I. Tổng Quan Bảo Tồn Kiến Trúc Thuộc Địa Pháp Hà Nội
Quyết định 1259/QĐ-TTg năm 2011 xác định Nội đô lịch sử là khu vực bảo tồn di sản Thăng Long, hướng đến bảo tồn, cải tạo không gian kiến trúc, cảnh quan và tôn vinh văn hóa, lịch sử. Năm 2015, UBND thành phố Hà Nội ban hành quyết định 24/2015/QĐ-UBND về quy chế quản lý quy hoạch kiến trúc khu phố cũ, chỉ rõ danh mục công trình Pháp thuộc cần bảo tồn. Tuy nhiên, không gian nội đô chưa thực sự thể hiện được giá trị do thách thức cân bằng giữa bảo tồn và phát triển kinh tế - xã hội. Kiến trúc thuộc địa Pháp có vai trò quan trọng về thẩm mỹ và lịch sử nhưng chưa được phát huy, thậm chí đang hao hụt do công tác bảo tồn chưa chuyên sâu. Cấu trúc kiến tạo của công trình kiến trúc thuộc địa Pháp là sự sắp xếp khoa học và nghệ thuật của bốn thành phần: Vật liệu, Cấu kiện, Không gian chức năng, và Chi tiết liên kết. Các đặc trưng riêng của mỗi thành phần, chịu ảnh hưởng của bối cảnh lịch sử, tạo nên tính logic khoa học xây dựng và tính biểu hiện thẩm mỹ văn hóa. Vì vậy, nghiên cứu bảo tồn cấu trúc kiến tạo có vai trò tiên quyết trong bảo tồn di sản kiến trúc này.
1.1. Vai trò của Kiến trúc Thuộc địa Pháp trong đô thị
Kiến trúc thuộc địa Pháp đóng vai trò quan trọng trong việc định hình bản sắc đô thị Hà Nội. Chúng là những chứng nhân lịch sử, thể hiện sự giao thoa văn hóa giữa phương Tây và phương Đông. Việc bảo tồn chúng không chỉ là bảo tồn những công trình vật chất mà còn là bảo tồn những giá trị văn hóa, lịch sử vô giá. "Các công trình kiến trúc thuộc địa Pháp có vai trò quan trọng cả về mặt thẩm mỹ lẫn ý nghĩa lịch sử nhưng lại chưa được phát huy nhiều trong việc đóng góp chung vào việc nâng cao ý nghĩa cho nội đô lịch sử Hà Nội."
1.2. Tính cấp thiết của bảo tồn Cấu trúc Kiến Tạo
Bảo tồn cấu trúc kiến tạo là then chốt để duy trì tính nguyên vẹn và giá trị lịch sử của các công trình. Phương pháp bảo tồn phải đi sâu vào từng thành phần kiến tạo nên các công trình kiến trúc. Các hướng dẫn bảo tồn quốc tế nhấn mạnh việc tự xây dựng phương pháp bảo tồn cấu trúc kiến tạo cho từng địa phương. Tuy nhiên, Việt Nam còn thiếu quy trình và phương pháp bài bản, dẫn đến việc bảo tồn hình thức bên ngoài mà bỏ qua những vấn đề cốt lõi. Các di sản kiến trúc thuộc địa Pháp cần được tiếp cận bảo tồn có chiều sâu hơn, nghiên cứu chuyên sâu để tìm ra các nguyên nhân gây hại từ từng thành phần kiến tạo lên các công trình.
II. Thách Thức Xuống Cấp Công Trình Thuộc Địa Pháp tại HN
Công tác bảo tồn kiến trúc thuộc địa Pháp tại Hà Nội hiện nay đối mặt với nhiều thách thức. Việc thiếu các nghiên cứu chuyên sâu về Cấu trúc Kiến Tạo dẫn đến các biện pháp bảo tồn thường mang tính hình thức, chưa giải quyết triệt để các vấn đề về Vật liệu, Cấu kiện, Liên kết, và Không gian. Tình trạng xuống cấp của các công trình kiến trúc thuộc địa Pháp do nhiều yếu tố tác động, bao gồm ảnh hưởng từ môi trường tự nhiên, tác động của con người, và sự thay đổi về mục đích sử dụng. Các công trình kiến trúc thuộc địa Pháp có vai trò quan trọng cả về mặt thẩm mỹ lẫn ý nghĩa lịch sử nhưng lại chưa được phát huy nhiều trong việc đóng góp chung vào việc nâng cao ý nghĩa cho nội đô lịch sử Hà Nội.
