Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới kinh tế và cải cách hành chính nhà nước tại Việt Nam, công tác kế toán và quản lý ngân sách xã đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo nguồn lực tài chính cho phát triển kinh tế - xã hội ở cấp cơ sở. Xã Đông Phong, huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh, với vị trí địa lý thuận lợi và sự phát triển mạnh mẽ của khu công nghiệp Yên Phong, đã chứng kiến sự gia tăng dân số tạm trú lên đến 40,69% năm 2017, tạo áp lực lớn lên công tác quản lý ngân sách xã. Từ năm 2015 đến 2017, diện tích đất nông nghiệp của xã giảm từ 313,73 ha xuống còn 281,36 ha, phản ánh sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế và phát triển hạ tầng.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích, đánh giá thực trạng công tác kế toán và quản lý ngân sách xã tại Đông Phong trong giai đoạn 2015-2017, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý tài chính cấp xã. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán ngân sách xã, đồng thời xem xét các yếu tố ảnh hưởng đến công tác kế toán ngân sách. Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc góp phần nâng cao năng lực quản lý tài chính địa phương, đảm bảo sử dụng ngân sách tiết kiệm, hiệu quả, phục vụ phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, trong đó có:

  • Lý thuyết ngân sách nhà nước: Xem ngân sách là công cụ tài chính chủ đạo để thực hiện chức năng điều tiết kinh tế vĩ mô và đảm bảo an ninh tài chính quốc gia.
  • Mô hình phân cấp quản lý ngân sách: Phân chia quyền hạn và trách nhiệm quản lý ngân sách giữa các cấp chính quyền từ trung ương đến xã, đảm bảo tính hiệu quả và phù hợp với năng lực quản lý từng cấp.
  • Khái niệm ngân sách xã: Là cấp ngân sách cơ sở, trực tiếp gắn với người dân, đảm bảo nguồn lực cho chính quyền xã thực hiện các chức năng quản lý, phát triển kinh tế - xã hội và an ninh trật tự.
  • Khái niệm và nội dung công tác kế toán ngân sách xã: Bao gồm việc thu thập, xử lý, kiểm tra, giám sát các khoản thu, chi ngân sách, lập báo cáo tài chính và quyết toán ngân sách theo quy định pháp luật.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: ngân sách nhà nước, ngân sách xã, phân cấp quản lý ngân sách, kế toán ngân sách xã, dự toán ngân sách, chấp hành dự toán, quyết toán ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp kết hợp thu thập số liệu thứ cấp và sơ cấp:

  • Nguồn dữ liệu thứ cấp: Tài liệu pháp luật, giáo trình, báo cáo tài chính, số liệu thu chi ngân sách xã Đông Phong giai đoạn 2015-2017, các văn bản hướng dẫn của Bộ Tài chính và UBND tỉnh Bắc Ninh.
  • Nguồn dữ liệu sơ cấp: Thu thập thông tin thực tế tại UBND xã Đông Phong, bộ phận tài chính - kế toán xã, các đơn vị sử dụng ngân sách, qua phỏng vấn cán bộ kế toán và lãnh đạo xã.

Phương pháp phân tích số liệu bao gồm:

  • Phân tích thống kê mô tả: Mô tả thực trạng thu chi ngân sách xã qua các chỉ tiêu tổng thu, tổng chi, tỷ lệ thực hiện dự toán, cơ cấu thu chi.
  • Phương pháp so sánh: Đối chiếu thực trạng quản lý ngân sách xã với quy định của Luật Ngân sách Nhà nước và các văn bản hướng dẫn để đánh giá mức độ tuân thủ và hiệu quả quản lý.
  • Phân tích nguyên nhân và đề xuất giải pháp: Dựa trên kết quả phân tích số liệu và thực tiễn công tác kế toán ngân sách xã.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ số liệu thu chi ngân sách xã Đông Phong trong 3 năm (2015-2017) và các báo cáo, tài liệu liên quan. Phương pháp chọn mẫu chủ yếu là chọn toàn bộ dữ liệu có sẵn và phỏng vấn có chủ đích các cán bộ liên quan nhằm đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng thu ngân sách xã Đông Phong: Tổng thu ngân sách xã tăng trưởng ổn định qua các năm, với tổng thu năm 2015 đạt khoảng 8 tỷ đồng, tăng lên 72% kế hoạch năm 2017. Tuy nhiên, tỷ lệ thu so với dự toán còn thấp ở một số khoản thu như thuế sử dụng đất phi nông nghiệp và lệ phí trước bạ, do việc khai thác nguồn thu chưa triệt để.

