Tổng quan nghiên cứu

Thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh, với diện tích 518,55 km² và dân số hơn 100.000 người, là vùng đất giàu truyền thống lịch sử và văn hóa đặc sắc. Đây là nơi lưu giữ nhiều loại hình di sản văn hóa phi vật thể như tiếng nói, chữ viết, nghệ thuật trình diễn dân gian, lễ hội truyền thống và nghề thủ công truyền thống. Theo ước tính, số lượng nghệ nhân thực hành di sản văn hóa phi vật thể tại địa phương đang giảm dần, đặc biệt là các nghệ nhân cao tuổi, gây ra nguy cơ mai một bản sắc văn hóa truyền thống. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng chính sách đối với nghệ nhân tại Móng Cái từ năm 2015 đến 2023, đồng thời đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động của nghệ nhân, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong bối cảnh toàn cầu hóa và ứng dụng công nghệ 4.0 đang tác động mạnh mẽ đến văn hóa truyền thống, giúp duy trì bản sắc dân tộc và phát triển bền vững các giá trị văn hóa phi vật thể.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý văn hóa, chính sách công và bảo tồn di sản văn hóa. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết chính sách công: Định nghĩa chính sách công là tập hợp các hành động hoặc không hành động của nhà nước nhằm giải quyết các vấn đề công cộng, được thể hiện qua các văn bản pháp luật và quyết định hành chính. Lý thuyết này giúp phân tích vai trò của chính sách đối với nghệ nhân trong việc bảo tồn và phát huy di sản văn hóa.

  2. Lý thuyết quản lý di sản văn hóa: Nhấn mạnh vai trò của nghệ nhân như là chủ thể sáng tạo và bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể, đồng thời phân tích các yếu tố tác động đến di sản như môi trường tự nhiên, xã hội và chính sách quản lý nhà nước.

Các khái niệm chính bao gồm: di sản văn hóa phi vật thể, nghệ nhân, chính sách công, quản lý nhà nước về văn hóa, và vai trò của nghệ nhân trong bảo tồn di sản.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa lý thuyết và thực tiễn với các bước sau:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập dữ liệu thứ cấp từ các văn bản pháp luật, nghị quyết, báo cáo ngành, tài liệu nghiên cứu trước đây và dữ liệu sơ cấp qua phỏng vấn trực tiếp các nghệ nhân, cán bộ quản lý văn hóa tại thành phố Móng Cái.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích định tính các văn bản pháp luật, chính sách; phân tích định lượng số liệu về số lượng nghệ nhân, hoạt động bảo tồn di sản; so sánh thực trạng giữa các địa phương và thời kỳ khác nhau để đánh giá hiệu quả chính sách.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Phỏng vấn trực tiếp khoảng 30 nghệ nhân đại diện cho các loại hình di sản phi vật thể và 10 cán bộ quản lý văn hóa tại các cấp địa phương. Mẫu được chọn theo phương pháp phi xác suất, tập trung vào các nghệ nhân có danh hiệu và hoạt động tích cực.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung trong giai đoạn từ năm 2015 đến tháng 6 năm 2023, giai đoạn có nhiều chính sách và hoạt động bảo tồn di sản được triển khai tại Móng Cái.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng chính sách và pháp luật về di sản văn hóa tại Móng Cái: Thành phố đã triển khai nhiều văn bản hướng dẫn thi hành Luật Di sản văn hóa và các nghị quyết liên quan, như Nghị quyết số 06/2008/NQ-HĐND và các kế hoạch bảo tồn giai đoạn 2008-2021. Tuy nhiên, việc thực thi còn hạn chế do thiếu nguồn lực và sự phối hợp chưa đồng bộ giữa các cấp.

  2. Số lượng và đặc điểm nghệ nhân: Có khoảng 50 nghệ nhân được phong tặng danh hiệu “Nghệ nhân ưu tú” và “Nghệ nhân nhân dân” trên địa bàn, phần lớn đã cao tuổi (trên 60 tuổi chiếm hơn 70%). Nghệ nhân chủ yếu thuộc các dân tộc Kinh, Dao, Tày, Nùng, với các loại hình di sản như nghệ thuật trình diễn dân gian, nghề thủ công truyền thống.

  3. Hoạt động của nghệ nhân: Khoảng 80% nghệ nhân tham gia các hoạt động truyền dạy, biểu diễn và nghiên cứu di sản. Tuy nhiên, chỉ khoảng 40% được hỗ trợ kinh phí thường xuyên, phần còn lại chủ yếu dựa vào nguồn thu nhập cá nhân và sự hỗ trợ không đều từ địa phương.

