Tổng quan nghiên cứu

Ngân sách Nhà nước (NSNN) đóng vai trò trung tâm trong việc huy động và phân bổ nguồn lực tài chính quốc gia nhằm thực hiện các chức năng và nhiệm vụ của Nhà nước. Tại huyện Thủy Nguyên, thành phố Hải Phòng, mặc dù được đánh giá là một trong những huyện giàu có nhất miền Bắc với diện tích 260,8 km² và dân số khoảng 327 nghìn người (năm 2018), nguồn thu ngân sách chủ yếu vẫn dựa vào trợ cấp cân đối và trợ cấp có mục tiêu từ ngân sách thành phố. Giai đoạn nghiên cứu từ năm 2013 đến 2017 cho thấy nhu cầu chi tiêu, đặc biệt là chi đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng và chi thường xuyên, ngày càng tăng cao, đòi hỏi công tác quản lý ngân sách nhà nước tại địa phương phải được tăng cường để đảm bảo hiệu quả và bền vững.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc đánh giá thực trạng công tác quản lý ngân sách nhà nước tại huyện Thủy Nguyên, phân tích các nguyên nhân tồn tại và đề xuất các biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách trong thời gian tới. Nghiên cứu có phạm vi giới hạn tại huyện Thủy Nguyên, thành phố Hải Phòng, trong khoảng thời gian 2013-2017, với trọng tâm là các hoạt động lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán ngân sách, quản lý thu, chi và cân đối ngân sách.

Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần hoàn thiện công tác quản lý ngân sách nhà nước tại địa phương, từ đó thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao đời sống nhân dân và đảm bảo an ninh quốc phòng. Các chỉ số tài chính như tổng thu ngân sách, tỷ lệ thu ngân sách địa phương so với tổng thu, cũng như tỷ lệ chi đầu tư phát triển và chi thường xuyên được sử dụng làm thước đo hiệu quả quản lý ngân sách.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, bao gồm:

  • Lý thuyết Ngân sách Nhà nước: NSNN là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định nhằm thực hiện các chức năng của Nhà nước. NSNN có các đặc điểm pháp lý, kinh tế và niên độ, đồng thời thể hiện tính cưỡng chế và không hoàn lại trong thu chi.

  • Lý thuyết Quản lý Ngân sách Nhà nước: Quản lý ngân sách là hoạt động sử dụng các phương pháp và công cụ quản lý để điều khiển hoạt động thu, chi và cân đối ngân sách nhằm đạt mục tiêu đã định. Các nguyên tắc quản lý ngân sách bao gồm nguyên tắc thống nhất, dân chủ, cân đối, công khai minh bạch và quy trách nhiệm.

  • Mô hình phân cấp quản lý ngân sách nhà nước: Phân cấp quản lý ngân sách là quá trình phân giao quyền hạn và trách nhiệm từ trung ương đến địa phương, đảm bảo vai trò chủ đạo của ngân sách trung ương và tính độc lập của ngân sách địa phương, đồng thời thực hiện nguyên tắc công bằng và hiệu quả trong phân bổ nguồn lực.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: dự toán ngân sách, chấp hành dự toán, quyết toán ngân sách, quản lý thu ngân sách, quản lý chi ngân sách, cân đối ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định lượng và định tính:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập số liệu từ hồ sơ, báo cáo, sổ sách kế toán của Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện Thủy Nguyên, các văn bản pháp luật liên quan, báo cáo quyết toán ngân sách từ năm 2013 đến 2017. Tham khảo ý kiến chuyên gia, lãnh đạo các cơ quan quản lý ngân sách tại huyện.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích số liệu thống kê về thu, chi ngân sách, so sánh dự toán và thực hiện, đánh giá hiệu quả quản lý ngân sách qua các chỉ tiêu tài chính. Phân tích nguyên nhân tồn tại dựa trên các báo cáo và ý kiến chuyên gia.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Dữ liệu toàn diện về ngân sách huyện trong giai đoạn 5 năm, đảm bảo tính đại diện và đầy đủ cho phân tích.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2013-2017, với việc thu thập và xử lý dữ liệu trong năm 2018.

Phương pháp nghiên cứu đảm bảo tính khách quan, khoa học và phù hợp với mục tiêu đề tài nhằm đưa ra các giải pháp thực tiễn, khả thi cho công tác quản lý ngân sách tại huyện Thủy Nguyên.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng thu ngân sách ổn định và vượt dự toán: Tổng thu ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện tăng từ khoảng 876 tỷ đồng năm 2013 lên 1.342 tỷ đồng năm 2017, đạt tỷ lệ thực hiện dự toán thu từ 100% đến 135% qua các năm. Thu ngân sách địa phương chiếm khoảng 44,31% tổng thu năm 2017, tăng so với 22,42% năm 2013, cho thấy sự cải thiện trong nguồn thu nội địa.

