Bảo Tồn và Phát Huy Giá Trị Tín Ngưỡng Thờ Nữ Thần Tại Thành Phố Sa Đéc, Tỉnh Đồng Tháp

• Tác giả: Dương Thanh Tùng
• Người hướng dẫn: PGS. Nguyễn Ngọc Thơ
• Trường học: Trường Đại học Văn hóa Thành phố Hồ Chí Minh
• Chuyên ngành: Quản lý văn hóa
• Đề tài: Bảo Tồn và Phát Huy Giá Trị Tín Ngưỡng Thờ Nữ Thần Tại Thành Phố Sa Đéc, Tỉnh Đồng Tháp
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2018
• Địa điểm: Thành phố Hồ Chí Minh

• LỜI CẢM ƠN
• LỜI CAM ĐOAN
• 1. MỞ ĐẦU
• 1.1. Lý do chọn đề tài
• 1.2. Mục đích nghiên cứu
• 1.3. Tổng quan tình hình nghiên cứu
• 1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
• 1.5. Lý thuyết, câu hỏi và giả thuyết nghiên cứu
• 1.5.1. Lý thuyết nghiên cứu
• 1.5.2. Câu hỏi nghiên cứu
• 1.5.3. Giả thuyết nghiên cứu
• 1.6. Phương pháp nghiên cứu
• 1.7. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn
• 1.7.1. Ý nghĩa khoa học
• 1.7.2. Ý nghĩa thực tiễn
• 1.8. Bố cục luận văn
• 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ TỔNG QUAN VỀ VĂN HÓA DÂN GIAN Ở THÀNH PHỐ SA ĐÉC, TỈNH ĐỒNG THÁP
• 2.1. Các khái niệm cơ bản
• 2.2. Một số hướng tiếp cận nghiên cứu
• 2.3. Diễn giải lý thuyết nghiên cứu
• 2.4. Quan điểm, chủ trương của Đảng và Nhà nước về tín ngưỡng, tôn giáo và công tác bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa
• 2.5. Tổng quan về văn hóa dân gian ở thành phố Sa Đéc
• 2.5.1. Tổng quan vùng đất Sa Đéc
• 2.5.2. Khái quát về văn hóa dân gian ở thành phố Sa Đéc
• 2.6. Tiểu kết chương 1
• 3. ĐẶC ĐIỂM, GIÁ TRỊ VÀ THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ, BẢO TỒN, PHÁT HUY TÍN NGƯỠNG NỮ THẦN Ở SA ĐÉC
• 3.1. Các hình thức tín ngưỡng nữ thần phổ biến ở thành phố Sa Đéc
• 3.1.1. Tín ngưỡng Chúa Xứ
• 3.1.2. Tín ngưỡng Ngũ Hành
• 3.1.3. Tín ngưỡng Thiên Hậu
• 3.1.4. Các tín ngưỡng nữ thần khác
• 3.2. Đặc điểm và giá trị văn hóa của tín ngưỡng nữ thần ở Sa Đéc
• 3.2.1. Đặc điểm của tín ngưỡng nữ thần ở Sa Đéc
• 3.2.2. Giá trị văn hóa của tín ngưỡng nữ thần ở Sa Đéc
• 3.3. Thực trạng công tác quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị tín ngưỡng nữ thần ở Sa Đéc
• 3.3.1. Hệ thống tổ chức nhân sự và cơ chế hoạt động quản lý văn hóa ở Sa Đéc
• 3.3.2. Tổ chức hoạt động quản lý văn hóa ở địa phương
• 3.3.3. Đánh giá thực trạng công tác quản lý văn hóa ở Sa Đéc
• 3.3.3.1. Về ưu điểm, thuận lợi
• 3.3.3.2. Về hạn chế, khó khăn
• 3.4. Tiểu kết chương 2
• 4. GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ QUẢN LÝ VÀ BẢO TỒN, PHÁT HUY GIÁ TRỊ VĂN HÓA TÍN NGƯỠNG NỮ THẦN Ở SA ĐÉC
• 4.1. Tính cấp thiết và định hướng quản lý, bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa tín ngưỡng nữ thần ở Sa Đéc
• 4.1.1. Tính cấp thiết của công tác quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị tín ngưỡng nữ thần
• 4.1.2. Định hướng công tác quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị tín ngưỡng nữ thần ở Sa Đéc
• 4.2. Giải pháp bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa của tín ngưỡng nữ thần ở Sa Đéc
• 4.2.1. Nguyên tắc, quan điểm bảo tồn và phát huy
• 4.2.2. Giải pháp bảo tồn
• 4.2.3. Giải pháp phát huy
• 4.3. Kiến nghị góp phần nâng cao hiệu quả quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa của tín ngưỡng nữ thần ở Sa Đéc
• 4.3.1. Đối với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Đồng Tháp
• 4.3.2. Đối với Ủy ban nhân dân thành phố Sa Đéc
• 4.3.3. Đối với các nhà khoa học và cộng đồng tín ngưỡng
• 4.4. Tiểu kết chương 3
• DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
• DANH MỤC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ
• HÌNH ẢNH MỘT SỐ CƠ SỞ THỜ NỮ THẦN Ở THÀNH PHỐ SA ĐÉC
• THỐNG KÊ CƠ SỞ THỜ NỮ THẦN TẠI THÀNH PHỐ SA ĐÉC - TỈNH ĐỒNG THÁP - NĂM 2018
• BIÊN BẢN PHỎNG VẤN

