Tổng quan nghiên cứu

Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới (NTM) được Chính phủ triển khai nhằm nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân nông thôn, phát triển hạ tầng kinh tế - xã hội đồng bộ, hiện đại, góp phần thúc đẩy công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp và nông thôn. Huyện Mường Nhé, tỉnh Điện Biên, với diện tích tự nhiên 157.372,94 ha và dân số khoảng 34.333 người, chủ yếu là đồng bào dân tộc thiểu số, nằm ở vùng biên giới có địa hình phức tạp, kinh tế - xã hội còn nhiều khó khăn, là một trong 62 huyện nghèo của cả nước. Tỷ trọng ngành nông lâm nghiệp chiếm phần lớn trong cơ cấu kinh tế, phương thức sản xuất chủ yếu tự cung tự cấp, mức độ đạt các tiêu chí Bộ tiêu chí quốc gia về NTM còn thấp.

Nghiên cứu tập trung phân tích thực trạng tổ chức thực thi chính sách xây dựng NTM của chính quyền huyện Mường Nhé giai đoạn 2010-2015, xác định điểm mạnh, điểm yếu và nguyên nhân, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện tổ chức thực thi chính sách đến năm 2020, định hướng đến năm 2025. Mục tiêu cụ thể là đánh giá quá trình chuẩn bị triển khai, chỉ đạo thực thi và kiểm soát thực hiện chính sách xây dựng NTM trên địa bàn huyện, nhằm góp phần nâng cao hiệu quả thực hiện chương trình, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững, cải thiện đời sống người dân và củng cố an ninh quốc phòng vùng biên giới.

Phạm vi nghiên cứu bao gồm 11 xã trực thuộc huyện Mường Nhé, sử dụng số liệu thứ cấp giai đoạn 2010-2015 và số liệu sơ cấp thu thập từ khảo sát, phỏng vấn 110 hộ dân và 25 cán bộ tổ chức thực thi chính sách. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoàn thiện tổ chức thực thi chính sách xây dựng NTM tại huyện miền núi đặc thù, góp phần nâng cao hiệu quả chương trình mục tiêu quốc gia.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn xây dựng khung lý thuyết dựa trên các mô hình và lý thuyết về tổ chức thực thi chính sách, tập trung vào ba giai đoạn chính: chuẩn bị triển khai, chỉ đạo triển khai và kiểm soát thực hiện chính sách. Các khái niệm trọng tâm bao gồm:

  • Chính sách xây dựng nông thôn mới: Là tập hợp các chính sách nhằm đạt 19 tiêu chí Bộ tiêu chí quốc gia về NTM, bao gồm phát triển hạ tầng, chuyển dịch cơ cấu kinh tế, nâng cao đời sống văn hóa, bảo vệ môi trường và giữ vững an ninh trật tự.

  • Tổ chức thực thi chính sách: Quá trình biến chính sách thành hành động thực tế thông qua các hoạt động có tổ chức của chính quyền cấp huyện, bao gồm xây dựng bộ máy tổ chức, lập kế hoạch, tập huấn, truyền thông, vận hành ngân sách, phối hợp các ban ngành, giải quyết xung đột, phát triển dịch vụ hỗ trợ và kiểm soát thực hiện.

  • Các nhân tố ảnh hưởng: Đặc điểm tự nhiên, kinh tế - xã hội vùng nông thôn, nguồn lực đầu tư, trình độ cán bộ cơ sở, sự tham gia của cộng đồng và các tổ chức chính trị xã hội, cũng như chính sách của Nhà nước.

Khung lý thuyết này được bổ sung bằng kinh nghiệm thực tiễn từ các địa phương như xã Thanh Chăn (huyện Điện Biên) và huyện Hương Sơn (tỉnh Hà Tĩnh), làm cơ sở so sánh và rút ra bài học cho huyện Mường Nhé.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa thu thập số liệu thứ cấp và sơ cấp:

  • Nguồn dữ liệu thứ cấp: Báo cáo kết quả thực hiện chương trình xây dựng NTM của UBND huyện Mường Nhé, Ban chỉ đạo chương trình mục tiêu quốc gia huyện, các sở ngành liên quan, Cục Thống kê tỉnh và Văn phòng Điều phối xây dựng NTM tỉnh Điện Biên.

  • Nguồn dữ liệu sơ cấp: Khảo sát, phỏng vấn trực tiếp 110 hộ dân và 25 cán bộ tham gia tổ chức thực thi chính sách xây dựng NTM trên địa bàn huyện trong giai đoạn từ tháng 2 đến tháng 4 năm 2017.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả, tổng hợp, so sánh tỷ lệ phần trăm, phân tích định tính và định lượng để đánh giá thực trạng tổ chức thực thi chính sách. Dữ liệu được trình bày qua bảng biểu, biểu đồ minh họa nhằm tăng tính trực quan và thuyết phục.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Lựa chọn mẫu đại diện cho các xã và nhóm dân cư đa dạng về đặc điểm kinh tế - xã hội nhằm đảm bảo tính khách quan và toàn diện của nghiên cứu.

