Tổng quan nghiên cứu

Ngành dệt - may tại Việt Nam đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế với hơn 8.461 doanh nghiệp, trong đó 87% là doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ, khó khăn trong việc nâng cấp công nghệ 4.0. Kim ngạch xuất khẩu ngành dệt - may duy trì tăng trưởng bình quân 9,55% giai đoạn 2016-2019, đạt 40,3 tỷ USD năm 2021, chiếm tỷ trọng lớn trong xuất khẩu quốc gia. Tỉnh Hòa Bình, với 7 khu công nghiệp và nguồn lao động dồi dào, đóng góp khoảng 3% kim ngạch xuất khẩu dệt - may cả nước, đạt 395 triệu USD năm 2021, chiếm hơn 32% tổng kim ngạch xuất khẩu tỉnh. Tuy nhiên, cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đã tạo ra thách thức lớn về nguồn nhân lực khi khoảng 8% lao động ngành dệt - may tại Hòa Bình bị giảm do không đáp ứng yêu cầu công nghệ mới, dự báo 85% lao động có nguy cơ mất việc làm do tự động hóa.

Vấn đề nghiên cứu tập trung vào chính sách đào tạo lại nhân lực nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới công nghệ trong các doanh nghiệp dệt - may tỉnh Hòa Bình giai đoạn 2019-2021. Mục tiêu cụ thể là đánh giá thực trạng thực thi chính sách đào tạo lại nhân lực, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp hoàn thiện chính sách đào tạo lại nhân lực đến năm 2025, tầm nhìn 2030. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc nâng cao năng lực cạnh tranh, giảm tỷ lệ thất nghiệp do công nghệ, đồng thời hỗ trợ doanh nghiệp thích ứng với xu hướng công nghiệp 4.0.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về chính sách công, chu trình chính sách và thực thi chính sách công, trong đó chính sách được hiểu là tập hợp biện pháp được thể chế hóa nhằm hướng dẫn hành động của các chủ thể quản lý để đạt mục tiêu phát triển xã hội. Chu trình chính sách gồm bốn giai đoạn: khởi sự, hoạch định, thực thi và đánh giá chính sách. Thực thi chính sách là giai đoạn quyết định hiệu quả của chính sách trong thực tế.

Về công nghệ và đổi mới công nghệ, luận văn áp dụng định nghĩa công nghệ là tập hợp kiến thức, quy trình, thiết bị và kỹ năng con người để tạo ra sản phẩm. Đổi mới công nghệ là quá trình thay thế các giải pháp kỹ thuật và quản lý cũ bằng các giải pháp mới nhằm nâng cao chất lượng sản phẩm và hiệu quả sản xuất. Khái niệm đào tạo lại nhân lực được hiểu là quá trình trang bị kiến thức và kỹ năng mới cho người lao động để đáp ứng yêu cầu đổi mới công nghệ, giúp họ thích ứng với môi trường làm việc hiện đại.

Ba khái niệm chính được sử dụng gồm: chính sách đào tạo lại nhân lực, đổi mới công nghệ trong ngành dệt - may, và thực thi chính sách đào tạo lại nhân lực. Các yếu tố ảnh hưởng đến thực thi chính sách bao gồm tính đúng đắn, rõ ràng của chính sách, nguồn lực thực thi, sự tiếp nhận của đối tượng chính sách, năng lực người thực thi và môi trường kinh tế - xã hội.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng. Dữ liệu định lượng được thu thập từ khảo sát thực địa tại 7 doanh nghiệp dệt - may tiêu biểu tại tỉnh Hòa Bình, gồm Công ty cổ phần may xuất khẩu V-Star, Công ty TNHH may quốc tế Tesoro Woojin, Công ty TNHH may xuất khẩu HC Vina, Công ty TNHH may Sỹ Bình, Công ty cổ phần may xuất khẩu ATN, Công ty TNHH may xuất khẩu Lạc Sơn và Công ty cổ phần may Hoa Bình 1. Cỡ mẫu khảo sát khoảng vài trăm lao động, tập trung vào đặc điểm lao động, tỷ lệ thất nghiệp do công nghệ và các biện pháp đào tạo lại.

Phương pháp phân tích bao gồm thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ lao động qua đào tạo, thất nghiệp do công nghệ, và phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến thực thi chính sách. Phương pháp định tính gồm phỏng vấn sâu nhà quản lý và người lao động để thu thập thông tin về thực trạng, khó khăn và đề xuất giải pháp. Dữ liệu thứ cấp được tổng hợp từ các báo cáo của UBND tỉnh Hòa Bình, Cục Thống kê, Sở Lao động - Thương binh và Xã hội, Ban Quản lý các khu công nghiệp tỉnh.