  4. Đời sống và nguyện vọng của nghệ nhân: Khoảng 60% nghệ nhân có thu nhập thấp, gặp khó khăn về y tế và đời sống vật chất. Họ mong muốn được hỗ trợ về bảo hiểm y tế, đào tạo nâng cao kỹ năng, và có chính sách đãi ngộ phù hợp hơn.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy chính sách đối với nghệ nhân tại Móng Cái đã có những bước tiến tích cực trong việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể. Tuy nhiên, sự thiếu đồng bộ trong triển khai, nguồn lực hạn chế và chưa có chính sách hỗ trợ toàn diện đã ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của nghệ nhân. So với một số địa phương khác như Lâm Đồng hay Tây Nguyên, Móng Cái còn thiếu các chính sách đặc thù phù hợp với đặc điểm văn hóa đa dân tộc và điều kiện kinh tế địa phương.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố độ tuổi nghệ nhân, bảng thống kê số lượng nghệ nhân theo loại hình di sản, và biểu đồ so sánh mức độ hỗ trợ kinh phí qua các năm. Những phát hiện này nhấn mạnh vai trò quan trọng của nghệ nhân trong việc duy trì bản sắc văn hóa và cần có chính sách linh hoạt, đa dạng để đáp ứng nhu cầu thực tế.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện chính sách hỗ trợ kinh tế và y tế cho nghệ nhân: Tăng mức trợ cấp sinh hoạt hàng tháng, mở rộng đối tượng được hưởng bảo hiểm y tế và hỗ trợ chi phí khám chữa bệnh. Thực hiện trong vòng 2 năm tới, do UBND thành phố phối hợp Sở Văn hóa và Y tế thực hiện.

  2. Xây dựng mô hình Câu lạc bộ di sản văn hóa chuyên nghiệp: Tổ chức các CLB nghệ nhân theo loại hình di sản, có quy chế hoạt động rõ ràng, hỗ trợ trang thiết bị và kinh phí hoạt động thường xuyên. Thời gian triển khai trong 1 năm, do Phòng Văn hóa - Thông tin chủ trì.

  3. Tăng cường đào tạo, truyền dạy và quảng bá di sản: Tổ chức các lớp đào tạo nâng cao kỹ năng, truyền dạy nghề cho thế hệ trẻ, đồng thời đẩy mạnh quảng bá di sản qua các phương tiện truyền thông và sự kiện văn hóa. Thực hiện liên tục, phối hợp với các trường học và trung tâm văn hóa.

  4. Nâng cao hiệu quả quản lý Nhà nước về di sản văn hóa: Cải tiến quy trình xét tặng danh hiệu nghệ nhân, tăng cường phối hợp giữa các cấp quản lý, xây dựng cơ chế giám sát và đánh giá hiệu quả chính sách. Thực hiện trong 3 năm, do Sở Văn hóa và UBND thành phố chủ động.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý văn hóa các cấp: Nghiên cứu để hoàn thiện chính sách, nâng cao hiệu quả quản lý và bảo tồn di sản văn hóa tại địa phương.

  2. Nghệ nhân và các tổ chức văn hóa: Hiểu rõ quyền lợi, chính sách hỗ trợ và các giải pháp phát triển nghề nghiệp, bảo tồn di sản.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý văn hóa, di sản: Tài liệu tham khảo thực tiễn về chính sách và quản lý nghệ nhân trong bối cảnh địa phương đa dân tộc.

  4. Các cơ quan hoạch định chính sách và tổ chức phi chính phủ: Đánh giá thực trạng, đề xuất các chương trình hỗ trợ và phát triển văn hóa bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chính sách hiện tại hỗ trợ gì cho nghệ nhân tại Móng Cái?
    Chính sách bao gồm trợ cấp sinh hoạt, bảo hiểm y tế, hỗ trợ chi phí mai táng và xét tặng danh hiệu nghệ nhân ưu tú, nhân dân theo Nghị định 109/2015/NĐ-CP và Nghị định 62/2014/NĐ-CP. Tuy nhiên, mức hỗ trợ còn hạn chế và chưa đồng đều.

  2. Nghệ nhân có vai trò gì trong bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể?
    Nghệ nhân là chủ thể sáng tạo, thực hành và truyền dạy di sản, giữ vai trò “bảo tàng sống” giúp duy trì và phát huy giá trị văn hóa truyền thống trong cộng đồng.

  3. Những khó khăn lớn nhất của nghệ nhân hiện nay là gì?
    Khó khăn về đời sống kinh tế, sức khỏe, thiếu nguồn lực hỗ trợ, nguy cơ mai một do thế hệ kế thừa ít và chính sách chưa toàn diện.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả hoạt động của nghệ nhân?
    Cần hoàn thiện chính sách hỗ trợ, xây dựng mô hình CLB chuyên nghiệp, tăng cường đào tạo và quảng bá di sản, đồng thời nâng cao năng lực quản lý nhà nước.

  5. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
    Kết hợp phân tích văn bản pháp luật, phỏng vấn trực tiếp nghệ nhân và cán bộ quản lý, so sánh thực trạng giữa các địa phương, sử dụng cả phương pháp định tính và định lượng.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ vai trò quan trọng của nghệ nhân trong bảo tồn và phát huy di sản văn hóa phi vật thể tại thành phố Móng Cái.
  • Đánh giá thực trạng chính sách và hoạt động nghệ nhân từ năm 2015 đến 2023 cho thấy nhiều hạn chế cần khắc phục.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và hỗ trợ nghệ nhân, góp phần phát triển văn hóa và kinh tế địa phương.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý văn hóa và chính sách trong việc xây dựng chính sách phù hợp, bền vững.
  • Khuyến nghị triển khai các bước tiếp theo trong vòng 1-3 năm để thực hiện các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng nghiên cứu.

Hành động ngay hôm nay để bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể thông qua việc hỗ trợ và phát triển đội ngũ nghệ nhân – những “báu vật nhân văn sống” của cộng đồng.