Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội và hội nhập quốc tế, công tác quản lý ngân sách nhà nước (NSNN) giữ vai trò then chốt trong việc đảm bảo nguồn lực tài chính cho các hoạt động của Nhà nước. Tại Việt Nam, ngân sách cấp quận là mắt xích quan trọng trong hệ thống ngân sách, trực tiếp phục vụ cho phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Quận Hải An, thành phố Hải Phòng, với diện tích 104,1 km² và dân số hơn 100 nghìn người, là một trong những quận có quy mô kinh tế lớn, có nhiều tiềm năng phát triển cảng biển, dịch vụ và công nghiệp. Giai đoạn 2017-2021, tổng giá trị sản xuất trên địa bàn quận tăng bình quân 21,4%/năm, đạt 40.754 tỷ đồng, vượt 2,12% so với chỉ tiêu đề ra. Tuy nhiên, công tác quản lý ngân sách tại đây vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế như thất thu, chi sai mục đích và tổ chức thu chi chưa hợp lý.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng công tác quản lý ngân sách tại quận Hải An trong giai đoạn 2017-2021, đánh giá những điểm mạnh, hạn chế và nguyên nhân, từ đó đề xuất các biện pháp hoàn thiện công tác quản lý ngân sách giai đoạn 2022-2026. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào ngân sách nhà nước cấp quận, với dữ liệu thu thập từ các báo cáo tài chính, quyết toán và các văn bản pháp luật liên quan. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, bao gồm:

  • Lý thuyết ngân sách nhà nước: Xác định ngân sách nhà nước là công cụ điều tiết vĩ mô, bao gồm các khoản thu, chi được dự toán và thực hiện trong một năm tài chính theo quy định pháp luật. Luật Ngân sách Nhà nước năm 2015 định nghĩa ngân sách là toàn bộ các khoản thu, chi đã được cơ quan có thẩm quyền quyết định nhằm thực hiện chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước.

  • Mô hình chu trình quản lý ngân sách: Bao gồm các khâu lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm tra, giám sát ngân sách. Mỗi khâu đều có tiêu chí đánh giá riêng biệt nhằm đảm bảo tính minh bạch, hiệu quả và tiết kiệm trong quản lý ngân sách.

  • Khái niệm quản lý ngân sách cấp quận: Quản lý toàn bộ các khoản thu, chi ngân sách nhà nước cấp quận hàng năm, giúp tăng tính minh bạch, tránh thất thoát và chi sai nguyên tắc, đồng thời liên kết các hoạt động kinh tế - xã hội địa phương.

Các khái niệm chính bao gồm: dự toán ngân sách, chấp hành dự toán, quyết toán ngân sách, kiểm tra giám sát ngân sách, và các tiêu chí đánh giá công tác quản lý ngân sách cấp quận.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu được thu thập từ các báo cáo tài chính, quyết toán ngân sách của Phòng Tài chính - Kế hoạch quận Hải An giai đoạn 2017-2021; các văn bản pháp luật như Luật Ngân sách Nhà nước 2015; các tài liệu, công trình nghiên cứu liên quan; và các báo cáo, công văn của UBND thành phố Hải Phòng, Sở Tài chính.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả, so sánh số liệu tuyệt đối và tương đối qua các năm để đánh giá thực trạng công tác quản lý ngân sách. Dữ liệu được xử lý bằng phần mềm Excel, kiểm tra tính nhất quán và độ tin cậy.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Nghiên cứu tập trung vào toàn bộ số liệu ngân sách cấp quận Hải An trong giai đoạn 2017-2021, không giới hạn mẫu nhằm đảm bảo tính toàn diện và chính xác.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và phân tích số liệu trong khoảng thời gian từ năm 2017 đến 2021, đề xuất giải pháp áp dụng cho giai đoạn 2022-2026.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Công tác lập dự toán ngân sách: Tổng dự toán thu ngân sách năm 2017 là khoảng 2.615 tỷ đồng, tăng lên 3.869 tỷ đồng năm 2019 (tăng 48% so với năm 2017), giảm mạnh 60,5% năm 2020 do ngừng thu phí sử dụng công trình kết cấu hạ tầng cảng biển theo chỉ đạo thành phố, sau đó tăng trở lại 44,4% năm 2021. Chi ngân sách cũng biến động tương ứng, với chi đầu tư phát triển chiếm tỷ trọng lớn, tăng 63,5% năm 2021 so với năm trước.