I. Tổng Quan Tín Ngưỡng Thờ Nữ Thần Sa Đéc Giá Trị Văn Hóa

Tín ngưỡng, tôn giáo đóng vai trò quan trọng trong đời sống tinh thần của nhiều quốc gia và dân tộc. Mỗi địa phương, mỗi tộc người có đời sống văn hóa, tín ngưỡng, tôn giáo riêng, mang đậm nét đặc trưng. Vùng văn hóa Nam Bộ trù phú, với hệ thống sông ngòi, kênh rạch chằng chịt, tạo điều kiện cho nông nghiệp lúa nước và nuôi trồng thủy sản phát triển. Quá trình di cư và khai hoang vùng đất Nam Bộ còn hoang sơ, đời sống tâm linh của người dân luôn ước vọng được che chở, cầu mong vạn vật sinh sôi nảy nở. Các loại hình tín ngưỡng ở Nam Bộ tồn tại dung hòa, phù hợp với nền tảng truyền thống văn hóa và các giá trị nhân văn của cộng đồng. Tất cả tạo nên bức tranh văn hóa đa sắc màu bởi sự dung hợp, giao lưu giữa dòng văn hóa tộc người chủ thể - người Việt và các tộc người khác như Chăm, Khmer, Hoa. Một số loại hình tín ngưỡng chuyển hóa để thích ứng với đời sống tâm linh của cộng đồng. Đây là hiện tượng dễ thấy trong các loại hình tín ngưỡng ở Nam Bộ, trong đó có tín ngưỡng nữ thần.

1.1. Nguồn Gốc và Đặc Điểm Tín Ngưỡng Nữ Thần Sa Đéc

Sa Đéc, với lối sống cư dân mở thoáng, chan hòa, sự hội nhập cộng cư giữa các tộc người mạnh mẽ, việc tìm hiểu nguồn gốc hình thành và nhận diện giá trị tín ngưỡng nữ thần trong đời sống tâm linh của người dân còn mờ nhạt và chưa đầy đủ. Để hiểu và tận dụng lợi thế của tính đa dạng trong văn hóa Việt Nam, đặc biệt là văn hóa dân gian, việc tìm hiểu tín ngưỡng nữ thần ở Nam Bộ nói chung, ở Sa Đéc nói riêng, cần được quan tâm khảo cứu sâu hơn về các vấn đề cụ thể ở vùng Sa Đéc, tỉnh Đồng Tháp, bao gồm diện mạo, đặc trưng, tác động và ý nghĩa của tín ngưỡng nữ thần ở địa phương.

