Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế biển và du lịch biển ngày càng được chú trọng tại Việt Nam, việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa biển trở thành một nhiệm vụ cấp thiết. Thành phố Sầm Sơn, tỉnh Thanh Hóa, với bờ biển dài khoảng 15 km và nhiều di tích lịch sử, danh lam thắng cảnh cùng các lễ hội truyền thống đặc sắc, là một trong những điểm đến du lịch biển nổi bật của cả nước. Giai đoạn 2017-2021, Sầm Sơn đón khoảng 22,53 triệu lượt khách, tăng gần 2,8 lần so với giai đoạn 2011-2015, trong đó doanh thu du lịch đạt trên 19.000 tỷ đồng, chiếm hơn 50% tổng doanh thu du lịch của tỉnh. Tuy nhiên, việc khai thác các giá trị văn hóa biển gắn với phát triển du lịch tại đây còn nhiều hạn chế, chưa khai thác hết tiềm năng các di tích như đền Độc Cước, đền Cô Tiên và các lễ hội truyền thống.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa biển gắn với phát triển du lịch tại thành phố Sầm Sơn, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác này. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa biển trên địa bàn thành phố trong giai đoạn 2017-2021, với số liệu sơ cấp thu thập từ tháng 6 đến tháng 7 năm 2020. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần phát triển du lịch bền vững, bảo vệ và phát huy bản sắc văn hóa biển đặc trưng của địa phương, đồng thời nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về lĩnh vực này.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình liên quan đến bảo tồn văn hóa và phát triển du lịch bền vững. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết bảo tồn văn hóa biển: Văn hóa biển được hiểu là hệ thống các giá trị vật chất và phi vật chất do con người sáng tạo và tích lũy trong quá trình sống dựa vào biển làm nguồn sống chính. Văn hóa biển bao gồm các yếu tố như tín ngưỡng thờ thần biển, lễ hội truyền thống, nghề thủ công truyền thống và các di tích lịch sử văn hóa gắn với biển. Lý thuyết này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc bảo tồn các giá trị truyền thống để duy trì bản sắc văn hóa và làm nền tảng phát triển kinh tế biển.

  2. Mô hình phát triển du lịch bền vững gắn với bảo tồn văn hóa: Mô hình này đề cao sự hài hòa giữa phát triển kinh tế du lịch và bảo vệ các giá trị văn hóa, môi trường. Theo đó, phát triển du lịch phải dựa trên khai thác có trách nhiệm các tài nguyên văn hóa, đồng thời nâng cao nhận thức cộng đồng và quản lý nhà nước hiệu quả để tránh các tác động tiêu cực như thương mại hóa quá mức hay phá hủy di tích.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu bao gồm: giá trị văn hóa biển (vật thể và phi vật thể), phát triển du lịch biển, bảo tồn tích cực, sản phẩm du lịch văn hóa, và quản lý du lịch bền vững.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa thu thập số liệu thứ cấp và sơ cấp nhằm đảm bảo tính toàn diện và khách quan.

  • Nguồn dữ liệu thứ cấp: Bao gồm các báo cáo tổng kết ngành du lịch, văn hóa của tỉnh Thanh Hóa và thành phố Sầm Sơn giai đoạn 2017-2021; các công trình nghiên cứu, đề tài khoa học liên quan; văn bản pháp luật và chính sách về bảo tồn văn hóa và phát triển du lịch.

  • Thu thập số liệu sơ cấp: Thực hiện khảo sát, phỏng vấn sâu với cán bộ quản lý văn hóa, du lịch và người dân địa phương trong tháng 6-7/2020. Phỏng vấn nhằm khai thác các quan điểm, đánh giá thực trạng và khó khăn trong công tác bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa biển.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phân tích định tính để đánh giá các hoạt động bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa biển; phân tích định lượng dựa trên số liệu thống kê về lượng khách du lịch, doanh thu, tỷ lệ lao động qua đào tạo, tỷ lệ hộ nghèo, v.v. Các số liệu được so sánh qua các giai đoạn để nhận diện xu hướng và hiệu quả thực hiện.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Khảo sát được thực hiện với khoảng 100 cán bộ, nhân viên và người dân có liên quan trực tiếp đến lĩnh vực văn hóa và du lịch tại Sầm Sơn, đảm bảo tính đại diện cho các nhóm đối tượng khác nhau.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành trong năm 2020-2022, trong đó thu thập số liệu sơ cấp vào giữa năm 2020, phân tích và hoàn thiện luận văn trong năm 2021-2022.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng bảo tồn giá trị văn hóa biển tại Sầm Sơn còn nhiều hạn chế: Mặc dù thành phố đã đầu tư trên 30 tỷ đồng cho công tác trùng tu, tôn tạo các di tích lịch sử, song nhiều di tích vẫn xuống cấp, chưa được khai thác hiệu quả. Ví dụ, đền Độc Cước và đền Cô Tiên là những di tích cấp quốc gia nhưng công tác bảo tồn chưa đồng bộ, ảnh hưởng đến trải nghiệm du lịch. Hoạt động kiểm tra, thanh tra về bảo tồn còn thiếu hiệu quả, nhân lực và kinh phí hạn chế.

