Tổng quan nghiên cứu

Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới (NTM) là một chủ trương quan trọng của Đảng và Nhà nước nhằm cải thiện bộ mặt nông thôn, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân. Tính đến năm 2015, cả nước đã huy động khoảng 851.380 tỷ đồng cho chương trình, trong đó ngân sách nhà nước chiếm 31,34%, tín dụng 51%, doanh nghiệp 4,9% và người dân đóng góp khoảng 10%. Tại tỉnh Bình Định, tổng nguồn vốn đầu tư giai đoạn 2011-2015 là 36.493 tỷ đồng, nhưng nguồn vốn đóng góp của người dân chỉ chiếm 1,2%, thấp hơn nhiều so với yêu cầu 10% của Chính phủ. Thành phố Quy Nhơn, với 4 xã ngoại thành là Phước Mỹ, Nhơn Lý, Nhơn Hải và Nhơn Châu, đã triển khai chương trình xây dựng NTM trong giai đoạn 2011-2015 với nhiều kết quả tích cực về hạ tầng và đời sống người dân.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích vai trò và mức độ tham gia của người dân trong xây dựng NTM tại thành phố Quy Nhơn, đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp nâng cao sự tham gia của người dân theo hướng hiệu quả và bền vững. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 4 xã ngoại thành của Quy Nhơn trong giai đoạn 2011-2015, với trọng tâm là sự tham gia của người dân trong các hoạt động xây dựng NTM. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội nông thôn, nâng cao hiệu quả huy động nguồn lực cộng đồng và góp phần hoàn thiện chính sách phát triển nông thôn mới.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về sự tham gia của người dân trong phát triển cộng đồng và xây dựng nông thôn mới. Khái niệm "sự tham gia của người dân" được hiểu là quá trình người dân tự nguyện hoặc bắt buộc tham gia vào các hoạt động, quyết định ảnh hưởng đến cộng đồng của họ. Các thang đo mức độ tham gia như của Sherry R Arnstein (1969) và Choguill (1996) phân loại sự tham gia từ mức độ thấp (thụ động, cung cấp thông tin) đến mức độ cao (ủy quyền, tự quản lý). Trong xây dựng NTM, sự tham gia của người dân được thể hiện qua các cấp độ: biết, bàn bạc, làm và kiểm tra.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Sự tham gia của người dân: quá trình người dân tham gia vào các quyết định và hoạt động phát triển.
  • Nông thôn mới: khu vực nông thôn có kết cấu hạ tầng hiện đại, sản xuất phát triển bền vững, đời sống vật chất và tinh thần được nâng cao, giữ gìn bản sắc văn hóa và an ninh xã hội ổn định.
  • Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng NTM: chương trình tổng thể nhằm phát triển kinh tế - xã hội nông thôn, với 11 nội dung và 19 tiêu chí đánh giá.
  • Vai trò chủ thể của người dân: người dân là trung tâm, chủ động tham gia từ khâu lập kế hoạch đến giám sát, vận hành các công trình xây dựng NTM.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu tại bàn và nghiên cứu thực địa. Nguồn dữ liệu bao gồm:

  • Số liệu thứ cấp: thu thập từ các cơ quan quản lý xây dựng NTM cấp xã, thành phố và tỉnh, các văn bản pháp luật, báo cáo tổng kết chương trình.
  • Số liệu sơ cấp: khảo sát 175 hộ dân tại 4 xã ngoại thành Quy Nhơn (Phước Mỹ, Nhơn Lý, Nhơn Hải, Nhơn Châu) bằng phiếu khảo sát và phỏng vấn sâu với cán bộ, người dân địa phương.

Phương pháp chọn mẫu là phi xác suất, kết hợp chọn mẫu thuận tiện và theo kinh nghiệm, nhằm đại diện cho các nhóm nghề nghiệp chính trong vùng nông thôn. Phương thức điều tra là phỏng vấn trực tiếp, thu thập thông tin về nhận thức, mức độ tham gia và đóng góp của người dân trong xây dựng NTM. Thời gian nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2011-2015, phù hợp với tiến trình triển khai chương trình tại địa phương.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ nhận thức về chương trình NTM: 89,1% người dân biết đến chương trình xây dựng NTM, nhưng chỉ 68,6% biết rõ bộ tiêu chí đánh giá và 45,7% biết thời gian bắt đầu thực hiện. Điều này cho thấy tuyên truyền đã được thực hiện rộng rãi nhưng chưa sâu sắc, còn khoảng 31,4% không biết số tiêu chí cụ thể và 54,3% không biết thời gian bắt đầu chương trình.