Timeline nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2019-2021 cho thu thập dữ liệu thực trạng, đề xuất giải pháp và lộ trình thực hiện chính sách đến năm 2025, tầm nhìn 2030.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ lao động chưa qua đào tạo chiếm trên 75% trong các doanh nghiệp dệt - may tỉnh Hòa Bình giai đoạn 2019-2021, trong đó lao động phổ thông chiếm 76%, sơ cấp và trung cấp chiếm 17,3%, chỉ 6,8% có trình độ cao đẳng trở lên. Điều này dẫn đến năng suất lao động thấp và khó khăn trong tiếp nhận công nghệ mới.

  2. Tỷ lệ thất nghiệp do công nghệ chiếm khoảng 8% tổng số lao động ngành dệt - may tại Hòa Bình, tương đương hơn 3.000 người bị mất việc làm do không đáp ứng yêu cầu công nghệ 4.0. Dự báo đến năm 2025, khoảng 85% lao động trong ngành có nguy cơ bị ảnh hưởng bởi tự động hóa.

  3. Kim ngạch xuất khẩu ngành dệt - may tỉnh Hòa Bình tăng trưởng 18,02% năm 2021 so với năm 2020, đạt 1.218 triệu USD, trong đó nhóm hàng dệt - may chiếm hơn 32% tổng kim ngạch xuất khẩu tỉnh. Tuy nhiên, doanh nghiệp nhỏ và vừa gặp khó khăn trong đầu tư công nghệ hiện đại.

  4. Chính sách đào tạo lại nhân lực hiện còn nhiều hạn chế, chưa có văn bản chính thức, chủ yếu dựa trên dự thảo chiến lược phát triển ngành dệt - may đến năm 2030. Các doanh nghiệp chưa có kế hoạch đào tạo lại bài bản, nguồn lực tài chính và nhân lực cho đào tạo lại còn thiếu hụt.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy sự mất cân đối nghiêm trọng trong cơ cấu trình độ lao động ngành dệt - may tại Hòa Bình, tương tự với tình hình chung của ngành dệt - may Việt Nam. Tỷ lệ lao động chưa qua đào tạo cao làm giảm khả năng tiếp nhận công nghệ 4.0, ảnh hưởng đến năng suất và khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp. Tỷ lệ thất nghiệp do công nghệ tăng cao phản ánh thách thức lớn trong chuyển đổi số và tự động hóa.

So sánh với các nghiên cứu quốc tế, như báo cáo của ILO và Diễn đàn Kinh tế Thế giới, Việt Nam và Hòa Bình đang đối mặt với nguy cơ mất việc làm do tự động hóa tương tự các nước ASEAN khác, đòi hỏi phải có chính sách đào tạo lại nhân lực hiệu quả. Việc thiếu chính sách đào tạo lại cụ thể và nguồn lực hạn chế làm giảm hiệu quả thực thi, gây khó khăn cho doanh nghiệp trong việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ lao động qua đào tạo theo trình độ, biểu đồ tỷ lệ thất nghiệp do công nghệ theo năm, và bảng so sánh kim ngạch xuất khẩu ngành dệt - may tỉnh Hòa Bình giai đoạn 2019-2021 để minh họa rõ nét các phát hiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng và ban hành chính sách đào tạo lại nhân lực ngành dệt - may tỉnh Hòa Bình với mục tiêu cụ thể, rõ ràng, phù hợp với yêu cầu đổi mới công nghệ đến năm 2025, tầm nhìn 2030. Chủ thể thực hiện: UBND tỉnh phối hợp Bộ Công Thương và Sở Lao động - Thương binh và Xã hội.

  2. Tăng cường nguồn lực tài chính và nhân lực cho công tác đào tạo lại bằng cách huy động ngân sách địa phương, hỗ trợ doanh nghiệp và hợp tác với các tổ chức đào tạo nghề. Mục tiêu nâng tỷ lệ lao động qua đào tạo lên trên 50% trong 3 năm tới.

  3. Phát triển chương trình đào tạo lại chuyên sâu về công nghệ 4.0, kỹ năng số và kỹ năng mềm cho người lao động ngành dệt - may, phối hợp giữa doanh nghiệp và các cơ sở đào tạo nghề, đại học. Thời gian thực hiện: 2023-2025.

  4. Xây dựng mô hình “Learning Factory” tại các doanh nghiệp lớn để tạo môi trường thực hành công nghệ mới, giúp người lao động nâng cao kỹ năng thực tế. Chủ thể thực hiện: Doanh nghiệp phối hợp với các trường đại học, viện nghiên cứu.

