I. Tổng quan về chất lượng cuộc sống bệnh nhân methadone
Nghiện ma túy là một tệ nạn nhức nhối toàn cầu. Theo UNODC năm 2017, khoảng 190.000 người chết liên quan đến ma túy năm 2015. Người tiêm chích ma túy (TCMT) dễ mắc HIV, viêm gan B (HBV), viêm gan C (HCV), ảnh hưởng xấu đến sức khỏe, hạnh phúc gia đình và trật tự xã hội. Các biện pháp can thiệp điều trị, cai nghiện và hỗ trợ hòa nhập xã hội là rất cần thiết. Chương trình điều trị methadone, một chương trình hỗ trợ cộng đồng giảm tác hại và dự phòng HIV, đã được triển khai rộng rãi. Chương trình này được đánh giá cao về hiệu quả, tính lâu dài và chi phí thấp, giúp bệnh nhân cải thiện sức khỏe, tham gia lao động và sinh hoạt bình thường. Điều trị Methadone giúp nâng cao chất lượng cuộc sống của bệnh nhân nghiện chất.
1.1. Định nghĩa và tầm quan trọng của chất lượng cuộc sống
Chất lượng cuộc sống (CLCS) là đánh giá chủ quan của cá nhân về vị trí của họ trong xã hội, văn hóa, và các mối quan hệ, theo tiêu chuẩn riêng. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) định nghĩa sức khỏe là sự hiện diện của sức khỏe tinh thần, thể chất và xã hội, nhấn mạnh tầm quan trọng của CLCS. Nghiên cứu CLCS được sử dụng để lập kế hoạch can thiệp nâng cao sức khỏe. Đánh giá CLCS đã trở thành một phương pháp được chấp nhận trong y học lâm sàng.
1.2. Giới thiệu chương trình điều trị methadone tại Long An
Tỉnh Long An có 04 cơ sở điều trị methadone, dự kiến mở thêm 02 cơ sở, hiện đang điều trị cho khoảng 450 bệnh nhân, đạt 68,1% chỉ tiêu năm 2018. Chương trình này đóng vai trò quan trọng trong việc giảm lây nhiễm HIV và cải thiện sức khỏe, chất lượng cuộc sống của người nghiện chích ma túy. Vấn đề duy trì chất lượng dịch vụ và mở rộng cơ sở dịch vụ để đáp ứng nhu cầu gia tăng là rất quan trọng. Nghiên cứu về hiệu quả can thiệp đã được thực hiện, nhưng chưa đề cập đến chất lượng cuộc sống của bệnh nhân. Việc nắm bắt thực trạng CLCS của bệnh nhân tại Long An là cần thiết để chứng minh hiệu quả chương trình và đưa ra khuyến nghị.
II. Thách thức đo lường chất lượng cuộc sống bệnh nhân methadone
Việc đo lường chất lượng cuộc sống (CLCS) của bệnh nhân điều trị methadone gặp nhiều thách thức. CLCS là một khái niệm đa chiều, chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố như sức khỏe thể chất, sức khỏe tinh thần, các mối quan hệ xã hội và môi trường sống. Các công cụ đo lường CLCS khác nhau có thể cho kết quả khác nhau, gây khó khăn cho việc so sánh và tổng hợp kết quả. Ngoài ra, CLCS là một đánh giá chủ quan, có thể bị ảnh hưởng bởi các yếu tố tâm lý và văn hóa của bệnh nhân.
2.1. Các phương pháp đo lường chất lượng cuộc sống tổng quan và chuyên biệt
Chất lượng cuộc sống (CLCS) có thể được đo lường bằng nhiều phương pháp và công cụ khác nhau, dưới các góc độ và tiêu chí khác nhau. Đa số công cụ đo lường CLCS được xây dựng dưới dạng câu hỏi. Có hai loại thang đo chính: thang đo tổng quát (generic instrument) và thang đo chuyên biệt (specific instrument). Thang đo tổng quát đánh giá CLCS với nhiều tình trạng và lĩnh vực sức khỏe khác nhau, trong khi thang đo chuyên biệt khảo sát các lĩnh vực CLCS chuyên biệt về một bệnh, dân số bệnh nhân, một chức năng nhất định, hoặc một vấn đề bệnh lý.