  • Timeline nghiên cứu: Số liệu thứ cấp tập trung giai đoạn 2010-2015, số liệu sơ cấp thu thập năm 2017, đề xuất giải pháp đến năm 2020 và định hướng đến năm 2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Bộ máy tổ chức thực thi chính sách được thành lập và củng cố thường xuyên
    Ban chỉ đạo chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng NTM huyện và ban quản lý ở 11 xã được thành lập đúng chức năng, nhiệm vụ. Bộ máy tổ chức thực thi được kiện toàn, ban hành và sửa đổi quy chế hoạt động phù hợp với thực tế. Tỷ lệ cán bộ được tập huấn, bồi dưỡng đạt khoảng 85%, góp phần nâng cao năng lực thực thi.

  2. Kế hoạch triển khai và huy động nguồn lực còn hạn chế
    Công tác lập quy hoạch và xây dựng đề án quy hoạch thực hiện chậm, một số văn bản hướng dẫn cấp trên ban hành muộn so với kế hoạch. Tổng nguồn vốn thực hiện chương trình giai đoạn 2011-2015 đạt khoảng 125 tỷ đồng, trong đó vốn trực tiếp từ chương trình NTM chiếm 45,7%, vốn lồng ghép và tín dụng chiếm 42,6%, còn lại là huy động từ cộng đồng dân cư và các nguồn khác. Việc huy động nguồn lực xã hội hóa còn hạn chế do điều kiện kinh tế khó khăn.

  3. Tuyên truyền, vận động và sự tham gia của người dân chưa hiệu quả
    Hình thức tuyên truyền còn đơn điệu, chưa phong phú, chưa tiếp cận sâu rộng đến từng hộ dân. Khoảng 60% người dân được khảo sát cho biết chưa hiểu rõ mục đích, nội dung chương trình. Sự ủng hộ và niềm tin của người dân vào chương trình còn thấp, ảnh hưởng đến việc huy động đóng góp và tham gia xây dựng.

  4. Phối hợp giữa các ban ngành và kiểm soát thực hiện còn yếu
    Việc phối hợp giữa các cơ quan, tổ chức chính trị xã hội chưa đồng bộ, dẫn đến chồng chéo hoặc bỏ sót nhiệm vụ. Công tác kiểm tra, giám sát được thực hiện nhưng chưa thường xuyên và thiếu hệ thống thông tin phản hồi hiệu quả. Tỷ lệ xã đạt chuẩn các tiêu chí NTM còn thấp, chỉ có 3/11 xã cơ bản hoàn thành nhiệm vụ xây dựng NTM đến năm 2020.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên chủ yếu do đặc thù địa bàn miền núi, vùng sâu vùng xa với địa hình chia cắt, dân cư thưa thớt, trình độ dân trí thấp và kinh tế kém phát triển. Việc ban hành văn bản hướng dẫn chậm trễ làm ảnh hưởng đến tiến độ thực hiện. Trình độ chuyên môn của cán bộ cơ sở còn hạn chế, thiếu kinh nghiệm quản lý và điều hành, dẫn đến hiệu quả tổ chức thực thi chính sách chưa cao.

So sánh với kinh nghiệm tại xã Thanh Chăn (huyện Điện Biên) và huyện Hương Sơn (tỉnh Hà Tĩnh), những địa phương này đã thành công nhờ tăng cường vai trò lãnh đạo của cấp ủy, xây dựng quy hoạch sát thực tế, phát huy vai trò chủ thể của người dân, huy động nguồn lực đa dạng và phối hợp chặt chẽ giữa các ban ngành. Các mô hình sản xuất hàng hóa, phát triển dịch vụ hỗ trợ và công tác tuyên truyền đổi mới đã tạo sự đồng thuận và nâng cao hiệu quả thực thi.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ xã đạt các tiêu chí NTM theo từng năm, bảng tổng hợp nguồn vốn huy động và biểu đồ đánh giá mức độ hiểu biết của người dân về chương trình. Những biểu đồ này giúp minh họa rõ nét tiến trình và những điểm nghẽn trong tổ chức thực thi chính sách.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Kiện toàn và nâng cao năng lực bộ máy tổ chức thực thi chính sách
    Thường xuyên củng cố, phân công nhiệm vụ rõ ràng cho các cơ quan, tổ chức trong hệ thống chính quyền huyện và xã. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, kỹ năng quản lý, điều hành cho cán bộ, đặc biệt là cán bộ cơ sở. Thời gian thực hiện: 2018-2020. Chủ thể: UBND huyện phối hợp với các sở ngành đào tạo.

  2. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, vận động và nâng cao nhận thức người dân
    Đổi mới hình thức tuyên truyền đa dạng, phong phú, sử dụng truyền thanh, truyền hình, mạng xã hội và các hội nghị dân cư để truyền tải nội dung chương trình. Tập trung truyền thông đến từng hộ dân, nâng cao sự hiểu biết và đồng thuận. Thời gian: liên tục từ 2018. Chủ thể: Ban chỉ đạo huyện, Đài truyền thanh huyện, các tổ chức chính trị xã hội.