  5. Tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức và khuyến khích người lao động tự học, tự đào tạo để thích ứng với công nghệ mới, giảm thiểu rủi ro thất nghiệp do công nghệ. Thời gian triển khai liên tục từ 2022 trở đi.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý nhà nước: Sử dụng luận văn để xây dựng, hoàn thiện chính sách đào tạo lại nhân lực ngành dệt - may, đặc biệt tại các tỉnh có ngành dệt - may phát triển như Hòa Bình.

  2. Doanh nghiệp ngành dệt - may: Áp dụng các giải pháp đào tạo lại nhân lực, nâng cao năng lực công nghệ, tăng cường hợp tác với các cơ sở đào tạo để phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao.

  3. Các cơ sở đào tạo nghề và đại học: Tham khảo để điều chỉnh chương trình đào tạo, xây dựng các khóa đào tạo lại phù hợp với yêu cầu công nghiệp 4.0 và nhu cầu thực tế của doanh nghiệp.

  4. Người lao động ngành dệt - may: Nắm bắt xu hướng công nghệ, nâng cao kỹ năng, chuẩn bị cho quá trình đào tạo lại nhằm duy trì việc làm và phát triển nghề nghiệp trong bối cảnh công nghiệp 4.0.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao đào tạo lại nhân lực ngành dệt - may lại quan trọng trong bối cảnh công nghiệp 4.0?
    Đào tạo lại giúp người lao động cập nhật kiến thức, kỹ năng mới về công nghệ số, tự động hóa, trí tuệ nhân tạo, từ đó thích ứng với môi trường làm việc hiện đại, giảm nguy cơ thất nghiệp do công nghệ.

  2. Tình hình đào tạo lại nhân lực ngành dệt - may tại tỉnh Hòa Bình hiện nay ra sao?
    Tỷ lệ lao động chưa qua đào tạo chiếm trên 75%, chính sách đào tạo lại chưa được cụ thể hóa, nguồn lực hạn chế, dẫn đến khó khăn trong việc nâng cao chất lượng nhân lực đáp ứng công nghệ mới.

  3. Các doanh nghiệp dệt - may có thể làm gì để nâng cao năng lực nhân lực?
    Doanh nghiệp cần đầu tư vào đào tạo lại, hợp tác với các cơ sở đào tạo, xây dựng mô hình học tập thực tế (Learning Factory), đồng thời khuyến khích người lao động tự học và nâng cao kỹ năng.

  4. Chính quyền địa phương có vai trò gì trong việc đào tạo lại nhân lực?
    Chính quyền cần xây dựng chính sách hỗ trợ, huy động nguồn lực tài chính, phối hợp với các cơ sở đào tạo và doanh nghiệp để triển khai các chương trình đào tạo lại hiệu quả, đồng thời giám sát và đánh giá thực thi chính sách.

  5. Người lao động cần chuẩn bị gì để thích ứng với công nghệ 4.0 trong ngành dệt - may?
    Người lao động cần nâng cao kỹ năng số, kỹ năng mềm, học hỏi liên tục, tham gia các khóa đào tạo lại, đồng thời chủ động tìm kiếm cơ hội học tập để duy trì và phát triển nghề nghiệp trong môi trường công nghệ mới.

Kết luận

  • Ngành dệt - may tỉnh Hòa Bình đóng góp quan trọng vào kim ngạch xuất khẩu với hơn 32% tổng kim ngạch tỉnh, nhưng đối mặt với thách thức lớn về nguồn nhân lực do công nghệ 4.0.
  • Tỷ lệ lao động chưa qua đào tạo chiếm trên 75%, tỷ lệ thất nghiệp do công nghệ khoảng 8%, đòi hỏi chính sách đào tạo lại nhân lực cấp thiết.
  • Chính sách đào tạo lại hiện còn nhiều hạn chế, chưa được cụ thể hóa và thiếu nguồn lực thực thi.
  • Đề xuất xây dựng chính sách đào tạo lại rõ ràng, tăng cường nguồn lực, phát triển chương trình đào tạo chuyên sâu và mô hình học tập thực tế.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai chính sách đào tạo lại đến năm 2025, giám sát hiệu quả thực thi và điều chỉnh phù hợp, kêu gọi sự phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền, doanh nghiệp, cơ sở đào tạo và người lao động.

Hãy hành động ngay hôm nay để nâng cao chất lượng nguồn nhân lực ngành dệt - may, góp phần phát triển bền vững và nâng cao năng lực cạnh tranh trong thời đại công nghiệp 4.0!