Tổng quan nghiên cứu

Quản lý ngân sách nhà nước tại cấp xã đóng vai trò then chốt trong việc thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của chính quyền địa phương, đặc biệt trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội và cải cách hành chính hiện nay. Xã Đông Hợp, huyện Đông Hưng, tỉnh Thái Bình, với dân số khoảng 4.468 người và diện tích đất canh tác 178 ha, là một điển hình cho các xã nông thôn có nền kinh tế chủ yếu dựa vào nông nghiệp nhưng đang chuyển dịch đa dạng sang công nghiệp, xây dựng và dịch vụ. Giai đoạn nghiên cứu từ 2015 đến 2017 cho thấy tổng thu ngân sách xã đạt khoảng 11.592 triệu đồng mỗi năm, trong đó nguồn thu bổ sung từ ngân sách cấp trên chiếm tỷ trọng lớn, khoảng 92-93%.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng quản lý ngân sách xã Đông Hợp, đánh giá hiệu quả công tác lập dự toán, chấp hành thu chi ngân sách, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước tại cấp xã. Nghiên cứu có phạm vi tập trung vào các hoạt động thu, chi ngân sách xã Đông Hợp trong giai đoạn 2015-2017, với ý nghĩa quan trọng trong việc xây dựng ngân sách xã vững mạnh, góp phần phát triển kinh tế - xã hội địa phương, đồng thời thu hẹp khoảng cách phát triển giữa nông thôn và thành thị.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, trong đó có:

  • Lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước: Nhấn mạnh vai trò của ngân sách như công cụ tài chính để thực hiện các chức năng quản lý nhà nước, điều chỉnh các hoạt động kinh tế - xã hội tại địa phương.
  • Mô hình chu trình ngân sách: Bao gồm ba khâu chính là lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách, được áp dụng để phân tích quy trình quản lý ngân sách xã.
  • Khái niệm ngân sách xã: Được hiểu là hệ thống các quan hệ kinh tế phát sinh trong quá trình tạo lập, phân phối và sử dụng các quỹ tiền tệ của chính quyền cấp xã nhằm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ được phân cấp.
  • Các khái niệm chính: Thu ngân sách xã, chi ngân sách xã, dự toán ngân sách, chấp hành ngân sách, quyết toán ngân sách, nguồn thu bổ sung từ ngân sách cấp trên, chi đầu tư phát triển, chi thường xuyên.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định lượng và định tính:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thu chi ngân sách xã Đông Hợp giai đoạn 2015-2017 được thu thập từ Ban Tài chính - Kế toán xã, Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện Đông Hưng, Kho bạc Nhà nước huyện.
  • Phương pháp phân tích: Phân tích số liệu thống kê, so sánh dự toán và thực hiện thu chi ngân sách, đánh giá hiệu quả quản lý qua các chỉ tiêu như tỷ lệ hoàn thành dự toán thu, chi, cơ cấu nguồn thu, cơ cấu chi ngân sách.
  • Timeline nghiên cứu: Tập trung phân tích dữ liệu trong giai đoạn 2015-2017, đồng thời khảo sát thực trạng tổ chức bộ máy quản lý ngân sách xã và các yếu tố ảnh hưởng đến công tác quản lý ngân sách.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiệu quả lập dự toán ngân sách xã còn hạn chế: Dự toán thu ngân sách xã Đông Hợp giai đoạn 2015-2017 có sự chênh lệch lớn so với thực tế, ví dụ năm 2017 thực hiện thu vượt dự toán tới 152%, phản ánh dự toán chưa sát thực tế và chưa bao quát hết nguồn thu tiềm năng.

  2. Nguồn thu ngân sách chủ yếu dựa vào ngân sách cấp trên: Khoảng 92-93% tổng thu ngân sách xã là thu bổ sung từ ngân sách cấp huyện, với số tiền năm 2017 đạt 5.583,8 triệu đồng, vượt 138,46% so với dự toán. Điều này cho thấy ngân sách xã chưa tự cân đối được thu chi.

  3. Cơ cấu thu ngân sách đa dạng nhưng chưa khai thác hiệu quả: Các khoản thu hưởng 100% như phí, lệ phí, thu từ quỹ đất công ích có biến động lớn qua các năm. Thu phí, lệ phí năm 2017 tăng mạnh nhờ khai thác tốt các nguồn như lệ phí chợ, phí cấp quyền sử dụng đất. Ngược lại, thu từ quỹ đất công ích giảm mạnh còn 35% so với năm 2015 do khó khăn trong quy hoạch và đấu thầu.

  4. Chi ngân sách xã chủ yếu cho chi thường xuyên và đầu tư phát triển: Chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn, năm 2016 đạt 75,47% tổng chi, năm 2017 chiếm 70,78%. Chi đầu tư phát triển có xu hướng tăng, năm 2017 vượt dự toán 28,32%, tập trung vào xây dựng cơ sở hạ tầng như đường xá, nhà văn hóa, trường học.

Thảo luận kết quả

Sự chênh lệch giữa dự toán và thực hiện thu ngân sách phản ánh hạn chế trong công tác dự báo và lập kế hoạch tài chính tại cấp xã, có thể do năng lực chuyên môn của cán bộ tài chính kế toán còn hạn chế và thiếu thông tin đầy đủ về nguồn thu. Việc phụ thuộc lớn vào nguồn ngân sách cấp trên làm giảm tính chủ động và tự chủ tài chính của xã, đồng thời tiềm ẩn rủi ro khi nguồn cấp trên bị cắt giảm.

Cơ cấu thu ngân sách chưa được khai thác tối đa, đặc biệt là nguồn thu từ đất đai và các khoản thu phí, lệ phí. Việc giảm thu từ quỹ đất công ích do khó khăn trong quản lý và quy hoạch cho thấy cần có giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý tài sản công và khai thác nguồn thu bền vững.

