Tổng quan nghiên cứu

Rối loạn phổ tự kỷ (ASD) là một trong những rối loạn phát triển thường gặp ở trẻ em, ảnh hưởng sâu sắc đến khả năng giao tiếp, quan hệ xã hội và hành vi của trẻ. Tỷ lệ mắc tự kỷ trên thế giới có xu hướng tăng nhanh, ví dụ tại Mỹ, tỷ lệ này đã tăng từ 6,6‰ năm 2007 lên 9,1‰ năm 2009. Ở Việt Nam, mặc dù chưa có số liệu chính thức về tỷ lệ mắc, nhưng số lượng trẻ được chẩn đoán và điều trị tự kỷ tại Bệnh viện Nhi Trung ương đã tăng gấp 50 lần từ năm 2000 đến 2007, cho thấy mức độ gia tăng đáng kể. Gia đình có con tự kỷ thường phải đối mặt với nhiều áp lực, bao gồm stress, lo âu và khó khăn trong việc nuôi dạy, ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng cuộc sống gia đình (CLCSGĐ).

Nghiên cứu này được thực hiện tại Khoa Tâm thần, Bệnh viện Nhi Trung ương trong giai đoạn từ tháng 4 đến tháng 8 năm 2020, nhằm đánh giá thực trạng chất lượng cuộc sống của gia đình có con tự kỷ đang điều trị tại đây và phân tích các yếu tố liên quan. Mục tiêu cụ thể gồm: (1) Đánh giá chất lượng cuộc sống của gia đình có con tự kỷ; (2) Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống gia đình. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc đề xuất các giải pháp hỗ trợ gia đình, nâng cao hiệu quả chăm sóc và hòa nhập xã hội cho trẻ tự kỷ, đồng thời góp phần hoàn thiện chính sách y tế và giáo dục liên quan.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên mô hình lý thuyết chất lượng cuộc sống gia đình của Zuna và cộng sự (2010), kết hợp các khung lý thuyết về đơn vị gia đình, thành viên gia đình, thực hiện và hệ thống. Mô hình này nhấn mạnh sự tương tác động lực giữa các yếu tố cá nhân, gia đình và môi trường xã hội, dịch vụ hỗ trợ trong việc hình thành chất lượng cuộc sống gia đình. Các khái niệm chính bao gồm:

  • Tương tác gia đình: Giao tiếp, hỗ trợ và yêu thương giữa các thành viên.
  • Nuôi dạy con cái: Cách thức gia đình hỗ trợ và giáo dục trẻ tự kỷ.
  • Sức khỏe cảm xúc và thể chất: Tình trạng tâm lý và thể chất của các thành viên gia đình.
  • Hỗ trợ liên quan đến khuyết tật: Các dịch vụ y tế, giáo dục và xã hội hỗ trợ trẻ tự kỷ và gia đình.

Thang đo FQOL của Trung tâm Beach (2006) được sử dụng để đánh giá chất lượng cuộc sống gia đình qua 5 lĩnh vực trên, với độ tin cậy cao (Cronbach’s alpha = 0,9142).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng thiết kế mô tả cắt ngang, định lượng với cỡ mẫu 125 gia đình có con từ 3 đến 18 tuổi được chẩn đoán mắc rối loạn phổ tự kỷ theo DSM-V, đang điều trị tại Khoa Tâm thần, Bệnh viện Nhi Trung ương. Mẫu được chọn bằng phương pháp bốc thăm ngẫu nhiên từ danh sách bệnh nhân.

Dữ liệu được thu thập qua bộ câu hỏi tự điền gồm hai phần: thông tin chung về trẻ và gia đình, và thang đo FQOL đánh giá chất lượng cuộc sống gia đình. Quá trình thu thập được thực hiện từ tháng 4 đến tháng 8 năm 2020, do đội ngũ bác sĩ, điều dưỡng và học viên được tập huấn kỹ lưỡng tiến hành.

