I. Tổng Quan Chế Độ Tử Tuất BHXH 2014 Tại Nghệ An
Luật Bảo hiểm xã hội năm 2014 tiếp tục dành 8 Điều (từ Điều 66 đến Điều 71, Điều 80 và Điều 81) để quy định về chế độ tử tuất. Bộ luật đã tiếp thu, sửa đổi những hạn chế, bất cập trong Luật Bảo hiểm xã hội 2006. Thời điểm tác giả nghiên cứu, Luật Bảo hiểm 2014 đã có hiệu lực và bước đầu thể hiện sự phù hợp, đáp ứng được những yêu cầu cấp thiết đặt ra trong tình hình kinh tế hiện thời. Tuy nhiên, với sự phát triển rất đa dạng của đời sống xã hội sẽ không tránh khỏi những bất cập trong những quy định mới này, gây ra sự bỡ ngỡ và ít nhiều khó khăn trong quá trình thực hiện hoạt động quản lý nhà nước cũng như đảm bảo chế độ cho người có đủ điều kiện hưởng chế độ tử tuất. Chế độ này mới chỉ được nghiên cứu như là một thành tố nằm trong hệ thống các chế độ BHXH. Việc luận văn đi sâu nghiên cứu một cách toàn diện về chế độ tử tuất là một trong số các chế độ thuộc hệ thống pháp luật BHXH Việt Nam, đánh giá những ưu điểm, những hạn chế về quy định pháp luật về chế độ tử tuất và việc thực thi chế độ này trong thực tế, từ đó đưa ra các đề xuất nhằm hoàn thiện quy định pháp luật và nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về chế độ tử tuất là cần thiết và không trùng lặp với bất kỳ nghiên cứu nào trước đây.
1.1. Khái Niệm Cơ Bản Về Chế Độ Tử Tuất BHXH
Chế độ tử tuất là một trong hệ thống các chế độ BHXH, gồm khoản trợ cấp bằng tiền nhằm bù đắp hoặc thay thế một phần thu nhập từ lao động cho thân nhân của người lao động khi người lao động chết dựa trên cơ sở hình thành và sử dụng quỹ tiền tệ tập trung từ sự tham gia đóng góp của người sử dụng lao động, người lao động được sự bảo trợ của Nhà nước nhằm ổn định đời sống cho người lao động và thân nhân trong gia đình họ. Quỹ tử tuất là một dạng quỹ tài chính độc lập tự thu, tự chi nằm trong tổng thể quỹ BHXH và độc lập với ngân sách Nhà nước, có sự kiểm tra, giám sát của đại diện các bên tham gia: NLĐ, NSDLĐ và Nhà nước.
1.2. Mục Đích Ý Nghĩa Chế Độ Tử Tuất Trong BHXH
Mục đích chính của chế độ tử tuất là nhằm đảm bảo một phần thu nhập thay thế cho thân nhân người lao động khi người lao động qua đời, nhất là khi người lao động là trụ cột kinh tế của gia đình. Ý nghĩa xã hội của chế độ này thể hiện ở việc góp phần giảm bớt gánh nặng tài chính cho gia đình, đảm bảo cuộc sống ổn định cho những người phụ thuộc. Ngoài ra, chế độ tử tuất còn thể hiện sự quan tâm của Nhà nước và xã hội đối với những người đã có đóng góp cho sự phát triển của đất nước thông qua quá trình lao động.
1.3. So Sánh Chế Độ Tử Tuất với Các Chế Độ BHXH Khác
Chế độ tử tuất có điểm khác biệt so với các chế độ BHXH khác ở chỗ nó chi trả cho thân nhân người lao động đã qua đời, thay vì chi trả trực tiếp cho người lao động. Ví dụ, chế độ ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp đều nhằm hỗ trợ người lao động trong quá trình làm việc, còn chế độ hưu trí đảm bảo thu nhập khi người lao động hết tuổi lao động. Chế độ tử tuất là sự bảo đảm cuối cùng của BHXH, thể hiện trách nhiệm của xã hội đối với những người đã cống hiến sức lao động và những người thân yêu của họ.