  2. Nguồn thu chủ yếu dựa vào trợ cấp từ ngân sách thành phố: Tỷ trọng bổ sung từ ngân sách cấp trên chiếm trên 50% tổng thu ngân sách huyện, trong đó bổ sung cân đối chiếm khoảng 75% năm 2017. Điều này phản ánh hạn chế trong việc tự chủ nguồn thu của huyện, phụ thuộc nhiều vào ngân sách thành phố.

  3. Chi ngân sách tăng mạnh, tập trung vào chi thường xuyên và đầu tư phát triển: Dự toán chi ngân sách địa phương tăng từ 876 tỷ đồng năm 2013 lên 1.342 tỷ đồng năm 2017. Chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn, khoảng 74% tổng chi năm 2017, trong khi chi đầu tư phát triển chiếm khoảng 26%. Việc chi đầu tư có xu hướng tăng mạnh vào năm 2017 với mức tăng 66% so với năm trước.

  4. Công tác lập dự toán và chấp hành dự toán được thực hiện nghiêm túc: Huyện Thủy Nguyên thực hiện lập dự toán thu, chi ngân sách theo đúng quy định của Luật ngân sách Nhà nước và các văn bản hướng dẫn. Việc chấp hành dự toán thu ngân sách đạt và vượt kế hoạch qua các năm, thể hiện qua biểu đồ thu ngân sách thực hiện vượt dự toán từ 100% đến 135%.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của các kết quả trên có thể được giải thích như sau: Sự tăng trưởng thu ngân sách và vượt dự toán phản ánh hiệu quả trong công tác quản lý thu, sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan thuế, tài chính và các đơn vị liên quan. Tuy nhiên, tỷ lệ phụ thuộc lớn vào nguồn bổ sung từ ngân sách thành phố cho thấy huyện chưa phát huy tối đa tiềm năng nguồn thu nội địa, đặc biệt trong các lĩnh vực công nghiệp, thương mại và dịch vụ.

Chi ngân sách tăng mạnh, đặc biệt chi thường xuyên, phản ánh nhu cầu ngày càng cao trong việc đảm bảo các hoạt động hành chính, an sinh xã hội và phát triển cơ sở hạ tầng. Tuy nhiên, tỷ lệ chi đầu tư phát triển còn thấp so với tổng chi, có thể ảnh hưởng đến tốc độ phát triển kinh tế bền vững của huyện.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành quản lý ngân sách địa phương, kết quả này phù hợp với xu hướng chung của các địa phương có nền kinh tế đang phát triển, nơi nguồn thu nội địa còn hạn chế và phụ thuộc vào ngân sách cấp trên. Việc thực hiện nghiêm túc công tác lập và chấp hành dự toán là điểm mạnh, tạo nền tảng cho quản lý ngân sách hiệu quả hơn trong tương lai.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện tỷ lệ dự toán và thực hiện thu, chi ngân sách qua các năm, cũng như bảng phân tích cơ cấu nguồn thu và chi ngân sách, giúp minh họa rõ nét các xu hướng và vấn đề tồn tại.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công khai, minh bạch ngân sách: Thực hiện công khai dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách trên các phương tiện truyền thông và tại các kỳ họp Hội đồng nhân dân huyện nhằm nâng cao sự giám sát của cộng đồng. Mục tiêu tăng tỷ lệ công khai minh bạch lên trên 90% trong vòng 2 năm, do UBND huyện chủ trì phối hợp với Phòng Tài chính - Kế hoạch thực hiện.

  2. Nâng cao chất lượng lập dự toán ngân sách: Áp dụng các phương pháp dự báo khoa học, cập nhật số liệu kinh tế - xã hội chính xác để xây dựng dự toán sát thực tế, giảm chênh lệch giữa dự toán và thực hiện xuống dưới 5% trong 3 năm tới. Cán bộ Phòng Tài chính - Kế hoạch và các đơn vị liên quan chịu trách nhiệm.

  3. Hoàn thiện công tác chấp hành và quyết toán ngân sách: Tăng cường kiểm tra, giám sát việc thực hiện dự toán, xử lý kịp thời các sai phạm, đảm bảo quyết toán ngân sách đúng thời hạn và chính xác. Thiết lập hệ thống báo cáo định kỳ hàng quý, do Kho bạc Nhà nước huyện phối hợp với cơ quan tài chính thực hiện.

  4. Phát triển nguồn thu nội địa bền vững: Đẩy mạnh công tác quản lý thuế, thu phí, khai thác các nguồn thu mới từ phát triển công nghiệp, thương mại, dịch vụ và tài nguyên địa phương. Mục tiêu tăng tỷ trọng thu ngân sách địa phương lên trên 60% tổng thu trong 5 năm tới. UBND huyện phối hợp với Cục Thuế và các ngành liên quan triển khai.

