chạy chi" và ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng nguồn vốn.
Công tác quyết toán ngân sách: Tình hình nộp báo cáo quyết toán trên địa bàn huyện đạt khoảng 95%, tuy nhiên chất lượng báo cáo còn hạn chế, nhiều đơn vị chưa thực hiện đầy đủ các quy định về quyết toán, dẫn đến tỷ lệ từ chối thanh toán chi NSNN qua kiểm soát tại Kho bạc Nhà nước huyện chiếm khoảng 7%.
Kiểm tra, giám sát ngân sách: Đánh giá của cán bộ quản lý cho thấy công tác kiểm tra, giám sát ngân sách nhà nước cấp huyện đạt mức trung bình khá, với khoảng 80% ý kiến đồng thuận về tính hiệu quả. Tuy nhiên, sự phối hợp giữa các cơ quan trong bộ máy quản lý ngân sách còn chưa chặt chẽ, ảnh hưởng đến tính minh bạch và kỷ luật tài chính.
Thảo luận kết quả
Nguyên nhân chính của các tồn tại trên bao gồm hạn chế trong công tác lập dự toán do thiếu thông tin dự báo chính xác và sự phối hợp chưa đồng bộ giữa các cơ quan liên quan. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này tương đồng với thực trạng chung của nhiều địa phương khi áp dụng quản lý ngân sách theo kết quả đầu vào truyền thống, chưa thực sự chuyển đổi sang quản lý theo kết quả đầu ra.
Việc chậm trễ trong giải ngân và sai sót trong quyết toán phản ánh sự cần thiết phải nâng cao năng lực chuyên môn của đội ngũ kế toán ngân sách xã và cán bộ quản lý tài chính cấp huyện. Các biểu đồ so sánh tỷ lệ chấp hành dự toán thu, chi qua các năm cho thấy xu hướng cải thiện nhưng vẫn còn khoảng cách so với mục tiêu đề ra.
Ý nghĩa của kết quả nghiên cứu là làm rõ các điểm nghẽn trong quản lý ngân sách cấp huyện, từ đó đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả, minh bạch và trách nhiệm giải trình trong quản lý tài chính công tại địa phương.
Đề xuất và khuyến nghị
Hoàn thiện công tác lập dự toán ngân sách: Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin và phân tích dữ liệu để nâng cao độ chính xác trong dự báo nguồn thu và nhu cầu chi. Thời gian thực hiện trong 1-2 năm, do Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện chủ trì phối hợp với các đơn vị liên quan.
Nâng cao hiệu quả chấp hành dự toán: Xây dựng quy trình phân bổ ngân sách linh hoạt, đảm bảo giải ngân kịp thời và đúng mục đích, giảm thiểu tình trạng "chạy chi" cuối năm. Thực hiện trong vòng 1 năm, với sự phối hợp chặt chẽ giữa UBND huyện, Kho bạc Nhà nước và các đơn vị sử dụng ngân sách.
Cải thiện công tác quyết toán ngân sách: Đào tạo nâng cao năng lực kế toán ngân sách xã, chuẩn hóa quy trình lập và nộp báo cáo quyết toán, giảm tỷ lệ từ chối thanh toán. Thời gian thực hiện 1-2 năm, do Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện và Kho bạc Nhà nước huyện phối hợp thực hiện.
Tăng cường kiểm tra, giám sát ngân sách: Thiết lập cơ chế phối hợp liên ngành chặt chẽ hơn giữa các cơ quan quản lý ngân sách, đồng thời áp dụng các công cụ giám sát hiện đại để nâng cao tính minh bạch và kỷ luật tài chính. Thời gian triển khai 2 năm, do UBND huyện chủ trì phối hợp với Thanh tra huyện và các đơn vị liên quan.