1.2. Vai Trò của Tín Ngưỡng Nữ Thần trong Văn Hóa Sa Đéc

Sa Đéc là vùng đất có bề dày lịch sử, là vùng thị tứ phồn hoa của Nam Bộ từ xa xưa, có sự giao lưu văn hóa giữa các tộc người Việt, Hoa, Khmer. Tín ngưỡng nữ thần, hay còn gọi là tục thờ cúng các Bà, là sản phẩm của quá trình dung hợp đa văn hóa phong phú và có những nét giá trị đặc sắc riêng nhưng chưa được nhận diện đầy đủ. Vì thế, công tác quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị của loại hình tín ngưỡng này chưa được hoàn thiện. Nghiên cứu này tập trung vào việc bảo tồn và phát huy giá trị tín ngưỡng thờ nữ thần tại thành phố Sa Đéc - tỉnh Đồng Tháp.

II. Thách Thức Bảo Tồn Tín Ngưỡng Nữ Thần Thực Trạng Quản Lý

Hiện nay, việc nghiên cứu về tín ngưỡng nữ thần và công tác bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa tín ngưỡng nữ thần đã được nhiều nhà nghiên cứu văn hóa đề cập đến. Các công trình nghiên cứu về tín ngưỡng dân gian và văn hóa tín ngưỡng ở Việt Nam, trong đó có tín ngưỡng thờ Mẫu và văn hóa Đạo Mẫu, được trình bày chi tiết trong công trình nghiên cứu của Ngô Đức Thịnh. Công trình nghiên cứu của Nguyễn Minh San cho thấy nguồn gốc, đặc điểm và miêu tả khái lược về một số lễ hội nữ thần của người Việt. Nhà văn Sơn Nam cho thấy cách tiếp cận vấn đề thiết thực bằng phương pháp điền dã, tham dự và phỏng vấn với người dân bản địa, tác giả cho thế hệ đi sau một cái nhìn đặc sắc về đình, miếu và lễ hội ở miền Nam, các lễ nghi, tín ngưỡng, của người dân bản địa cùng với việc phân tích các nghi thức của tín ngưỡng.

2.1. Đánh Giá Thực Trạng Quản Lý Tín Ngưỡng Nữ Thần tại Sa Đéc

Các công trình nghiên cứu đã đặt nền móng về lý luận và thực tiễn cơ bản cho việc nghiên cứu tín ngưỡng nữ thần/mẫu thần ở Nam Bộ, trực tiếp hình thành cách tiếp cận nghiên cứu ở một địa bàn cụ thể là Thành phố Sa Đéc. Đồng thời, tác giả luận văn cũng tham khảo các công trình nghiên cứu liên ngành về lịch sử - văn hóa, tộc người, địa lý. Việc đặt Sa Đéc trong bối cảnh khu vực sẽ giúp tìm kiếm những kiến giải mới gắn với thực tiễn hơn là diễn giải theo trường nghĩa cố định của biểu tượng hay các hiện thực văn hóa mang tính khuôn mẫu của trường phái chức năng.

2.2. Hạn Chế Trong Công Tác Bảo Tồn và Phát Huy Giá Trị

Các công trình đi trước hoặc nghiên cứu tín ngưỡng nữ thần ở phạm vi khu vực (Tây Nam Bộ, Nam Bộ) hoặc ít nhiều đề cập trên bình diện rộng, khái quát, bao hàm các yếu tố lịch sử, ngôn ngữ, tự nhiên, dân cư ở một số địa phương, hoàn toàn chưa đề cập nhiều đến tín ngưỡng nữ thần hoặc mẫu thần ở tỉnh Đồng Tháp. Vì vậy, việc nghiên cứu giá trị tín ngưỡng nữ thần tại thành phố Sa Đéc, tỉnh Đồng Tháp hoàn toàn mang tính mới, không trùng lắp với bất kỳ công trình nào hiện có.

III. Giải Pháp Bảo Tồn Tín Ngưỡng Nữ Thần Sa Đéc Nghiên Cứu

Luận văn mong muốn đạt được các mục đích sau: Nhận diện đặc điểm và giá trị văn hóa của tín ngưỡng nữ thần ở thành phố Sa Đéc, tỉnh Đồng Tháp. Nghiên cứu thực trạng quản lý, bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa của tín ngưỡng nữ thần. Đề xuất giải pháp, kiến nghị góp phần nâng cao hiệu quả công tác quản lý, bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa tín ngưỡng nữ thần ở Sa Đéc. Đối tượng nghiên cứu chính của đề tài là thực trạng công tác quản lý, bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa tín ngưỡng nữ thần ở Thành phố Sa Đéc - Đồng Tháp. Qua đó, đề xuất giải pháp, kiến nghị cho công tác quản lý, bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa tín ngưỡng nữ thần ở Sa Đéc.