  2. Mức độ tham gia bàn bạc ý kiến: Người dân chủ yếu tham gia các cuộc họp, đóng góp ý kiến về quy hoạch và các công trình xây dựng. Tuy nhiên, sự tham gia giảm dần theo thang đo “biết, bàn, làm, kiểm tra”, với hoạt động giám sát, quản lý và duy tu công trình có tỷ lệ tham gia thấp, chỉ khoảng 1,7-2,1%.

  3. Đóng góp vật chất và ngày công: Người dân đã đóng góp 17.348 triệu đồng, chiếm 11,1% tổng nguồn vốn đầu tư xây dựng NTM tại Quy Nhơn giai đoạn 2011-2015, cao hơn mức trung bình của tỉnh Bình Định (1,2%). Ngoài ra, người dân còn tự đầu tư phát triển sản xuất, cải tạo nhà ở và các công trình vệ sinh.

  4. Kết quả xây dựng NTM: Đến năm 2015, xã Phước Mỹ và Nhơn Lý đã đạt chuẩn NTM với 19/19 tiêu chí, xã Nhơn Hải và Nhơn Châu đạt 12 tiêu chí. Hạ tầng giao thông, thủy lợi, y tế, nước sạch được cải thiện rõ rệt; thu nhập bình quân đầu người tăng, tỷ lệ hộ nghèo giảm; ý thức bảo vệ môi trường nâng cao.

Thảo luận kết quả

Sự tham gia của người dân trong xây dựng NTM tại Quy Nhơn có sự chuyển biến tích cực, đặc biệt trong đóng góp vật chất và tham gia bàn bạc ý kiến. Tuy nhiên, mức độ tham gia giám sát và quản lý công trình còn hạn chế, phản ánh sự thiếu chủ động và năng lực của cộng đồng trong các hoạt động phức tạp hơn. So với các nghiên cứu tại các địa phương khác như Hà Giang, Đồng Nai, tỷ lệ tham gia giám sát tại Quy Nhơn vẫn còn thấp nhưng đóng góp vật chất cao hơn, cho thấy người dân có ý thức trách nhiệm nhưng cần được nâng cao kỹ năng và quyền hạn.

Việc tuyên truyền đa dạng và phong phú đã giúp nâng cao nhận thức, nhưng vẫn còn khoảng cách về hiểu biết sâu sắc về chương trình và vai trò chủ thể của người dân. Các quy định về tiêu chí xây dựng NTM chưa phù hợp hoàn toàn với đặc thù địa phương như xã đảo, bán đảo, gây khó khăn trong việc huy động sự tham gia toàn diện của người dân.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ người dân biết về chương trình, mức độ tham gia theo các hoạt động (bàn bạc, làm, kiểm tra), và bảng phân bổ nguồn vốn đầu tư theo từng nguồn. Những biểu đồ này giúp minh họa rõ nét sự phân bố và mức độ tham gia của người dân trong từng khía cạnh xây dựng NTM.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường truyền thông sâu rộng, phù hợp địa phương: Phát triển các chương trình tuyên truyền đi vào chiều sâu, sử dụng đa dạng kênh thông tin như hội nghị, sinh hoạt cộng đồng, truyền thanh xã, phù hợp với đặc điểm từng xã đảo, bán đảo để nâng cao nhận thức và hiểu biết của người dân về chương trình NTM. Thời gian thực hiện: ngay trong giai đoạn 2024-2026. Chủ thể: UBND các xã, Ban chỉ đạo xây dựng NTM thành phố.

  2. Phát huy vai trò chủ thể của người dân trong ra quyết định: Tăng cường dân chủ ở địa phương bằng cách tổ chức các cuộc họp dân chủ, lấy ý kiến rộng rãi, tạo điều kiện cho người dân tham gia quyết định các công trình, mức đóng góp và giám sát thực hiện. Thời gian: 2024-2025. Chủ thể: Ban quản lý xây dựng NTM xã, các tổ chức hội, đoàn thể.

  3. Nâng cao năng lực cán bộ và cộng đồng: Tổ chức đào tạo, tập huấn kỹ năng quản lý, giám sát, vận hành công trình cho cán bộ xã và người dân, đặc biệt là các nhóm dân cư yếu thế, nhằm nâng cao hiệu quả tham gia và tính bền vững của chương trình. Thời gian: 2024-2027. Chủ thể: Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, UBND thành phố.