II. Thực Trạng Thi Hành Luật BHXH 2014 Về Tử Tuất Ở Nghệ An
Việc thực thi chế độ tử tuất theo Luật Bảo hiểm xã hội năm 2014 tại tỉnh Nghệ An có những ưu điểm và hạn chế nhất định. Một trong những ưu điểm là việc mở rộng đối tượng tham gia BHXH, bao gồm cả người lao động làm việc theo hợp đồng lao động từ 01 tháng trở lên. Tuy nhiên, việc này cũng đặt ra thách thức trong công tác quản lý và kiểm soát, đặc biệt là đối với các doanh nghiệp nhỏ và vừa. Một số vướng mắc trong quá trình giải quyết hồ sơ hưởng chế độ tử tuất vẫn còn tồn tại, gây khó khăn cho người dân. Tình trạng trốn đóng, nợ đọng BHXH vẫn diễn ra, ảnh hưởng đến quyền lợi của người lao động và thân nhân của họ.
2.1. Đối Tượng Và Điều Kiện Hưởng Chế Độ Tử Tuất
Theo quy định tại Khoản 1, Điều 2, Luật Bảo hiểm xã hội năm 2014, đối tượng hưởng chế độ tử tuất bao gồm người lao động trực tiếp tham gia BHXH, thân nhân của người lao động tham gia BHXH sau khi người lao động chết. Đối tượng là người lao động trực tiếp tham gia BHXH bắt buộc bao gồm: Người làm việc theo hợp đồng lao động không xác định thời hạn, hợp đồng lao động xác định thời hạn, hợp đồng lao động theo mùa vụ hoặc theo một công việc nhất định có thời hạn từ đủ 03 tháng đến dưới 12 tháng, kể cả hợp đồng lao động được ký kết giữa người sử dụng lao động với người đại diện theo pháp luật của người dưới 15 tuổi theo quy định của pháp luật về lao động; Người làm việc theo hợp đồng lao động có thời hạn từ đủ 01 tháng đến dưới 03 tháng. Về đối tượng trực tiếp thụ hưởng chế độ là thân nhân của người lao động sau khi người lao động chết.
2.2. Thủ Tục Hồ Sơ Giải Quyết Chế Độ Tử Tuất
Điều 111 Luật BHXH quy định về thủ tục đề nghị hưởng chế độ tử tuất và Quyết định số 636/BHXH của Bảo hiểm xã hội Việt Nam hướng dẫn chi tiết về thủ tục hồ sơ thực sự đã có những quy định nhằm cải cách thủ tục hành chính, rút gọn quy trình và hồ sơ tạo thuận lợi cho người thụ hưởng khi làm việc với cơ quan BHXH như: sửa đổi mẫu tờ khai tham gia (mẫu 09A - HSB), giảm bớt các giấy tờ nhằm xác minh thông tin nhân thân của người thụ hưởng. Bởi vì tổng mức chi trả hàng tháng cho các thân nhân có thể bằng hoặc lớn hơn tiền lương, tiền công tháng đóng BHXH của người lao động khi đang làm việc hoặc tiền lương, tiền trợ cấp hàng tháng của người đang hưởng trợ cấp BHXH hằng tháng trước khi chết. Một vấn đề khác cần xem xét là quy định về xác định mức độ khuyết tật được thực hiện theo quy định của Thông tư số 37/2012/TTLT - BLĐTBXH - BYT - BTC - BGDĐT ngày 28/12/2012 quy định về việc xác định mức độ khuyết tật do hội đồng xác định mức độ khuyết tật thực hiện và Thông tư số 34/2012/TTLT - BYT - BLĐTBXH ngày 28/12/2012 quy định chi tiết về việc xác định mức độ khuyết tật do Hội đồng Giám định y khoa thực hiện.