Chi ngân sách tập trung vào các lĩnh vực thiết yếu như an ninh trật tự, giáo dục, y tế và đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng, góp phần nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân. Tuy nhiên, tỷ lệ chi thường xuyên cao cũng đặt ra yêu cầu về quản lý chi tiêu tiết kiệm, hiệu quả, tránh lãng phí.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ so sánh dự toán và thực hiện thu chi ngân sách theo từng năm, cơ cấu nguồn thu và cơ cấu chi ngân sách, giúp minh họa rõ nét các biến động và xu hướng trong quản lý ngân sách xã.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực lập dự toán ngân sách xã: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về kỹ năng lập dự toán, phân tích nguồn thu, dự báo tài chính cho cán bộ tài chính kế toán xã. Mục tiêu đạt tỷ lệ dự toán sát với thực tế trên 90% trong vòng 2 năm, do UBND xã phối hợp Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện thực hiện.

  2. Tăng cường khai thác các nguồn thu tại địa phương: Đẩy mạnh công tác quản lý, khai thác hiệu quả nguồn thu từ đất đai, phí, lệ phí và các khoản thu khác. Xây dựng cơ chế khuyến khích đóng góp tự nguyện của tổ chức, cá nhân cho các dự án phát triển. Thực hiện trong 3 năm với sự phối hợp của UBND xã và các ban ngành liên quan.

  3. Tăng tính tự chủ tài chính cho ngân sách xã: Giảm tỷ trọng phụ thuộc vào ngân sách cấp trên bằng cách phát triển các nguồn thu nội địa, đồng thời xây dựng kế hoạch chi tiêu tiết kiệm, ưu tiên các khoản chi thiết yếu và đầu tư phát triển. Mục tiêu giảm tỷ lệ thu bổ sung từ cấp trên xuống dưới 80% trong 5 năm tới.

  4. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách: Triển khai phần mềm quản lý thu chi ngân sách xã, giúp nâng cao tính chính xác, minh bạch và tiết kiệm thời gian xử lý công việc. Thời gian thực hiện trong 1-2 năm, do UBND xã phối hợp với Kho bạc Nhà nước và Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính cấp xã: Nâng cao hiểu biết về quy trình lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách, từ đó cải thiện hiệu quả quản lý ngân sách địa phương.

  2. Lãnh đạo UBND xã và các ban ngành liên quan: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, kế hoạch tài chính phù hợp với điều kiện thực tế, tăng cường khai thác nguồn thu và quản lý chi tiêu hiệu quả.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành tài chính công, quản lý nhà nước: Tham khảo mô hình nghiên cứu thực tiễn, phương pháp phân tích và các giải pháp đề xuất trong quản lý ngân sách cấp cơ sở.

  4. Cơ quan tài chính cấp huyện và tỉnh: Đánh giá thực trạng quản lý ngân sách xã, từ đó có các chính sách hỗ trợ, hướng dẫn và giám sát phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Ngân sách xã là gì và vai trò của nó trong quản lý nhà nước?
    Ngân sách xã là nguồn lực tài chính của chính quyền cấp xã để thực hiện các chức năng, nhiệm vụ được giao. Nó là công cụ quan trọng giúp điều chỉnh hoạt động kinh tế - xã hội, đảm bảo an ninh trật tự và phát triển cơ sở hạ tầng địa phương.

  2. Tại sao dự toán ngân sách xã thường chênh lệch so với thực tế?
    Nguyên nhân chủ yếu do năng lực lập dự toán còn hạn chế, thiếu thông tin đầy đủ về nguồn thu, biến động kinh tế xã hội và chưa khai thác hết các nguồn thu tiềm năng tại địa phương.

  3. Nguồn thu ngân sách xã chủ yếu đến từ đâu?
    Phần lớn nguồn thu ngân sách xã đến từ ngân sách cấp trên (khoảng 92-93%), bên cạnh đó còn có các khoản thu từ thuế, phí, lệ phí, quỹ đất công ích và đóng góp tự nguyện của tổ chức, cá nhân.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách xã?
    Cần nâng cao năng lực cán bộ quản lý, tăng cường khai thác nguồn thu nội địa, ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý, đồng thời xây dựng kế hoạch chi tiêu tiết kiệm, hiệu quả và tăng tính tự chủ tài chính.

  5. Ứng dụng công nghệ thông tin có tác động như thế nào đến quản lý ngân sách xã?
    Ứng dụng công nghệ giúp xử lý dữ liệu nhanh chóng, chính xác, minh bạch thông tin thu chi, giảm thiểu sai sót và tạo điều kiện thuận lợi cho công tác kiểm tra, giám sát ngân sách.

Kết luận

  • Quản lý ngân sách nhà nước tại xã Đông Hợp có vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội địa phương, tuy nhiên còn tồn tại hạn chế trong công tác lập dự toán và khai thác nguồn thu.
  • Nguồn thu ngân sách xã phụ thuộc lớn vào ngân sách cấp trên, chưa phát huy tối đa các nguồn thu nội địa.
  • Chi ngân sách tập trung vào các lĩnh vực thiết yếu và đầu tư phát triển, góp phần nâng cao đời sống nhân dân và cơ sở hạ tầng.
  • Cần nâng cao năng lực cán bộ, tăng cường ứng dụng công nghệ và xây dựng chính sách tài chính phù hợp để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách xã.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai đào tạo, hoàn thiện quy trình lập dự toán, áp dụng công nghệ thông tin và xây dựng kế hoạch phát triển nguồn thu bền vững.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách xã, góp phần xây dựng địa phương phát triển bền vững!