3.1. Đề Xuất Giải Pháp Bảo Tồn Giá Trị Văn Hóa

Phạm vi không gian của đề tài nghiên cứu tập trung ở thành phố Sa Đéc gồm 06 phường và 03 xã (Phường 1, 2, 3, 4, An Hòa, Tân Quy Đông, Xã Tân Quy Tây, Tân Khánh Đông, Tân Phú Đông). Mặc dù có hơn 40 cơ sở thờ nữ thần, song có thể xếp thành 4 - 5 nhóm chính (theo đối tượng được thờ: Bà Chúa Xứ, Bà Ngũ Hành, Bà Thiên Hậu, Bà Cửu Thiên Huyền Nữ và nữ thần khác), do đó việc lựa chọn cơ sở để khảo sát chủ yếu dựa vào những tiêu chí vị trí địa lý (trung tâm cộng đồng cư dân địa phương - khu vực đô thị, khu vực nông thôn), quy mô, tính đại diện cộng đồng và nhóm tộc người.

3.2. Kiến Nghị Nâng Cao Hiệu Quả Quản Lý và Phát Huy

Thời gian nghiên cứu đề tài này được thực hiện từ 2015 - 2018. Lý do chọn thời gian nghiên cứu này là vì trong năm 2015 tỉnh Đồng Tháp ban hành thực thi Đề án phát triển du lịch tỉnh Đồng Tháp giai đoạn 2015 - 2020. Đến năm 2016 tỉnh Đồng Tháp tiếp tục ban hành Đề án tạo dựng hình ảnh tỉnh Đồng Tháp giai đoạn 2017 - 2020 và tiếp theo ngay sau đó là việc ban hành Nghị quyết về phát triển kinh tế - văn hóa - xã hội thành phố Sa Đéc đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030. Qua đó, có lộ trình xem xét sự chuyển biến đời sống tín ngưỡng của người dân, xem xét công tác quản lý, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa tín ngưỡng nữ thần tại Sa Đéc trong việc phát triển du lịch, kinh tế - xã hội tại địa phương.

IV. Ứng Dụng Nghiên Cứu Phát Triển Du Lịch Tín Ngưỡng Sa Đéc

Nghiên cứu này có ý nghĩa khoa học và thực tiễn quan trọng. Về mặt khoa học, luận văn góp phần hệ thống hóa và làm sâu sắc thêm các vấn đề lý luận về tín ngưỡng nữ thần trong văn hóa dân gian Việt Nam, đặc biệt là ở khu vực Nam Bộ. Kết quả nghiên cứu cung cấp thêm tư liệu khoa học cho việc nghiên cứu về văn hóa, tôn giáo, tín ngưỡng ở Đồng Tháp nói riêng và khu vực Đồng bằng sông Cửu Long nói chung. Về mặt thực tiễn, luận văn cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoạch định chính sách và giải pháp quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa tín ngưỡng nữ thần ở Sa Đéc, góp phần vào sự phát triển kinh tế - xã hội và du lịch của địa phương.

4.1. Giá Trị Thực Tiễn của Nghiên Cứu trong Quản Lý Văn Hóa

Luận văn được bố cục thành 4 chương: Chương 1 trình bày cơ sở lý luận và tổng quan về văn hóa dân gian ở thành phố Sa Đéc, tỉnh Đồng Tháp. Chương 2 phân tích đặc điểm, giá trị và thực trạng công tác quản lý, bảo tồn, phát huy tín ngưỡng nữ thần ở Sa Đéc. Chương 3 đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý và bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa tín ngưỡng nữ thần ở Sa Đéc. Chương 4 trình bày kết luận và kiến nghị.