2.2. Ưu điểm và hạn chế của các công cụ đánh giá chất lượng cuộc sống
Thang đo tổng quát có ưu điểm là ngắn gọn, xác định nhanh chóng và ít tốn thời gian, công sức của người được thu thập thông tin. Tuy nhiên, độ chính xác chưa cao, và khó đánh giá sâu với các trường hợp bệnh lý cụ thể vì phải dựa trên một khung đánh giá chung, và cảm giác chủ quan của mỗi cá nhân tham gia. Ngược lại, thang đo chuyên biệt cung cấp thông tin chi tiết hơn về CLCS liên quan đến một bệnh hoặc tình trạng cụ thể, nhưng có thể tốn thời gian và công sức hơn để thực hiện. Việc lựa chọn công cụ đo lường CLCS phù hợp phụ thuộc vào mục tiêu nghiên cứu và đặc điểm của đối tượng nghiên cứu.
III. Phương pháp nghiên cứu chất lượng cuộc sống tại Long An 2019
Nghiên cứu cắt ngang phân tích thực hiện trên toàn bộ 373 bệnh nhân đang điều trị methadone tại 04 cơ sở trên địa bàn tỉnh Long An trong khoảng thời gian từ tháng 12/2018 đến tháng 11/2019. Bệnh nhân được phỏng vấn bằng bộ câu hỏi cấu trúc, trong đó có bộ công cụ đánh giá CLCS do WHO đề xuất, bản tóm tắt WHOQOL-BREF đã được Việt hoá và kết hợp với thu thập một số thông tin sẵn có trong hồ sơ bệnh án của bệnh nhân. Dữ liệu thu thập được phân tích bằng các phương pháp thống kê mô tả và thống kê suy luận để xác định các yếu tố liên quan đến chất lượng cuộc sống.
3.1. Thiết kế nghiên cứu và đối tượng tham gia Bệnh nhân methadone Long An
Nghiên cứu này sử dụng thiết kế cắt ngang, nhằm mô tả chất lượng cuộc sống và xác định các yếu tố liên quan tại một thời điểm. Đối tượng nghiên cứu là tất cả bệnh nhân đang điều trị methadone tại 04 cơ sở điều trị ở tỉnh Long An trong năm 2019. Việc lựa chọn toàn bộ bệnh nhân giúp đảm bảo tính đại diện của mẫu nghiên cứu và giảm thiểu sai số chọn mẫu.
3.2. Công cụ và quy trình thu thập dữ liệu Sử dụng WHOQOL BREF
Dữ liệu được thu thập thông qua phỏng vấn trực tiếp bệnh nhân bằng bộ câu hỏi cấu trúc, bao gồm bộ công cụ WHOQOL-BREF đã được Việt hóa để đánh giá chất lượng cuộc sống. Ngoài ra, thông tin về tiền sử bệnh, tình trạng sử dụng chất gây nghiện và đặc điểm điều trị methadone cũng được thu thập từ hồ sơ bệnh án. Quy trình thu thập dữ liệu được thực hiện theo đúng quy trình chuẩn, đảm bảo tính bảo mật và riêng tư của thông tin cá nhân của bệnh nhân.
IV. Kết quả Thực trạng chất lượng cuộc sống bệnh nhân methadone
Kết quả nghiên cứu cho thấy điểm trung bình chất lượng cuộc sống của bệnh nhân là 66,1 điểm. Có 56,8% bệnh nhân tự đánh giá về CLCS lựa chọn đánh giá tốt, trung bình là 32,7%, mức rất tốt 9,7%. Tỷ lệ bệnh nhân hài lòng về sức khỏe là 57,4%, rất hài lòng là 21,7%, bình thường là 20,1%, đặc biệt không ai tự đánh giá mức rất không hài lòng và rất xấu. Một số yếu tố liên quan đến điểm trung bình CLCS bao gồm công việc, tình trạng hôn nhân, thu nhập hàng tháng, kết quả dương tính với heroin, bệnh mãn tính và tình trạng có thẻ BHYT.
4.1. Điểm trung bình và tự đánh giá chất lượng cuộc sống của bệnh nhân
Điểm trung bình chất lượng cuộc sống của bệnh nhân điều trị methadone tại Long An năm 2019 là 66,1 điểm. Hơn một nửa số bệnh nhân tự đánh giá CLCS của mình ở mức tốt hoặc rất tốt, cho thấy chương trình methadone có tác động tích cực đến CLCS của bệnh nhân. Tuy nhiên, vẫn còn một tỷ lệ đáng kể bệnh nhân đánh giá CLCS của mình ở mức trung bình hoặc kém, cần có các biện pháp can thiệp hỗ trợ thêm.