  4. Minh bạch hóa các hoạt động xây dựng NTM: Công khai kế hoạch, nguồn vốn, tiến độ và kết quả thực hiện các công trình xây dựng NTM để người dân dễ dàng giám sát, góp phần nâng cao trách nhiệm và sự tin tưởng của cộng đồng. Thời gian: 2024 trở đi. Chủ thể: Ban chỉ đạo xây dựng NTM các cấp, UBND xã.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước về nông nghiệp và phát triển nông thôn: Nghiên cứu giúp hiểu rõ vai trò và mức độ tham gia của người dân trong xây dựng NTM, từ đó xây dựng chính sách phù hợp, nâng cao hiệu quả triển khai chương trình.

  2. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý công, kinh tế nông nghiệp: Tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu thực địa, phân tích số liệu và đánh giá sự tham gia cộng đồng trong phát triển nông thôn.

  3. Các tổ chức phi chính phủ và cộng đồng dân cư tại địa phương: Hiểu rõ hơn về vai trò của người dân trong xây dựng NTM, từ đó đề xuất các hoạt động hỗ trợ nâng cao năng lực và thúc đẩy sự tham gia tích cực của cộng đồng.

  4. Lãnh đạo và cán bộ các xã ngoại thành, đặc biệt xã đảo, bán đảo: Áp dụng các giải pháp nâng cao nhận thức, phát huy vai trò chủ thể của người dân, đồng thời điều chỉnh các tiêu chí xây dựng NTM phù hợp với đặc thù địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Người dân tại Quy Nhơn có hiểu rõ về chương trình xây dựng NTM không?
    Phần lớn người dân (89,1%) biết đến chương trình, nhưng chỉ 68,6% hiểu rõ bộ tiêu chí và 45,7% biết thời gian bắt đầu. Điều này cho thấy tuyên truyền đã hiệu quả nhưng cần tăng cường sâu rộng hơn.

  2. Mức độ tham gia của người dân trong các hoạt động xây dựng NTM như thế nào?
    Người dân tham gia nhiều nhất ở các hoạt động đóng góp vật chất và bàn bạc ý kiến, nhưng tham gia giám sát, quản lý công trình còn rất thấp, chỉ khoảng 1,7-2,1%.

  3. Nguồn vốn đóng góp của người dân chiếm tỷ lệ bao nhiêu trong tổng vốn đầu tư xây dựng NTM tại Quy Nhơn?
    Nguồn vốn đóng góp của người dân chiếm khoảng 11,1% tổng nguồn vốn đầu tư giai đoạn 2011-2015, cao hơn mức trung bình của tỉnh Bình Định (1,2%).

  4. Những khó khăn chính trong việc huy động sự tham gia của người dân là gì?
    Người dân chưa thực sự hiểu rõ vai trò chủ thể, có tâm lý ỷ lại vào nguồn vốn nhà nước, trình độ học vấn và năng lực quản lý còn hạn chế, cùng với các tiêu chí xây dựng chưa phù hợp đặc thù địa phương.

  5. Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao sự tham gia của người dân?
    Tăng cường truyền thông phù hợp, phát huy vai trò chủ thể trong ra quyết định, nâng cao năng lực cán bộ và cộng đồng, minh bạch hóa các hoạt động xây dựng NTM.

Kết luận

  • Người dân tại thành phố Quy Nhơn đã có sự tham gia tích cực trong xây dựng NTM, đặc biệt là đóng góp vật chất và tham gia bàn bạc ý kiến.
  • Mức độ tham gia giám sát, quản lý và duy tu công trình còn hạn chế, cần được nâng cao để đảm bảo tính bền vững.
  • Công tác tuyên truyền đã đạt hiệu quả bước đầu nhưng cần đi sâu, phù hợp với đặc thù từng địa phương.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào nâng cao nhận thức, phát huy vai trò chủ thể, đào tạo năng lực và minh bạch hóa hoạt động xây dựng NTM.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để các cấp chính quyền, tổ chức và cộng đồng cùng phối hợp thúc đẩy xây dựng nông thôn mới hiệu quả hơn trong giai đoạn tiếp theo.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý và cộng đồng cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá định kỳ để điều chỉnh chính sách phù hợp, đảm bảo sự phát triển bền vững của chương trình xây dựng NTM tại Quy Nhơn và các địa phương tương tự.