  2. Phát huy giá trị văn hóa biển trong phát triển du lịch chưa tương xứng với tiềm năng: Sầm Sơn có nhiều sản phẩm du lịch gắn với văn hóa biển như lễ hội đền Độc Cước, lễ hội cầu ngư, nghề truyền thống dệt săm sóc, sản xuất nước mắm, nhưng việc khai thác sản phẩm du lịch từ các giá trị này còn manh mún, thiếu sự sáng tạo và đồng bộ. Lượng khách du lịch nội địa tăng bình quân 8,1%/năm giai đoạn 2017-2020, doanh thu du lịch tăng 21,62%/năm, nhưng thời gian lưu trú và chi tiêu bình quân của khách còn thấp.

  3. Nguồn nhân lực phục vụ bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa biển còn yếu: Tỷ lệ lao động qua đào tạo tại các xã ven biển đạt 66,37%, vượt chuẩn quy định, nhưng đội ngũ cán bộ quản lý di tích và nhân viên phục vụ du lịch chưa được đào tạo bài bản, thiếu kỹ năng ứng xử văn hóa với khách du lịch. Các lớp tập huấn nghiệp vụ được tổ chức nhưng chưa đủ quy mô và thường xuyên.

  4. Nhận thức cộng đồng và công tác tuyên truyền chưa sâu rộng: Mặc dù có các hoạt động tuyên truyền về giá trị văn hóa biển, song nhận thức của người dân và doanh nghiệp về tầm quan trọng của bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa biển trong phát triển du lịch còn hạn chế. Việc quảng bá các sản phẩm du lịch văn hóa biển chưa được đầu tư bài bản, thiếu các hình thức sáng tạo như tái hiện, mô phỏng, thuyết minh hấp dẫn.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ việc chưa có sự phối hợp chặt chẽ giữa các ngành văn hóa, du lịch và quản lý nhà nước trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa biển. So với các nghiên cứu trước đây về phát triển du lịch biển tại các địa phương khác, Sầm Sơn có tiềm năng lớn nhưng chưa khai thác hiệu quả các giá trị văn hóa biển đặc thù. Việc thiếu nguồn lực tài chính và nhân lực chuyên môn là một trong những rào cản chính.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng lượt khách du lịch và doanh thu du lịch giai đoạn 2017-2021, bảng phân tích tỷ lệ lao động qua đào tạo và tỷ lệ hộ nghèo tại các xã ven biển, cũng như sơ đồ mô tả các hoạt động bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa biển hiện nay.

Kết quả nghiên cứu khẳng định vai trò quan trọng của việc bảo tồn tích cực, tức là đưa các giá trị văn hóa biển vào phục vụ phát triển du lịch một cách bền vững, đồng thời nhấn mạnh cần nâng cao nhận thức cộng đồng và cải thiện chất lượng nguồn nhân lực. Đây là cơ sở để đề xuất các giải pháp phù hợp nhằm phát triển du lịch biển Sầm Sơn theo hướng bền vững, giữ gìn bản sắc văn hóa truyền thống.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đầu tư và hoàn thiện công tác bảo tồn di tích: Cần ưu tiên nguồn vốn cho việc trùng tu, tôn tạo các di tích lịch sử văn hóa biển trọng điểm như đền Độc Cước, đền Cô Tiên, đền Tô Hiến Thành. Thời gian thực hiện trong 3 năm tới, do UBND thành phố phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Thanh Hóa chủ trì.

  2. Phát triển sản phẩm du lịch văn hóa biển sáng tạo, hấp dẫn: Xây dựng các chương trình tái hiện, mô phỏng lễ hội truyền thống, kết hợp thuyết minh chuyên nghiệp nhằm nâng cao trải nghiệm du khách. Đẩy mạnh quảng bá qua các kênh truyền thông hiện đại, tổ chức sự kiện văn hóa du lịch định kỳ. Thời gian triển khai trong 2 năm, do Trung tâm Văn hóa, Thông tin, Thể thao và Du lịch Sầm Sơn thực hiện.

  3. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực phục vụ bảo tồn và du lịch: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ chuyên sâu cho cán bộ quản lý di tích, nhân viên phục vụ du lịch về kiến thức văn hóa biển và kỹ năng ứng xử văn hóa. Mở rộng quy mô và tần suất các lớp tập huấn trong vòng 3 năm tới, phối hợp với các trường đại học, cao đẳng chuyên ngành.