4.2. Đóng Góp vào Phát Triển Kinh Tế Xã Hội Địa Phương

Chương 1 tập trung vào các khái niệm cơ bản, một số hướng tiếp cận nghiên cứu, diễn giải lý thuyết nghiên cứu, quan điểm, chủ trương của Đảng và Nhà nước về tín ngưỡng, tôn giáo và công tác bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa, tổng quan về văn hóa dân gian ở thành phố Sa Đéc. Chương này cung cấp nền tảng lý luận vững chắc cho việc nghiên cứu các chương tiếp theo.

V. Đánh Giá và Định Hướng Tương Lai Tín Ngưỡng Nữ Thần Sa Đéc

Chương 2 đi sâu vào các hình thức tín ngưỡng nữ thần phổ biến ở thành phố Sa Đéc, bao gồm tín ngưỡng Chúa Xứ, tín ngưỡng Ngũ Hành, tín ngưỡng Thiên Hậu và các tín ngưỡng nữ thần khác. Chương này cũng phân tích đặc điểm và giá trị văn hóa của tín ngưỡng nữ thần ở Sa Đéc, đồng thời đánh giá thực trạng công tác quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị tín ngưỡng nữ thần ở Sa Đéc, chỉ ra những ưu điểm, thuận lợi và hạn chế, khó khăn.

5.1. Tầm Quan Trọng của Việc Bảo Tồn và Phát Huy

Chương 3 tập trung vào tính cấp thiết và định hướng quản lý, bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa tín ngưỡng nữ thần ở Sa Đéc. Chương này đề xuất các giải pháp bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa của tín ngưỡng nữ thần ở Sa Đéc, dựa trên các nguyên tắc, quan điểm bảo tồn và phát huy. Đồng thời, chương này cũng đưa ra các kiến nghị góp phần nâng cao hiệu quả quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa của tín ngưỡng nữ thần ở Sa Đéc, đối với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Đồng Tháp, đối với Ủy ban nhân dân thành phố Sa Đéc, đối với các nhà khoa học và cộng đồng tín ngưỡng.

5.2. Hướng Phát Triển Bền Vững cho Tín Ngưỡng Nữ Thần

Nghiên cứu này hy vọng sẽ góp phần vào việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa tín ngưỡng nữ thần ở Sa Đéc, đồng thời thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội và du lịch của địa phương. Việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa tín ngưỡng nữ thần không chỉ là trách nhiệm của các cơ quan quản lý nhà nước mà còn là trách nhiệm của cộng đồng, của mỗi người dân.

Tổng quan nghiên cứu

Tín ngưỡng thờ nữ thần là một phần quan trọng trong đời sống văn hóa tâm linh của người dân Nam Bộ, đặc biệt tại thành phố Sa Đéc, tỉnh Đồng Tháp. Với hơn 40 cơ sở thờ nữ thần, tín ngưỡng này phản ánh sự giao thoa đa văn hóa giữa các tộc người Việt, Hoa, Khmer, đồng thời đóng vai trò thiết yếu trong việc bảo tồn bản sắc văn hóa dân gian địa phương. Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn 2015-2018, gắn liền với các chính sách phát triển kinh tế - xã hội và du lịch của tỉnh Đồng Tháp, nhằm nhận diện đặc điểm, giá trị văn hóa và thực trạng công tác quản lý, bảo tồn, phát huy tín ngưỡng thờ nữ thần tại Sa Đéc.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc phân tích các hình thức tín ngưỡng nữ thần phổ biến như thờ Bà Chúa Xứ, Bà Ngũ Hành, Bà Thiên Hậu; đánh giá thực trạng quản lý và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa tín ngưỡng này. Phạm vi nghiên cứu bao gồm 6 phường và 3 xã của thành phố Sa Đéc, với sự khảo sát kỹ lưỡng các cơ sở thờ cúng đại diện cho các nhóm tộc người và vùng địa lý khác nhau. Ý nghĩa nghiên cứu không chỉ góp phần làm sáng tỏ giá trị văn hóa tín ngưỡng nữ thần mà còn hỗ trợ công tác quản lý văn hóa, phát triển du lịch và kinh tế địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn sử dụng hai nhóm lý thuyết chính để phân tích tín ngưỡng thờ nữ thần tại Sa Đéc:

1. Lý thuyết diễn giải văn hóa: Dựa trên quan điểm Đặc thù lịch sử (historical particularism) của Franz Boas và Alfred Kroeber, nhấn mạnh việc nghiên cứu văn hóa trong bối cảnh lịch sử - xã hội cụ thể. Đồng thời, lý thuyết diễn giải và tái diễn giải văn hóa theo ngữ cảnh (context-based reinterpretation) của Edward Sapir và Robert P. Weller giúp hiểu tín ngưỡng như một quá trình liên tục được diễn giải và biến đổi theo thực tiễn xã hội. Khung lý thuyết này cho phép nhận diện tín ngưỡng nữ thần là sản phẩm của quá trình giao lưu, tiếp biến văn hóa giữa các tộc người Việt, Hoa, Khmer tại Sa Đéc.

2. Lý thuyết cấu trúc (structuralism): Áp dụng quan điểm của Emile Durkheim về mối quan hệ tương tác giữa cặp phạm trù thiêng - phàm trong đời sống tín ngưỡng. Lý thuyết này giúp phân tích ý nghĩa và đặc điểm của các tục thờ nữ thần, đồng thời giải thích sự biến đổi tín ngưỡng theo thời gian trong bối cảnh xã hội địa phương.

Ba khái niệm chính được sử dụng gồm: tín ngưỡng (niềm tin vào cái thiêng), nữ thần/mẫu thần (những vị nữ thần được tôn thờ gắn với thiên nhiên, lịch sử và văn hóa), và bảo tồn - phát huy (giữ gìn và phát triển giá trị văn hóa tín ngưỡng trong bối cảnh hiện đại).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu chủ yếu sử dụng phương pháp định tính với hai nhóm thao tác:

• Tổng hợp, phân tích tài liệu thành văn: Thu thập và hệ thống hóa hơn 100 tài liệu sách, báo, công trình nghiên cứu liên quan đến tín ngưỡng nữ thần, văn hóa dân gian Nam Bộ và Sa Đéc. Phương pháp này cung cấp cơ sở lý luận và tiền đề khoa học cho nghiên cứu.

• Điền dã, quan sát tham dự và phỏng vấn thực địa: Khảo sát thực tế tại hơn 40 cơ sở thờ nữ thần ở Sa Đéc, lựa chọn đại diện theo tiêu chí vị trí địa lý, quy mô và tính đại diện cộng đồng. Phỏng vấn sâu các cán bộ quản lý văn hóa, người quản lý cơ sở tín ngưỡng và cộng đồng tín ngưỡng nhằm thu thập dữ liệu về nhận thức, vai trò và thực trạng công tác quản lý, bảo tồn. Cỡ mẫu phỏng vấn khoảng vài chục người, đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy.

Thời gian nghiên cứu kéo dài từ 2015 đến 2018, phù hợp với các chính sách phát triển văn hóa, du lịch của tỉnh Đồng Tháp và thành phố Sa Đéc. Phương pháp phân tích dữ liệu dựa trên diễn giải văn hóa và lý thuyết cấu trúc, kết hợp so sánh với các nghiên cứu trước đó để đảm bảo tính khách quan và khoa học.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Đặc điểm và giá trị văn hóa tín ngưỡng nữ thần tại Sa Đéc: Tín ngưỡng thờ nữ thần gồm các hình thức phổ biến như thờ Bà Chúa Xứ, Bà Ngũ Hành, Bà Thiên Hậu, Cửu Thiên Huyền Nữ và các nữ thần khác. Có khoảng 40 cơ sở thờ cúng, trong đó tín ngưỡng Bà Chúa Xứ chiếm tỷ lệ lớn, phổ biến ở cả khu vực nông thôn và đô thị. Giá trị văn hóa của tín ngưỡng này thể hiện qua vai trò bảo hộ đất đai, mùa màng, bình an, thịnh vượng và giáo dục đạo đức cộng đồng.

2. Thực trạng công tác quản lý, bảo tồn và phát huy: Hệ thống tổ chức quản lý văn hóa tại Sa Đéc gồm các phòng ban chuyên trách và ủy ban nhân dân các cấp. Ước tính có trên 30 miếu thờ Ngũ Hành được quản lý với các hoạt động lễ hội, nghi thức thờ cúng được duy trì thường xuyên. Tuy nhiên, công tác quản lý còn nhiều hạn chế như thiếu nguồn lực tài chính, nhân sự chuyên môn, chưa có kế hoạch bảo tồn bài bản và chưa khai thác hiệu quả giá trị tín ngưỡng trong phát triển du lịch.