  3. Tăng cường huy động và sử dụng hiệu quả các nguồn lực tài chính
    Lồng ghép các chương trình mục tiêu quốc gia, huy động vốn từ doanh nghiệp, cộng đồng dân cư và các tổ chức xã hội. Xây dựng cơ chế khuyến khích đóng góp và minh bạch trong quản lý, sử dụng nguồn vốn. Thời gian: 2018-2020. Chủ thể: UBND huyện, Ban quản lý chương trình NTM.

  4. Hoàn thiện công tác phối hợp và kiểm soát thực hiện chính sách
    Thiết lập hệ thống thông tin phản hồi, giám sát thường xuyên, đánh giá định kỳ kết quả thực thi. Tăng cường phối hợp giữa các ban ngành, tổ chức chính trị xã hội và cộng đồng dân cư để giải quyết kịp thời các vướng mắc, xung đột. Thời gian: 2018-2020. Chủ thể: Ban chỉ đạo huyện, HĐND, UBND huyện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước cấp huyện và xã
    Giúp nâng cao năng lực tổ chức thực thi chính sách xây dựng NTM, từ đó cải thiện hiệu quả quản lý và điều hành chương trình tại địa phương.

  2. Các nhà hoạch định chính sách và cơ quan ban hành chính sách
    Cung cấp cơ sở khoa học để điều chỉnh, hoàn thiện chính sách xây dựng NTM phù hợp với đặc thù vùng miền núi, vùng sâu vùng xa.

  3. Các tổ chức chính trị - xã hội và cộng đồng dân cư
    Nâng cao nhận thức, vai trò tham gia của người dân và các tổ chức trong quá trình xây dựng NTM, góp phần tạo sự đồng thuận và phát huy sức mạnh cộng đồng.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế, chính sách công
    Tham khảo mô hình nghiên cứu, phương pháp phân tích và kết quả thực tiễn về tổ chức thực thi chính sách xây dựng NTM tại vùng đặc thù miền núi.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chính sách xây dựng nông thôn mới gồm những nội dung chính nào?
    Chính sách bao gồm phát triển hạ tầng kinh tế - xã hội, chuyển dịch cơ cấu kinh tế, nâng cao đời sống văn hóa, bảo vệ môi trường, phát triển giáo dục, y tế, an ninh trật tự và xây dựng hệ thống chính trị xã hội vững mạnh.

  2. Tại sao tổ chức thực thi chính sách xây dựng NTM ở huyện Mường Nhé gặp nhiều khó khăn?
    Do đặc thù địa bàn miền núi, dân cư thưa thớt, trình độ dân trí thấp, kinh tế kém phát triển, địa hình phức tạp, cùng với hạn chế về nguồn lực và trình độ cán bộ cơ sở.

  3. Các giải pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả tổ chức thực thi chính sách?
    Bao gồm kiện toàn bộ máy tổ chức, nâng cao năng lực cán bộ, đổi mới công tác tuyên truyền, huy động nguồn lực đa dạng, tăng cường phối hợp và kiểm soát thực hiện chính sách.

  4. Vai trò của người dân trong xây dựng nông thôn mới như thế nào?
    Người dân là chủ thể chính, tham gia bàn bạc, quyết định và tổ chức thực hiện các hoạt động xây dựng NTM, đồng thời giám sát và thụ hưởng kết quả.

  5. Làm thế nào để huy động hiệu quả nguồn lực cho chương trình xây dựng NTM?
    Cần đa dạng hóa nguồn vốn từ ngân sách nhà nước, doanh nghiệp, cộng đồng dân cư và các tổ chức xã hội, đồng thời minh bạch trong quản lý và sử dụng vốn, tạo niềm tin và sự đồng thuận.

Kết luận

  • Luận văn đã xây dựng được khung lý thuyết và mô hình tổ chức thực thi chính sách xây dựng nông thôn mới phù hợp với đặc thù huyện miền núi Mường Nhé.
  • Phân tích thực trạng giai đoạn 2010-2015 cho thấy bộ máy tổ chức được thành lập đầy đủ nhưng còn nhiều hạn chế về năng lực, nguồn lực và sự tham gia của người dân.
  • Đã xác định rõ điểm mạnh, điểm yếu và nguyên nhân trong tổ chức thực thi chính sách xây dựng NTM tại huyện.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm kiện toàn tổ chức, nâng cao năng lực cán bộ, đổi mới công tác tuyên truyền, huy động nguồn lực và tăng cường kiểm soát thực hiện.
  • Khuyến nghị các cấp chính quyền và cơ quan liên quan ưu tiên nguồn lực, tổ chức tập huấn và phối hợp chặt chẽ để thúc đẩy xây dựng NTM bền vững đến năm 2020 và tầm nhìn 2025.

Hành động tiếp theo: Triển khai các giải pháp đề xuất, tổ chức đánh giá định kỳ tiến độ thực hiện, đồng thời mở rộng nghiên cứu áp dụng mô hình tổ chức thực thi chính sách tại các huyện miền núi khác.

Kêu gọi: Các nhà quản lý, cán bộ địa phương và cộng đồng dân cư cùng chung tay thực hiện hiệu quả chương trình xây dựng nông thôn mới, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững vùng biên giới.