  2. Thực trạng chi ngân sách xã: Chi ngân sách xã chủ yếu tập trung vào chi thường xuyên như chi lương cán bộ, chi an ninh trật tự, giáo dục và y tế. Tỷ lệ chi thường xuyên chiếm khoảng 70% tổng chi ngân sách xã, trong khi chi đầu tư phát triển còn hạn chế, ảnh hưởng đến việc nâng cấp cơ sở hạ tầng và phát triển kinh tế địa phương.

  3. Công tác lập dự toán và chấp hành dự toán ngân sách: Việc lập dự toán ngân sách xã được thực hiện theo đúng quy trình, tuy nhiên còn tồn tại hạn chế trong việc cân đối nguồn thu và chi, dẫn đến tình trạng chi vượt thu ở một số thời điểm. Tỷ lệ chấp hành dự toán thu đạt khoảng 85%, trong khi tỷ lệ chấp hành dự toán chi chỉ đạt khoảng 78%.

  4. Công tác kế toán và báo cáo quyết toán: Hình thức kế toán chủ yếu là kế toán trên máy vi tính theo phần mềm do Bộ Tài chính quy định, đảm bảo tính chính xác và kịp thời trong ghi chép, báo cáo. Tuy nhiên, năng lực chuyên môn của cán bộ kế toán xã còn hạn chế, ảnh hưởng đến chất lượng báo cáo tài chính và quyết toán ngân sách.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên bao gồm sự phân cấp nguồn thu chưa hợp lý, việc khai thác nguồn thu chưa hiệu quả, đặc biệt là các khoản thu từ đất đai và lệ phí. Bên cạnh đó, định mức chi ngân sách xã chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, dẫn đến khó khăn trong cân đối ngân sách. Trình độ quản lý và chuyên môn của cán bộ kế toán xã còn hạn chế, chưa đáp ứng được yêu cầu công tác kế toán hiện đại.

So sánh với các nghiên cứu tại các địa phương khác như huyện Yên Thế (Bắc Giang) và xã Quảng Yên (Thanh Hóa), các vấn đề về thu chi ngân sách xã và năng lực quản lý cũng tương tự, cho thấy đây là thách thức chung của nhiều địa phương. Việc áp dụng công nghệ thông tin trong kế toán ngân sách và tăng cường đào tạo cán bộ là những giải pháp được nhiều địa phương triển khai hiệu quả.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện tỷ lệ thực hiện dự toán thu, chi ngân sách qua các năm, bảng tổng hợp cơ cấu thu chi ngân sách xã, giúp minh họa rõ nét hơn về xu hướng và hiệu quả quản lý ngân sách xã Đông Phong.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác thu ngân sách xã: Chủ động phối hợp với cơ quan thuế và các đơn vị liên quan để khai thác triệt để các nguồn thu, đặc biệt là thuế sử dụng đất và lệ phí trước bạ. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, vận động người dân thực hiện đúng chính sách thuế. Mục tiêu nâng tỷ lệ thu đạt trên 90% dự toán trong vòng 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: UBND xã phối hợp Chi cục Thuế huyện.

  2. Hoàn thiện công tác lập và chấp hành dự toán ngân sách: Cải tiến quy trình lập dự toán dựa trên phân tích số liệu thực tế và dự báo kinh tế xã hội, đảm bảo cân đối thu chi hợp lý. Tăng cường giám sát chặt chẽ việc chấp hành dự toán, hạn chế chi vượt thu. Thời gian thực hiện: hàng năm, bắt đầu từ năm tài chính tiếp theo. Chủ thể thực hiện: Bộ phận tài chính - kế toán xã và UBND xã.

  3. Nâng cao năng lực kế toán và quản lý ngân sách xã: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ kế toán ngân sách cho cán bộ xã, cập nhật kiến thức về phần mềm kế toán và các quy định mới. Mục tiêu đạt 100% cán bộ kế toán xã được đào tạo trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện phối hợp với UBND xã.

  4. Hoàn thiện hệ thống chứng từ và sổ sách kế toán: Xây dựng và áp dụng hệ thống chứng từ kế toán đầy đủ, hợp pháp, phù hợp với quy định của Luật Kế toán và Luật Ngân sách Nhà nước. Đảm bảo tính minh bạch và dễ dàng kiểm tra, kiểm soát. Thời gian thực hiện: trong vòng 6 tháng. Chủ thể thực hiện: Bộ phận kế toán xã và Kho bạc Nhà nước.