2.3. Các Chế Độ Hưởng Trong Chế Độ Tử Tuất
Chế độ mai táng phí được quy định rõ ràng tại Điều 80 Luật Bảo hiểm xã hội 2014, thời gian tham gia BHXH được quy định theo tháng thay vì quy định theo năm như trước đây. Những người sau đây khi chết thì người lo mai táng được nhận trợ cấp mai táng: Người lao động có thời gian đóng BHXH từ đủ 12 tháng trở lên; Người lao động chết do tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp; Người đang hưởng lương hưu; Người đang hưởng trợ cấp tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp hàng tháng với mức suy giảm khả năng lao động từ 61% trở lên. Trợ cấp tuất hàng tháng được quy định tại Điều 68 Luật BHXH, điều kiện hưởng trợ cấp tuất hàng tháng được quy định chặt chẽ hơn so với trước đây. Thân nhân được hưởng trợ cấp tuất hàng tháng khi người lao động chết đã đóng BHXH đủ 15 năm trở lên; Cha đẻ, mẹ đẻ, vợ hoặc chồng, con từ đủ 18 tuổi trở lên nếu không có khả năng lao động; Con dưới 18 tuổi; Con bị suy giảm khả năng lao động từ 81% trở lên.
III. Giải Pháp Nâng Cao Hiệu Quả Chế Độ Tử Tuất tại Nghệ An
Để nâng cao hiệu quả thực hiện chế độ tử tuất tại tỉnh Nghệ An, cần có những giải pháp đồng bộ từ phía cơ quan quản lý nhà nước, cơ quan BHXH và người sử dụng lao động. Cần tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật về BHXH, đặc biệt là các quy định về chế độ tử tuất, để người lao động và người sử dụng lao động hiểu rõ quyền lợi và nghĩa vụ của mình. Cơ quan BHXH cần chủ động rà soát, đơn giản hóa thủ tục hành chính, tạo điều kiện thuận lợi cho người dân khi làm thủ tục hưởng chế độ. Đồng thời, cần tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm pháp luật về BHXH, đặc biệt là tình trạng trốn đóng, nợ đọng BHXH.
3.1. Hoàn Thiện Pháp Luật Về Chế Độ Tử Tuất
Cần tiếp tục rà soát, sửa đổi, bổ sung các quy định pháp luật về chế độ tử tuất cho phù hợp với thực tiễn, đảm bảo quyền lợi của người lao động và thân nhân của họ. Cần có quy định cụ thể về việc xác định mức độ suy giảm khả năng lao động để làm căn cứ hưởng trợ cấp tuất hàng tháng. Cần có cơ chế phối hợp hiệu quả giữa các cơ quan chức năng trong việc giải quyết các tranh chấp liên quan đến chế độ tử tuất.
3.2. Tăng Cường Công Tác Tuyên Truyền Phổ Biến Pháp Luật
Cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật về BHXH, đặc biệt là các quy định về chế độ tử tuất, đến người lao động và người sử dụng lao động. Có thể sử dụng nhiều hình thức tuyên truyền khác nhau như: tổ chức hội nghị, hội thảo, phát tờ rơi, đăng tải thông tin trên các phương tiện thông tin đại chúng, mạng xã hội. Cần chú trọng tuyên truyền cho các đối tượng lao động tự do, lao động khu vực phi chính thức.
3.3. Nâng Cao Năng Lực Cán Bộ Làm Công Tác BHXH
Cần thường xuyên tổ chức các lớp đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ cho cán bộ làm công tác BHXH, đặc biệt là cán bộ trực tiếp giải quyết các chế độ BHXH. Cần trang bị đầy đủ kiến thức về pháp luật BHXH, kỹ năng giao tiếp, tư vấn cho cán bộ BHXH. Cần có chính sách đãi ngộ hợp lý để thu hút và giữ chân cán bộ giỏi làm việc trong ngành BHXH.
IV. Ứng Dụng CNTT Trong Quản Lý Chế Độ Tử Tuất ở Nghệ An
Việc ứng dụng công nghệ thông tin (CNTT) vào quản lý chế độ tử tuất là một giải pháp quan trọng để nâng cao hiệu quả công tác này. Việc số hóa hồ sơ, dữ liệu về người tham gia BHXH và thân nhân của họ giúp cho việc tra cứu, giải quyết các chế độ BHXH nhanh chóng, chính xác. Việc xây dựng phần mềm quản lý chế độ tử tuất giúp cho cơ quan BHXH theo dõi, thống kê, báo cáo tình hình thực hiện chế độ một cách dễ dàng. Việc triển khai các dịch vụ công trực tuyến về BHXH giúp cho người dân có thể tiếp cận thông tin, nộp hồ sơ, tra cứu kết quả giải quyết chế độ một cách thuận tiện.