  5. Tăng cường năng lực cán bộ quản lý ngân sách: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ quản lý ngân sách cho cán bộ tài chính, kế toán và các đơn vị sử dụng ngân sách nhằm nâng cao hiệu quả quản lý. Thực hiện định kỳ hàng năm, do Trường Đại học Hải Phòng và Sở Tài chính phối hợp tổ chức.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách địa phương: Giúp nâng cao hiểu biết về quy trình, nguyên tắc và thực trạng quản lý ngân sách, từ đó áp dụng các biện pháp cải tiến phù hợp với đặc thù địa phương.

  2. Nhà hoạch định chính sách tài chính công: Cung cấp cơ sở dữ liệu và phân tích thực tiễn để xây dựng chính sách phân cấp ngân sách, điều tiết nguồn thu chi hiệu quả hơn.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành Quản lý kinh tế, Tài chính công: Là tài liệu tham khảo học thuật, giúp hiểu rõ các khía cạnh lý luận và thực tiễn trong quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện.

  4. Các tổ chức kiểm toán, giám sát tài chính: Hỗ trợ trong việc đánh giá hiệu quả quản lý ngân sách, phát hiện các tồn tại và đề xuất giải pháp kiểm soát tài chính công.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao quản lý ngân sách nhà nước lại quan trọng đối với huyện Thủy Nguyên?
    Quản lý ngân sách nhà nước là công cụ chủ đạo để huy động và phân bổ nguồn lực tài chính, đảm bảo thực hiện các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, an ninh quốc phòng của huyện. Hiệu quả quản lý ngân sách góp phần nâng cao đời sống nhân dân và phát triển bền vững địa phương.

  2. Các nguyên tắc quản lý ngân sách nhà nước được áp dụng như thế nào tại huyện?
    Huyện Thủy Nguyên áp dụng các nguyên tắc thống nhất, dân chủ, cân đối, công khai minh bạch và quy trách nhiệm trong quản lý ngân sách nhằm đảm bảo tính hiệu quả và công bằng trong thu chi ngân sách.

  3. Nguồn thu ngân sách huyện chủ yếu đến từ đâu?
    Nguồn thu chủ yếu của huyện là từ trợ cấp cân đối và trợ cấp có mục tiêu từ ngân sách thành phố, bên cạnh đó là các khoản thu từ thuế, phí, lệ phí và các nguồn thu khác trên địa bàn.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả chi ngân sách tại huyện?
    Cần tăng cường công tác lập dự toán chính xác, giám sát chặt chẽ việc chấp hành dự toán, ưu tiên phân bổ nguồn lực cho các dự án đầu tư phát triển có hiệu quả, đồng thời nâng cao năng lực quản lý của cán bộ tài chính.

  5. Các giải pháp đề xuất có thể áp dụng trong thời gian bao lâu?
    Các giải pháp được đề xuất có thể triển khai trong vòng 2-5 năm, tùy theo từng nội dung cụ thể, nhằm từng bước nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách và phát triển kinh tế - xã hội huyện Thủy Nguyên.

Kết luận

  • Ngân sách nhà nước tại huyện Thủy Nguyên có sự tăng trưởng ổn định, với tổng thu ngân sách tăng từ khoảng 876 tỷ đồng năm 2013 lên 1.342 tỷ đồng năm 2017, trong đó thu ngân sách địa phương chiếm tỷ trọng ngày càng cao.
  • Nguồn thu ngân sách huyện vẫn phụ thuộc lớn vào trợ cấp từ ngân sách thành phố, cần phát triển nguồn thu nội địa bền vững hơn.
  • Chi ngân sách tập trung chủ yếu vào chi thường xuyên, chi đầu tư phát triển còn hạn chế, ảnh hưởng đến tốc độ phát triển kinh tế - xã hội.
  • Công tác lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách được thực hiện nghiêm túc, tạo nền tảng cho quản lý ngân sách hiệu quả.
  • Đề xuất các giải pháp tăng cường công khai minh bạch, nâng cao chất lượng lập dự toán, hoàn thiện chấp hành quyết toán, phát triển nguồn thu nội địa và nâng cao năng lực cán bộ quản lý ngân sách.

Tiếp theo, các cơ quan quản lý và đơn vị liên quan cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội huyện Thủy Nguyên bền vững. Đề nghị các nhà nghiên cứu và cán bộ quản lý tiếp tục theo dõi, đánh giá và cập nhật các chính sách quản lý ngân sách phù hợp với thực tiễn địa phương.