2.1. Yếu tố tác động gây xuống cấp Cấu Trúc Kiến Tạo
Các yếu tố tác động đến sự xuống cấp của Cấu trúc kiến tạo bao gồm: yếu tố nội tại (lão hóa vật liệu), yếu tố môi trường tự nhiên (khí hậu, thời tiết), và yếu tố xã hội (sử dụng không đúng cách, thiếu bảo trì). Các hiến chương và các hướng dẫn bảo tồn của các tổ chức quốc tế đã đưa ra các định hướng chung về bảo tồn Cấu trúc kiến tạo nhưng ở hướng mở để từng địa phương có thể tự xây dựng phương pháp bảo tồn cấu trúc kiến tạo cho riêng mình.
2.2. Thiếu hụt Nghiên Cứu chuyên sâu và giải pháp bảo tồn
Hiện nay, Việt Nam thiếu các nghiên cứu chuyên sâu về Cấu trúc Kiến Tạo của kiến trúc thuộc địa Pháp. Các văn bản quy định và hướng dẫn thường chỉ đưa ra các nội dung sơ bộ về bảo tồn di sản kiến trúc nói chung, dẫn đến sự áp dụng máy móc và thiếu hiệu quả trong thực tế. Các dự án bảo tồn thường chỉ tập trung vào việc làm mới lớp vỏ bên ngoài mà không thực sự giải quyết được các vấn đề cốt lõi bên trong.
III. Giải Pháp Quy Trình Bảo Tồn Cấu Trúc Kiến Tạo
Để bảo tồn hiệu quả kiến trúc thuộc địa Pháp, cần có một quy trình bảo tồn Cấu trúc Kiến Tạo toàn diện, bao gồm các bước: Điều tra, khảo sát, đánh giá, Thiết kế bảo tồn, và Thực hiện bảo tồn. Quy trình này phải dựa trên các nguyên tắc khoa học, kết hợp với kinh nghiệm thực tiễn và các tiêu chuẩn quốc tế. Cần có sự tham gia của các chuyên gia, nhà khoa học, và cộng đồng địa phương trong quá trình bảo tồn.
3.1. Điều Tra Khảo Sát và Đánh Giá Hiện Trạng CTKT
Bước đầu tiên là điều tra, khảo sát và đánh giá hiện trạng Cấu trúc Kiến Tạo, bao gồm việc xác định các đặc điểm về Vật liệu, Cấu kiện, Liên kết, và Không gian. Cần phân tích các yếu tố tác động đến sự xuống cấp của công trình, xác định mức độ hư hại, và đánh giá giá trị lịch sử, văn hóa, và kiến trúc của công trình. Các công trình kiến trúc thuộc địa Pháp có vai trò quan trọng cả về mặt thẩm mỹ lẫn ý nghĩa lịch sử nhưng lại chưa được phát huy nhiều trong việc đóng góp chung vào việc nâng cao ý nghĩa cho nội đô lịch sử Hà Nội.
3.2. Thiết Kế Bảo Tồn Dựa Trên Giá Trị Cấu Trúc
Bước thứ hai là thiết kế bảo tồn dựa trên kết quả đánh giá hiện trạng. Thiết kế phải đảm bảo giữ gìn tối đa các giá trị lịch sử, văn hóa, và kiến trúc của công trình. Cần lựa chọn các giải pháp bảo tồn phù hợp với từng thành phần của Cấu trúc Kiến Tạo, đảm bảo tính bền vững và khả thi về kinh tế. Các giải pháp bảo tồn phải tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế và được sự phê duyệt của các cơ quan chức năng.