  5. Tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra tài chính: Thiết lập cơ chế kiểm tra định kỳ và đột xuất công tác thu chi ngân sách xã, phát hiện và xử lý kịp thời các vi phạm. Mục tiêu giảm thiểu sai phạm ngân sách xuống dưới 5% trong 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: Thanh tra huyện và UBND xã.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính cấp xã: Nâng cao hiểu biết về quy trình lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách xã, áp dụng các giải pháp quản lý hiệu quả.

  2. Cán bộ kế toán ngân sách xã: Cập nhật kiến thức chuyên môn, kỹ năng sử dụng phần mềm kế toán, hiểu rõ các quy định pháp luật liên quan đến kế toán ngân sách.

  3. Lãnh đạo UBND huyện và phòng Tài chính - Kế hoạch: Tham khảo để xây dựng chính sách, hướng dẫn và giám sát công tác quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Kế toán, Tài chính công: Tài liệu tham khảo thực tiễn về công tác kế toán và quản lý ngân sách cấp xã, phục vụ nghiên cứu và học tập chuyên sâu.

Câu hỏi thường gặp

  1. Công tác kế toán ngân sách xã có vai trò gì trong quản lý tài chính địa phương?
    Công tác kế toán ngân sách xã là cơ sở để thu thập, xử lý và báo cáo các khoản thu, chi ngân sách, giúp lãnh đạo xã quản lý tài chính hiệu quả, đảm bảo sử dụng ngân sách đúng mục đích và tiết kiệm.

  2. Phương pháp lập dự toán ngân sách xã được thực hiện như thế nào?
    Dự toán ngân sách xã được lập dựa trên phân tích số liệu thu chi thực tế, dự báo nguồn thu, nhu cầu chi theo chức năng nhiệm vụ, tuân thủ các quy định của Luật Ngân sách Nhà nước và được Hội đồng nhân dân xã phê duyệt.

  3. Những khó khăn thường gặp trong công tác quản lý ngân sách xã là gì?
    Khó khăn gồm phân cấp nguồn thu chưa hợp lý, khai thác nguồn thu chưa triệt để, năng lực cán bộ kế toán hạn chế, định mức chi chưa đáp ứng yêu cầu phát triển, và thiếu kiểm soát chặt chẽ trong chi ngân sách.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác kế toán ngân sách xã?
    Cần tăng cường đào tạo cán bộ kế toán, áp dụng công nghệ thông tin trong kế toán, hoàn thiện hệ thống chứng từ, tăng cường kiểm tra, giám sát và cải tiến quy trình lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách.

  5. Tại sao việc phân cấp quản lý ngân sách lại quan trọng đối với xã Đông Phong?
    Phân cấp quản lý ngân sách giúp xã Đông Phong chủ động hơn trong việc khai thác nguồn thu, phân bổ chi tiêu phù hợp với điều kiện thực tế, nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, đồng thời phát huy vai trò của chính quyền cơ sở trong phát triển kinh tế - xã hội.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về công tác kế toán và quản lý ngân sách xã, tập trung nghiên cứu xã Đông Phong, huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh giai đoạn 2015-2017.
  • Phân tích thực trạng cho thấy công tác thu chi ngân sách xã có nhiều chuyển biến tích cực nhưng vẫn còn tồn tại hạn chế về phân cấp nguồn thu, năng lực cán bộ và cân đối ngân sách.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả công tác kế toán và quản lý ngân sách xã, bao gồm tăng cường thu ngân sách, hoàn thiện dự toán, nâng cao năng lực kế toán, hoàn thiện chứng từ và tăng cường kiểm tra.
  • Kết quả nghiên cứu có thể áp dụng làm cơ sở cho các địa phương khác trong việc cải thiện công tác quản lý ngân sách cấp xã.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai đào tạo cán bộ, áp dụng công nghệ thông tin, và xây dựng cơ chế giám sát chặt chẽ nhằm đảm bảo thực hiện hiệu quả các giải pháp đề xuất.

Mời các cơ quan quản lý, cán bộ kế toán và nhà nghiên cứu quan tâm áp dụng và phát triển thêm các nội dung nghiên cứu để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách xã trong thời gian tới.