  4. Tăng cường công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức cộng đồng: Triển khai các chương trình giáo dục, truyền thông về giá trị văn hóa biển và vai trò của bảo tồn trong phát triển du lịch bền vững. Khuyến khích sự tham gia của người dân, doanh nghiệp trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa biển. Thời gian thực hiện liên tục, do các ban ngành văn hóa, du lịch và chính quyền địa phương phối hợp thực hiện.

  5. Xây dựng cơ chế phối hợp liên ngành hiệu quả: Thiết lập cơ chế phối hợp giữa các sở, ngành, địa phương trong quản lý, bảo tồn và phát triển du lịch văn hóa biển nhằm đảm bảo sự đồng bộ, tránh chồng chéo và lãng phí nguồn lực. Đề xuất xây dựng trong 1 năm, triển khai thực hiện lâu dài.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về văn hóa và du lịch: Giúp các đơn vị này có cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, quy hoạch phát triển du lịch biển gắn với bảo tồn văn hóa, nâng cao hiệu quả quản lý và phát triển bền vững.

  2. Các nhà nghiên cứu, học giả trong lĩnh vực quản lý văn hóa và du lịch: Cung cấp tài liệu tham khảo về mô hình bảo tồn tích cực, phát huy giá trị văn hóa biển trong phát triển du lịch, đồng thời mở rộng nghiên cứu về các địa phương có điều kiện tương tự.

  3. Doanh nghiệp hoạt động trong ngành du lịch và dịch vụ tại Sầm Sơn và các vùng ven biển: Hỗ trợ doanh nghiệp hiểu rõ hơn về giá trị văn hóa biển, từ đó phát triển sản phẩm du lịch đặc thù, nâng cao chất lượng dịch vụ và thu hút khách hàng.

  4. Cộng đồng dân cư địa phương và các tổ chức xã hội: Nâng cao nhận thức về vai trò của bảo tồn văn hóa biển trong phát triển kinh tế địa phương, khuyến khích sự tham gia tích cực vào các hoạt động bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao bảo tồn giá trị văn hóa biển lại quan trọng đối với phát triển du lịch?
    Bảo tồn giá trị văn hóa biển giúp duy trì bản sắc địa phương, tạo ra sản phẩm du lịch độc đáo, hấp dẫn khách du lịch. Ví dụ, lễ hội đền Độc Cước thu hút hàng nghìn lượt khách mỗi năm nhờ giữ gìn truyền thống văn hóa đặc sắc.

  2. Các khó khăn chính trong công tác bảo tồn giá trị văn hóa biển tại Sầm Sơn là gì?
    Khó khăn gồm nguồn lực tài chính hạn chế, nhân lực chưa chuyên môn cao, công tác phối hợp liên ngành chưa hiệu quả và nhận thức cộng đồng chưa đồng đều.

  3. Làm thế nào để phát huy hiệu quả các giá trị văn hóa biển trong phát triển du lịch?
    Cần xây dựng sản phẩm du lịch sáng tạo, tổ chức các hoạt động tái hiện văn hóa, nâng cao chất lượng dịch vụ và tăng cường quảng bá, đồng thời đào tạo nguồn nhân lực chuyên nghiệp.

  4. Vai trò của cộng đồng dân cư trong bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa biển?
    Cộng đồng là chủ thể trực tiếp giữ gìn và truyền lại các giá trị văn hóa, đồng thời tham gia phát triển du lịch bền vững, góp phần bảo vệ môi trường và phát triển kinh tế địa phương.

  5. Các chính sách nào hỗ trợ bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa biển tại địa phương?
    Các chính sách bao gồm đầu tư trùng tu di tích, tổ chức đào tạo nhân lực, hỗ trợ phát triển sản phẩm du lịch văn hóa, và quy định quản lý bảo vệ di sản văn hóa theo Luật Di sản văn hóa và các nghị quyết của Bộ Chính trị về phát triển du lịch bền vững.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ cơ sở lý luận và thực trạng bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa biển gắn với phát triển du lịch tại thành phố Sầm Sơn, tỉnh Thanh Hóa.
  • Phát hiện nhiều hạn chế trong công tác bảo tồn di tích, khai thác sản phẩm du lịch văn hóa biển và nguồn nhân lực phục vụ.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể về đầu tư, phát triển sản phẩm, nâng cao chất lượng nhân lực, tuyên truyền và phối hợp liên ngành nhằm nâng cao hiệu quả bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa biển.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, góp phần phát triển du lịch bền vững, bảo vệ bản sắc văn hóa biển đặc trưng của địa phương.
  • Khuyến nghị các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và cộng đồng địa phương phối hợp triển khai các giải pháp trong giai đoạn 2023-2025 để phát huy tối đa tiềm năng du lịch biển Sầm Sơn.

Quý độc giả và các nhà quản lý được mời gọi tiếp tục nghiên cứu, áp dụng và phát triển các giải pháp bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa biển nhằm góp phần xây dựng ngành du lịch biển Việt Nam ngày càng phát triển bền vững và giàu bản sắc.