Phân tích số liệu sử dụng phần mềm SPSS 20.0, bao gồm tính tỷ lệ %, trung bình, kiểm định t, kiểm định chi bình phương, và phân tích mối liên quan bằng OR, 95%CI, giá trị p. Các biện pháp kiểm soát sai số được áp dụng nghiêm ngặt nhằm đảm bảo tính chính xác và khách quan của dữ liệu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Đặc điểm trẻ tự kỷ: Trong 125 trẻ, 62,4% là nam, 76% trong độ tuổi 6-9, 40% học chậm hoặc học lớp chuyên biệt. Người chăm sóc chính chủ yếu là mẹ (81,6%).
  2. Rối loạn kèm theo: 92% trẻ mắc rối loạn ngôn ngữ, 14,4% rối loạn vận động, 52,8% khuyết tật trí tuệ, 80,8% rối loạn tâm thần. Tỷ lệ trẻ mắc rối loạn kèm theo lên đến 98,4%.
  3. Chất lượng cuộc sống gia đình: Thang đo FQOL có độ tin cậy cao (Cronbach’s alpha = 0,9142). Mức độ hài lòng cao nhất thuộc về khía cạnh "Nói chuyện cởi mở trong gia đình" với điểm trung bình 3,9/5, trong khi "Khả năng kiểm soát đi lên hoặc đi xuống" có điểm thấp nhất 3,6/5.
  4. Yếu tố liên quan: Thu nhập, trình độ học vấn của mẹ, mức độ nặng nhẹ của tự kỷ và sự hỗ trợ dịch vụ y tế, giáo dục có ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng cuộc sống gia đình.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy gia đình có con tự kỷ tại Bệnh viện Nhi Trung ương đang trải qua nhiều khó khăn, đặc biệt trong việc nuôi dạy và chăm sóc trẻ có nhiều rối loạn kèm theo. Tỷ lệ mắc rối loạn ngôn ngữ và khuyết tật trí tuệ cao phản ánh mức độ nghiêm trọng của bệnh, tương tự các nghiên cứu quốc tế. Mức độ hài lòng về tương tác gia đình cao cho thấy gia đình vẫn duy trì sự gắn kết, tuy nhiên khả năng kiểm soát biến động trong gia đình còn hạn chế, có thể do áp lực từ việc chăm sóc trẻ.

So sánh với các nghiên cứu quốc tế, mức độ hài lòng về sức khỏe cảm xúc và hỗ trợ xã hội của gia đình còn thấp, phản ánh sự thiếu hụt dịch vụ hỗ trợ toàn diện tại Việt Nam. Các yếu tố như thu nhập và trình độ học vấn của mẹ ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng tiếp cận dịch vụ và quản lý chăm sóc, phù hợp với các nghiên cứu trước đây. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ các rối loạn kèm theo và biểu đồ tròn phân bố mức độ hài lòng theo từng khía cạnh FQOL.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường dịch vụ hỗ trợ gia đình: Phát triển các chương trình tư vấn tâm lý, hỗ trợ kỹ năng nuôi dạy trẻ tự kỷ nhằm nâng cao sức khỏe cảm xúc và giảm stress cho gia đình trong vòng 12 tháng, do Sở Y tế phối hợp với Bệnh viện Nhi Trung ương thực hiện.
  2. Mở rộng tiếp cận giáo dục hòa nhập: Xây dựng và nhân rộng các mô hình trường học chuyên biệt và hòa nhập cho trẻ tự kỷ tại các thành phố lớn trong 2 năm tới, do Bộ Giáo dục và Đào tạo chủ trì.
  3. Hỗ trợ tài chính cho gia đình có con tự kỷ: Thiết lập quỹ hỗ trợ chi phí y tế, giáo dục cho gia đình có thu nhập thấp, triển khai trong 1 năm, do các tổ chức xã hội và chính quyền địa phương phối hợp thực hiện.
  4. Nâng cao năng lực chuyên môn cho cán bộ y tế: Tổ chức đào tạo chuyên sâu về chẩn đoán và can thiệp sớm cho trẻ tự kỷ cho nhân viên y tế tuyến trung ương và tuyến tỉnh trong 18 tháng, do Bệnh viện Nhi Trung ương và các trường đại học y tế đảm nhiệm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhân viên y tế và cán bộ công tác xã hội: Nắm bắt thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống gia đình có con tự kỷ để cải thiện dịch vụ chăm sóc và hỗ trợ.
  2. Nhà hoạch định chính sách y tế và giáo dục: Sử dụng dữ liệu để xây dựng chính sách hỗ trợ phù hợp, phát triển các chương trình can thiệp và giáo dục hòa nhập.
  3. Gia đình có con tự kỷ và các tổ chức hỗ trợ: Hiểu rõ các khía cạnh ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống, từ đó tìm kiếm và đề xuất các giải pháp hỗ trợ hiệu quả.
  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành y tế công cộng, tâm lý học: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, khung lý thuyết và kết quả để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về tự kỷ và chất lượng cuộc sống gia đình.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tự kỷ ảnh hưởng như thế nào đến chất lượng cuộc sống gia đình?
    Tự kỷ gây áp lực lớn về mặt tâm lý, tài chính và thời gian cho gia đình, làm giảm sự hài lòng trong các mối quan hệ và sức khỏe cảm xúc của các thành viên.