Các giải pháp trên cần được thực hiện đồng bộ, có sự giám sát và đánh giá định kỳ để đảm bảo tính khả thi và hiệu quả trong thực tiễn quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Cán bộ quản lý ngân sách cấp huyện và xã: Giúp nâng cao hiểu biết về quy trình, nguyên tắc và thực trạng quản lý ngân sách, từ đó cải thiện công tác lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách.
Lãnh đạo các cơ quan tài chính, kế hoạch và Kho bạc Nhà nước: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, quy trình quản lý ngân sách phù hợp với đặc thù địa phương, nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công.
Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Là tài liệu tham khảo quý giá về lý thuyết và thực tiễn quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện, đồng thời cung cấp phương pháp nghiên cứu và phân tích số liệu thực tế.
Các tổ chức, cơ quan giám sát và kiểm toán nhà nước: Hỗ trợ trong việc đánh giá hiệu quả quản lý ngân sách, phát hiện các tồn tại và đề xuất các biện pháp kiểm soát, giám sát phù hợp nhằm nâng cao tính minh bạch và trách nhiệm giải trình.
Câu hỏi thường gặp
Quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện có vai trò gì trong phát triển địa phương?
Quản lý ngân sách cấp huyện đảm bảo nguồn lực tài chính cho các hoạt động phát triển kinh tế - xã hội, an ninh trật tự và các dịch vụ công thiết yếu. Ví dụ, ngân sách cấp huyện hỗ trợ xây dựng cơ sở hạ tầng, giáo dục và y tế, góp phần thúc đẩy phát triển bền vững.Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng để đánh giá công tác quản lý ngân sách tại huyện Tân Biên?
Nghiên cứu sử dụng kết hợp số liệu thứ cấp từ các báo cáo chính thức và số liệu sơ cấp thu thập qua phiếu điều tra, phỏng vấn cán bộ quản lý. Phân tích dữ liệu bằng phương pháp thống kê mô tả và so sánh tương đối, giúp đánh giá thực trạng và hiệu quả quản lý.Những hạn chế chính trong công tác quản lý ngân sách tại huyện Tân Biên là gì?
Hạn chế gồm công tác lập dự toán chưa chính xác, chậm trễ trong giải ngân, sai sót trong quyết toán và sự phối hợp chưa chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý. Điều này ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng ngân sách và tính minh bạch tài chính.Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp huyện?
Các giải pháp bao gồm hoàn thiện công tác lập dự toán, nâng cao hiệu quả chấp hành dự toán, cải thiện công tác quyết toán và tăng cường kiểm tra, giám sát ngân sách. Các giải pháp này cần được thực hiện đồng bộ và có sự phối hợp liên ngành.Làm thế nào để đảm bảo tính minh bạch trong quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện?
Đảm bảo minh bạch thông qua việc công khai dự toán, quyết toán ngân sách, áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý, tăng cường giám sát độc lập và phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý. Ví dụ, việc sử dụng phần mềm quản lý ngân sách giúp theo dõi chi tiêu kịp thời và chính xác.
Kết luận
- Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực trạng quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện, tập trung nghiên cứu tại huyện Tân Biên, tỉnh Tây Ninh giai đoạn 2020-2022.
- Phân tích chi tiết các khâu lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm tra giám sát ngân sách, chỉ ra những mặt đạt được và tồn tại.
- Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, bao gồm hoàn thiện quy trình lập dự toán, nâng cao năng lực kế toán, cải thiện công tác quyết toán và tăng cường giám sát.
- Nghiên cứu có giá trị thực tiễn cao, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách nhà nước, phục vụ phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại địa phương.
- Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả thực hiện và mở rộng nghiên cứu sang các địa phương khác để hoàn thiện mô hình quản lý ngân sách cấp huyện.
Hành động ngay hôm nay: Các cơ quan quản lý ngân sách tại huyện Tân Biên cần phối hợp triển khai các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, đồng thời tăng cường đào tạo, ứng dụng công nghệ thông tin để đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả trong quản lý tài chính công.