  2. Chấp hành dự toán thu ngân sách: Tổng thu ngân sách thực hiện năm 2017 đạt khoảng 2.233 tỷ đồng, tăng 12,4% so với năm 2017 và 7,5% so với năm 2018. Các khoản thu ngoài quốc doanh, thuế thu nhập cá nhân, tiền thuê đất đều có xu hướng tăng qua các năm, tuy nhiên năm 2020 chịu ảnh hưởng nặng nề bởi dịch Covid-19, làm giảm thu ngân sách.

  3. Công tác quyết toán ngân sách: Báo cáo quyết toán ngân sách đảm bảo tính chính xác, trung thực, có xác nhận của Kho bạc Nhà nước quận Hải An. Việc tuân thủ pháp luật, chính sách quản lý tài chính được thực hiện nghiêm túc, tuy nhiên vẫn còn tồn tại một số sai sót nhỏ trong báo cáo quyết toán.

  4. Kiểm tra, giám sát ngân sách: Công tác thanh tra, kiểm tra được thực hiện theo quy định, phát hiện và xử lý kịp thời các hành vi vi phạm, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách. Tuy nhiên, việc kiểm tra giám sát còn hạn chế về kế hoạch và phương pháp, chưa phát huy tối đa vai trò phòng ngừa.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trong quản lý ngân sách quận Hải An bao gồm sự biến động của nguồn thu do thay đổi chính sách thu phí hạ tầng cảng biển, ảnh hưởng của dịch bệnh Covid-19, và hạn chế trong công tác lập dự toán sát thực tế. So với các quận điển hình khác như Hồng Bàng và Ngô Quyền, quận Hải An có tiềm năng phát triển lớn nhưng cần cải thiện công tác dự báo và phân tích kinh tế để lập dự toán chính xác hơn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện xu hướng dự toán thu - chi ngân sách qua các năm, bảng tổng hợp số liệu chấp hành thu - chi ngân sách, và biểu đồ phân bổ chi ngân sách theo mục đích (đầu tư phát triển, chi thường xuyên, chi chuyển nguồn). Việc nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách sẽ góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo an sinh xã hội và ổn định chính trị tại địa phương.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác lập dự toán ngân sách sát thực tế: Áp dụng các phương pháp phân tích, dự báo kinh tế chính xác hơn, dựa trên số liệu thực tế và xu hướng phát triển kinh tế xã hội địa phương. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch quận, thời gian: ngay từ đầu năm ngân sách.

  2. Nâng cao hiệu quả công tác thu ngân sách: Tăng cường kiểm tra, giám sát các nguồn thu, đặc biệt là thuế ngoài quốc doanh và thu tiền thuê đất; áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế để giảm thất thu. Chủ thể: Chi cục Thuế quận, Kho bạc Nhà nước, thời gian: liên tục hàng năm.

  3. Cải thiện công tác quyết toán và báo cáo ngân sách: Đào tạo nâng cao năng lực cán bộ kế toán, kiểm toán nội bộ; tăng cường kiểm tra, rà soát số liệu quyết toán để đảm bảo tính chính xác và minh bạch. Chủ thể: Phòng Tài chính - Kế hoạch, Kho bạc Nhà nước, thời gian: hàng quý, hàng năm.

  4. Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát ngân sách: Xây dựng kế hoạch kiểm tra chi tiết, tập trung vào các lĩnh vực trọng điểm, phát hiện sớm sai phạm và xử lý kịp thời; nâng cao vai trò của các cơ quan thanh tra tài chính. Chủ thể: UBND quận, Thanh tra quận, thời gian: định kỳ hàng năm.