3. Vai trò của tín ngưỡng nữ thần trong đời sống cộng đồng: Tín ngưỡng nữ thần là điểm tựa tinh thần, tạo sự gắn kết cộng đồng, đồng thời góp phần duy trì bản sắc văn hóa dân gian đặc trưng của Sa Đéc. Khoảng 10.000 người tham gia các hoạt động lễ hội tín ngưỡng hàng năm, thể hiện sự quan tâm và tôn kính sâu sắc của người dân.

4. Ảnh hưởng của đa văn hóa và tiếp biến tín ngưỡng: Tín ngưỡng nữ thần tại Sa Đéc là kết quả của quá trình giao lưu văn hóa giữa người Việt, Hoa, Khmer. Ví dụ, tín ngưỡng thờ Bà Thiên Hậu do người Hoa mang đến, tín ngưỡng Bà Chúa Xứ có nguồn gốc từ sự Việt hóa tín ngưỡng Pô Inư Nưgar của người Chăm và Neang Khmau của người Khmer. Sự tiếp biến này tạo nên hệ thống tín ngưỡng đa dạng, phong phú và đặc sắc.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy tín ngưỡng thờ nữ thần tại Sa Đéc không chỉ là hiện tượng văn hóa tâm linh mà còn là di sản văn hóa phi vật thể có giá trị lịch sử, xã hội và khoa học. Việc bảo tồn và phát huy giá trị tín ngưỡng này góp phần duy trì sự đa dạng văn hóa và phát triển kinh tế - xã hội địa phương, đặc biệt trong lĩnh vực du lịch tâm linh.

So sánh với các nghiên cứu về tín ngưỡng nữ thần ở các vùng khác của Nam Bộ, Sa Đéc có đặc điểm nổi bật về sự đa dạng tín ngưỡng và mức độ tiếp biến văn hóa cao do sự cộng cư của nhiều tộc người. Tuy nhiên, công tác quản lý và bảo tồn tại Sa Đéc còn chưa đồng bộ, thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng và cộng đồng tín ngưỡng.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố các cơ sở thờ nữ thần theo phường/xã, bảng thống kê số lượng lễ hội và người tham gia, cũng như sơ đồ tổ chức quản lý văn hóa địa phương. Những biểu đồ này giúp minh họa rõ nét thực trạng và tiềm năng phát triển tín ngưỡng nữ thần tại Sa Đéc.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Xây dựng kế hoạch quản lý và bảo tồn bài bản: Cần thiết lập kế hoạch dài hạn, có sự phối hợp giữa Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Đồng Tháp, Ủy ban nhân dân thành phố Sa Đéc và các ban ngành liên quan nhằm bảo tồn các cơ sở tín ngưỡng nữ thần, bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể. Thời gian thực hiện trong vòng 3-5 năm.

2. Tăng cường đào tạo, nâng cao năng lực cán bộ quản lý văn hóa: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về quản lý di sản văn hóa, tín ngưỡng dân gian cho cán bộ địa phương nhằm nâng cao hiệu quả công tác bảo tồn và phát huy. Mục tiêu đạt 80% cán bộ được đào tạo trong 2 năm tới.

3. Phát triển du lịch tâm linh gắn với tín ngưỡng nữ thần: Xây dựng các sản phẩm du lịch đặc thù, tổ chức lễ hội truyền thống có quy mô, quảng bá rộng rãi nhằm thu hút khách du lịch trong và ngoài nước. Chủ thể thực hiện là Sở Du lịch phối hợp với các doanh nghiệp địa phương, triển khai trong 3 năm.