4.1. Số Hóa Hồ Sơ Và Dữ Liệu Về BHXH Tử Tuất
Số hóa hồ sơ và dữ liệu về người tham gia BHXH và thân nhân của họ là một bước quan trọng trong việc ứng dụng CNTT vào quản lý chế độ tử tuất. Việc này giúp cho việc tra cứu thông tin, giải quyết các chế độ BHXH nhanh chóng, chính xác. Ngoài ra, việc số hóa hồ sơ còn giúp tiết kiệm không gian lưu trữ, bảo quản hồ sơ tốt hơn.
4.2. Xây Dựng Phần Mềm Quản Lý Chế Độ Tử Tuất BHXH
Việc xây dựng phần mềm quản lý chế độ tử tuất giúp cho cơ quan BHXH theo dõi, thống kê, báo cáo tình hình thực hiện chế độ một cách dễ dàng. Phần mềm này cần có các chức năng như: quản lý hồ sơ người tham gia BHXH, quản lý hồ sơ thân nhân, tính toán mức hưởng chế độ, theo dõi quá trình giải quyết hồ sơ, báo cáo thống kê.
4.3. Triển Khai Dịch Vụ Công Trực Tuyến Về BHXH Tử Tuất
Việc triển khai các dịch vụ công trực tuyến về BHXH giúp cho người dân có thể tiếp cận thông tin, nộp hồ sơ, tra cứu kết quả giải quyết chế độ một cách thuận tiện. Các dịch vụ công trực tuyến cần được thiết kế thân thiện, dễ sử dụng và có tính bảo mật cao.
V. Kết Luận Triển Vọng Chế Độ Tử Tuất BHXH tại Nghệ An
Chế độ tử tuất là một trong những trụ cột quan trọng của hệ thống an sinh xã hội, góp phần ổn định đời sống cho thân nhân người lao động khi họ gặp rủi ro. Việc hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực hiện chế độ tử tuất là một nhiệm vụ quan trọng của Nhà nước và xã hội. Trong bối cảnh kinh tế - xã hội ngày càng phát triển, cần tiếp tục nghiên cứu, đề xuất các giải pháp để chế độ tử tuất ngày càng hoàn thiện, đáp ứng tốt hơn nhu cầu của người dân.
5.1. Tóm Tắt Các Vấn Đề Còn Tồn Tại Trong Thực Tiễn
Mặc dù đã có nhiều nỗ lực trong việc thực hiện chế độ tử tuất, vẫn còn một số vấn đề tồn tại trong thực tiễn, như: thủ tục hành chính còn rườm rà, thời gian giải quyết hồ sơ còn kéo dài, tình trạng trốn đóng, nợ đọng BHXH vẫn diễn ra, một số quy định pháp luật còn chưa rõ ràng, gây khó khăn cho việc áp dụng.
5.2. Đề Xuất Các Hướng Nghiên Cứu Tiếp Theo Về Tử Tuất
Để chế độ tử tuất ngày càng hoàn thiện, cần tiếp tục nghiên cứu các vấn đề như: tác động của chế độ tử tuất đến đời sống của người dân, hiệu quả của các giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện chế độ, kinh nghiệm quốc tế về chế độ tử tuất, khả năng mở rộng đối tượng tham gia BHXH để được hưởng chế độ tử tuất. Bên cạnh đó, cũng cần chú trọng đến việc đánh giá tác động của các chính sách kinh tế - xã hội đến quỹ BHXH, đặc biệt là quỹ tử tuất.
5.3. Cam Kết Tiếp Tục Đóng Góp Vào Nghiên Cứu BHXH
Nghiên cứu về chế độ tử tuất là một lĩnh vực quan trọng, có ý nghĩa thiết thực đối với xã hội. Việc tiếp tục nghiên cứu, đóng góp vào lĩnh vực này là một cam kết của tác giả, nhằm góp phần xây dựng một hệ thống an sinh xã hội vững mạnh, đảm bảo cuộc sống ổn định cho người dân.