  5. Phát triển hệ thống thông tin quản lý ngân sách hiện đại: Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách, xây dựng hệ thống dữ liệu tập trung, hỗ trợ phân tích và ra quyết định. Chủ thể: Phòng Tài chính - Kế hoạch, thời gian: giai đoạn 2022-2026.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp quận, huyện: Nghiên cứu giúp nâng cao hiểu biết về quy trình, tiêu chí và các biện pháp quản lý ngân sách hiệu quả, áp dụng vào thực tiễn công tác.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính địa phương: Tham khảo để xây dựng chính sách phù hợp, cải thiện công tác dự toán, thu chi ngân sách, đảm bảo phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Tài liệu tham khảo học thuật, cung cấp kiến thức thực tiễn về quản lý ngân sách nhà nước cấp quận.

  4. Các tổ chức thanh tra, kiểm toán và giám sát tài chính: Hỗ trợ trong việc xây dựng kế hoạch kiểm tra, giám sát ngân sách, phát hiện và xử lý các sai phạm hiệu quả.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý ngân sách cấp quận có vai trò gì trong hệ thống ngân sách nhà nước?
    Ngân sách cấp quận là mắt xích quan trọng trong hệ thống ngân sách, trực tiếp phục vụ các hoạt động kinh tế - xã hội địa phương, đảm bảo nguồn lực tài chính cho các nhiệm vụ phát triển và an sinh xã hội.

  2. Các khâu chính trong chu trình quản lý ngân sách là gì?
    Chu trình quản lý ngân sách gồm lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm tra, giám sát ngân sách, mỗi khâu đều có tiêu chí đánh giá nhằm đảm bảo hiệu quả và minh bạch.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý ngân sách tại quận Hải An giai đoạn 2017-2021 là gì?
    Khó khăn gồm biến động nguồn thu do thay đổi chính sách thu phí hạ tầng cảng biển, ảnh hưởng của dịch Covid-19, và hạn chế trong công tác lập dự toán chưa sát thực tế.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác thu ngân sách?
    Cần tăng cường kiểm tra, giám sát các nguồn thu, áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế, đẩy mạnh tuyên truyền, hỗ trợ người nộp thuế và xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm.

  5. Tại sao công tác kiểm tra, giám sát ngân sách lại quan trọng?
    Kiểm tra, giám sát giúp phát hiện, xử lý kịp thời các sai phạm, ngăn ngừa thất thoát, nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, đồng thời tăng cường tính minh bạch và trách nhiệm trong quản lý tài chính công.

Kết luận

  • Quản lý ngân sách nhà nước cấp quận Hải An giai đoạn 2017-2021 đã đạt được nhiều kết quả tích cực, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương với tốc độ tăng trưởng bình quân 21,4%/năm.
  • Công tác lập dự toán, chấp hành dự toán và quyết toán ngân sách được thực hiện nghiêm túc, tuy nhiên còn tồn tại hạn chế về dự báo kinh tế và kiểm soát thu chi.
  • Các yếu tố ảnh hưởng gồm biến động chính sách thu phí hạ tầng cảng biển, tác động của dịch Covid-19 và năng lực quản lý còn hạn chế.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm nâng cao công tác lập dự toán, tăng cường thu ngân sách, cải thiện quyết toán và kiểm tra giám sát, ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Nghiên cứu đặt nền tảng cho việc hoàn thiện công tác quản lý ngân sách giai đoạn 2022-2026, góp phần phát triển bền vững quận Hải An.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý ngân sách quận Hải An cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh kịp thời. Đề nghị các nhà nghiên cứu và cán bộ quản lý tài chính địa phương phối hợp chặt chẽ nhằm nâng cao chất lượng quản lý ngân sách.

Kêu gọi hành động: Hãy áp dụng các biện pháp quản lý ngân sách hiệu quả để góp phần xây dựng quận Hải An trở thành đô thị hiện đại, phát triển bền vững và giàu mạnh.