  2. Yếu tố nào ảnh hưởng nhiều nhất đến chất lượng cuộc sống gia đình có con tự kỷ?
    Thu nhập gia đình, trình độ học vấn của mẹ, mức độ nặng nhẹ của tự kỷ và sự hỗ trợ từ dịch vụ y tế, giáo dục là những yếu tố quan trọng nhất.

  3. Gia đình có thể nhận được những hỗ trợ gì từ hệ thống y tế và xã hội?
    Gia đình có thể tiếp cận các dịch vụ tư vấn tâm lý, can thiệp sớm, giáo dục hòa nhập và hỗ trợ tài chính, tuy nhiên hiện nay các dịch vụ này còn hạn chế tại Việt Nam.

  4. Làm thế nào để cải thiện sức khỏe cảm xúc cho gia đình có con tự kỷ?
    Tăng cường các chương trình tư vấn, nhóm hỗ trợ, đào tạo kỹ năng nuôi dạy và nâng cao nhận thức cộng đồng giúp giảm stress và tăng sự gắn kết trong gia đình.

  5. Nghiên cứu này có thể áp dụng cho các địa phương khác không?
    Kết quả mang tính tham khảo do cỡ mẫu và phạm vi nghiên cứu tại một bệnh viện trung ương, tuy nhiên có thể làm cơ sở để mở rộng nghiên cứu và áp dụng tại các địa phương khác.

Kết luận

  • Gia đình có con tự kỷ tại Bệnh viện Nhi Trung ương gặp nhiều khó khăn về sức khỏe cảm xúc, nuôi dạy và hỗ trợ xã hội.
  • Tỷ lệ mắc các rối loạn kèm theo ở trẻ tự kỷ rất cao, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng cuộc sống gia đình.
  • Thu nhập, trình độ học vấn của mẹ và mức độ nặng nhẹ của tự kỷ là các yếu tố liên quan quan trọng đến chất lượng cuộc sống gia đình.
  • Cần phát triển các dịch vụ hỗ trợ toàn diện, bao gồm tư vấn tâm lý, giáo dục hòa nhập và hỗ trợ tài chính cho gia đình.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống gia đình có con tự kỷ trong thời gian tới.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng và tổ chức xã hội cần phối hợp triển khai các chương trình hỗ trợ gia đình có con tự kỷ, đồng thời mở rộng nghiên cứu để cập nhật dữ liệu và hoàn thiện chính sách. Gia đình và cộng đồng cũng cần nâng cao nhận thức, tạo môi trường hòa nhập cho trẻ tự kỷ.

Hãy cùng chung tay xây dựng môi trường sống tốt hơn cho trẻ tự kỷ và gia đình họ!