4.2. Các yếu tố liên quan đến điểm chất lượng cuộc sống
Nghiên cứu xác định được một số yếu tố liên quan đến điểm chất lượng cuộc sống của bệnh nhân điều trị methadone, bao gồm công việc, tình trạng hôn nhân, thu nhập hàng tháng, kết quả xét nghiệm heroin, bệnh mãn tính và tình trạng có thẻ bảo hiểm y tế (BHYT). Bệnh nhân có công việc ổn định, tình trạng hôn nhân tốt, thu nhập cao hơn, không mắc bệnh mãn tính và có thẻ BHYT thường có điểm CLCS cao hơn. Kết quả này cho thấy tầm quan trọng của các yếu tố kinh tế, xã hội và sức khỏe đối với chất lượng cuộc sống của bệnh nhân điều trị methadone.
V. Giải pháp nâng cao chất lượng cuộc sống cho bệnh nhân methadone
Nghiên cứu đặt ra yêu cầu với cơ sở điều trị khi triển khai các chương trình can thiệp nâng cao chất lượng cuộc sống cần có chính sách giúp đỡ cho những người không có nguồn thu nhập hoặc điều kiện kinh tế còn khó khăn, việc hỗ trợ tâm lý từ phía người thân, gia đình bạn bè sẽ góp phần quan trọng nhằm tăng sự gắn kết, tạo tâm lý thoải mái về tinh thần và giúp bệnh nhân gần gũi môi trường xung quanh, nâng cao sức khỏe bệnh nhân. Bên cạnh đó, bệnh nhân nên tham gia BHYT để có thể sử dụng khi ốm đau, giảm chi phí chi trả cho quá trình điều trị.
5.1. Chính sách hỗ trợ kinh tế và tâm lý cho bệnh nhân methadone
Để nâng cao chất lượng cuộc sống của bệnh nhân điều trị methadone, cần có các chính sách hỗ trợ kinh tế và tâm lý phù hợp. Các cơ sở điều trị cần phối hợp với các tổ chức xã hội để cung cấp các chương trình hỗ trợ việc làm, vay vốn, tư vấn tài chính cho bệnh nhân. Bên cạnh đó, việc tăng cường hỗ trợ tâm lý từ phía gia đình, bạn bè và cộng đồng cũng rất quan trọng để giúp bệnh nhân vượt qua khó khăn và tái hòa nhập xã hội.
5.2. Tăng cường tiếp cận bảo hiểm y tế cho bệnh nhân methadone
Việc tiếp cận bảo hiểm y tế (BHYT) giúp bệnh nhân điều trị methadone giảm chi phí khám chữa bệnh và tiếp cận các dịch vụ y tế cần thiết, từ đó cải thiện chất lượng cuộc sống. Các cơ quan chức năng cần có chính sách khuyến khích và hỗ trợ bệnh nhân tham gia BHYT, đồng thời đảm bảo quyền lợi của bệnh nhân khi sử dụng BHYT.
VI. Kết luận và kiến nghị về chất lượng cuộc sống tại Long An
Nghiên cứu đã cung cấp thông tin quan trọng về thực trạng chất lượng cuộc sống và các yếu tố liên quan ở bệnh nhân điều trị methadone tại tỉnh Long An năm 2019. Kết quả nghiên cứu cho thấy chương trình methadone có tác động tích cực đến CLCS của bệnh nhân, nhưng vẫn còn nhiều thách thức cần giải quyết. Cần có các biện pháp can thiệp toàn diện, bao gồm hỗ trợ kinh tế, tâm lý, tăng cường tiếp cận BHYT và nâng cao chất lượng dịch vụ điều trị methadone, để cải thiện chất lượng cuộc sống của bệnh nhân.
6.1. Tóm tắt các phát hiện chính về chất lượng cuộc sống
Nghiên cứu cho thấy điểm trung bình chất lượng cuộc sống của bệnh nhân điều trị methadone tại Long An là 66,1 điểm, với hơn một nửa số bệnh nhân tự đánh giá CLCS của mình ở mức tốt hoặc rất tốt. Các yếu tố liên quan đến điểm CLCS bao gồm công việc, tình trạng hôn nhân, thu nhập, kết quả xét nghiệm heroin, bệnh mãn tính và tình trạng có BHYT.
6.2. Đề xuất các hướng nghiên cứu tiếp theo về chất lượng cuộc sống
Cần có các nghiên cứu tiếp theo để đánh giá hiệu quả của các chương trình can thiệp nâng cao chất lượng cuộc sống cho bệnh nhân điều trị methadone, cũng như khám phá sâu hơn các yếu tố tâm lý, xã hội và văn hóa ảnh hưởng đến CLCS của bệnh nhân. Ngoài ra, cần có các nghiên cứu so sánh CLCS của bệnh nhân methadone với các nhóm đối tượng khác, như người nghiện ma túy không điều trị hoặc dân số chung, để có cái nhìn toàn diện hơn về vấn đề này.