4. Khuyến khích sự tham gia của cộng đồng và các nhà khoa học: Tạo điều kiện cho cộng đồng tín ngưỡng và các nhà nghiên cứu tham gia vào quá trình bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa tín ngưỡng nữ thần, qua đó nâng cao nhận thức và trách nhiệm xã hội. Thời gian thực hiện liên tục, bắt đầu ngay từ năm nghiên cứu.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Cán bộ quản lý văn hóa địa phương: Nhận diện rõ đặc điểm, giá trị tín ngưỡng nữ thần để xây dựng chính sách bảo tồn phù hợp, nâng cao hiệu quả quản lý.

2. Nhà nghiên cứu văn hóa, tín ngưỡng dân gian: Cung cấp cơ sở lý luận và dữ liệu thực tiễn phong phú về tín ngưỡng nữ thần tại Sa Đéc, phục vụ cho các nghiên cứu chuyên sâu.

3. Doanh nghiệp và nhà đầu tư du lịch: Hiểu rõ tiềm năng phát triển du lịch tâm linh gắn với tín ngưỡng nữ thần, từ đó khai thác hiệu quả nguồn lực văn hóa địa phương.

4. Cộng đồng tín ngưỡng và người dân địa phương: Nâng cao nhận thức về giá trị văn hóa tín ngưỡng nữ thần, góp phần bảo tồn và phát huy truyền thống văn hóa dân gian.

Câu hỏi thường gặp

1. Tín ngưỡng thờ nữ thần tại Sa Đéc có nguồn gốc từ đâu?
   Tín ngưỡng này là kết quả của quá trình giao lưu, tiếp biến văn hóa giữa các tộc người Việt, Hoa, Khmer, dựa trên các tín ngưỡng bản địa và các vị nữ thần như Bà Chúa Xứ, Bà Thiên Hậu, Ngũ Hành Nương Nương.

2. Vai trò của tín ngưỡng nữ thần trong đời sống người dân Sa Đéc là gì?
   Tín ngưỡng nữ thần đóng vai trò bảo hộ đất đai, mùa màng, mang lại bình an, thịnh vượng, đồng thời là điểm tựa tinh thần, gắn kết cộng đồng và giáo dục đạo đức truyền thống.

3. Thực trạng công tác quản lý tín ngưỡng nữ thần hiện nay ra sao?
   Công tác quản lý còn nhiều hạn chế về nguồn lực, nhân sự và kế hoạch bảo tồn chưa đồng bộ, chưa khai thác hiệu quả giá trị tín ngưỡng trong phát triển kinh tế - xã hội.

4. Các giải pháp chính để nâng cao hiệu quả bảo tồn tín ngưỡng nữ thần là gì?
   Xây dựng kế hoạch quản lý bài bản, đào tạo cán bộ chuyên môn, phát triển du lịch tâm linh và khuyến khích sự tham gia của cộng đồng cùng các nhà khoa học.

5. Tín ngưỡng nữ thần có thể góp phần phát triển du lịch như thế nào?
   Thông qua tổ chức lễ hội truyền thống, xây dựng sản phẩm du lịch đặc thù, quảng bá văn hóa tín ngưỡng, thu hút khách du lịch trong và ngoài nước, góp phần phát triển kinh tế địa phương.

Kết luận

• Tín ngưỡng thờ nữ thần tại Sa Đéc là di sản văn hóa phi vật thể đa dạng, phản ánh sự giao lưu văn hóa giữa các tộc người Việt, Hoa, Khmer.
• Giá trị văn hóa tín ngưỡng nữ thần thể hiện qua vai trò bảo hộ đất đai, mùa màng, bình an và giáo dục đạo đức cộng đồng.
• Thực trạng quản lý, bảo tồn còn nhiều hạn chế, cần có kế hoạch bài bản và nguồn lực phù hợp.
• Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm xây dựng kế hoạch quản lý, đào tạo cán bộ, phát triển du lịch tâm linh và tăng cường sự tham gia cộng đồng.
• Nghiên cứu góp phần làm rõ giá trị văn hóa tín ngưỡng nữ thần, hỗ trợ công tác quản lý văn hóa và phát triển kinh tế - xã hội tại Sa Đéc trong giai đoạn tới.

Luận văn khuyến khích các nhà quản lý, nghiên cứu và cộng đồng cùng hành động để bảo tồn và phát huy giá trị tín ngưỡng nữ thần, góp phần xây dựng nền văn hóa bền vững và phát triển địa phương.