3.3. Thực hiện Bảo Tồn Cấu Trúc Kiến Tạo
Bước cuối cùng là thực hiện bảo tồn theo thiết kế đã được phê duyệt. Quá trình thi công phải được giám sát chặt chẽ bởi các chuyên gia để đảm bảo chất lượng và tiến độ. Cần sử dụng các vật liệu và kỹ thuật phù hợp để bảo tồn và phục hồi Cấu trúc Kiến Tạo của công trình.
IV. Giải Pháp Bảo Tồn Vật Liệu Cấu Kiện Liên Kết Của CTKT
Bảo tồn Cấu trúc Kiến Tạo đòi hỏi các giải pháp cụ thể cho từng thành phần. Đối với Vật liệu, cần ưu tiên sử dụng các vật liệu truyền thống hoặc vật liệu tương thích, áp dụng các kỹ thuật bảo tồn phù hợp với từng loại vật liệu. Đối với Cấu kiện, cần bảo tồn và phục hồi các cấu kiện gốc, thay thế các cấu kiện bị hư hỏng bằng các cấu kiện mới có hình dáng và chất liệu tương tự. Đối với Liên kết, cần gia cố các liên kết yếu, đảm bảo tính ổn định và an toàn của công trình.
4.1. Giải Pháp Bảo Tồn Vật Liệu Gốc Của CTKT
Ưu tiên sử dụng các vật liệu truyền thống như gạch, vôi, gỗ... để thay thế các phần hư hỏng. Áp dụng các kỹ thuật bảo tồn vật liệu truyền thống như làm sạch, chống thấm, gia cố... Nghiên cứu và phát triển các vật liệu mới tương thích với vật liệu gốc để đảm bảo tính bền vững và thẩm mỹ.
4.2. Bảo Tồn Cấu Kiện chi tiết Liên Kết CTKT
Bảo tồn tối đa các cấu kiện gốc như cột, kèo, vòm... Phục hồi các cấu kiện bị hư hỏng bằng các kỹ thuật truyền thống. Gia cố các liên kết yếu bằng các vật liệu và kỹ thuật hiện đại, đảm bảo tính ổn định và an toàn của công trình. Trong đó, rất nhiều công trình ở trong tình trạng khó tiếp cận hoặc không thể tiếp cận nhưng luận án đã cố gắng để tìm ra dữ liệu có thể khai thác nghiên cứu. Các biểu mẫu khảo sát điều tra xem trong phụ lục.
V. Giá Trị Thực Tiễn Phát Huy Kiến Trúc Thuộc Địa Pháp
Việc bảo tồn thành công kiến trúc thuộc địa Pháp không chỉ giữ gìn di sản mà còn tạo ra giá trị kinh tế - xã hội. Các công trình được bảo tồn có thể được sử dụng cho nhiều mục đích khác nhau, như bảo tàng, trung tâm văn hóa, khách sạn, nhà hàng, hoặc không gian công cộng. Cần có sự kết hợp hài hòa giữa bảo tồn và phát huy giá trị, đảm bảo tính bền vững và hiệu quả của công tác bảo tồn.
5.1. Ứng dụng cho du lịch phát triển kinh tế địa phương
Phát triển du lịch văn hóa, thu hút du khách trong và ngoài nước. Tạo việc làm và tăng thu nhập cho người dân địa phương. Thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội của khu vực. Các hiến chương và các hướng dẫn bảo tồn của các tổ chức quốc tế đã đưa ra các định hướng chung về bảo tồn Cấu trúc kiến tạo nhưng ở hướng mở để từng địa phương có thể tự xây dựng phương pháp bảo tồn cấu trúc kiến tạo cho riêng mình.
5.2. Nâng cao nhận thức cộng đồng về bảo tồn di sản
Tổ chức các hoạt động giáo dục, tuyên truyền về giá trị của kiến trúc thuộc địa Pháp. Khuyến khích sự tham gia của cộng đồng vào quá trình bảo tồn. Xây dựng ý thức trách nhiệm của cộng đồng trong việc bảo vệ di sản. Từ những nguyên nhân đó, luận án “Bảo tồn Cấu trúc kiến tạo của công trình kiến trúc thuộc địa Pháp trong nội đô lịch sử Hà Nội” tập trung nghiên cứu về các đặc điểm và làm rõ giá trị đồng thời đề xuất các quy trình và giải pháp để bảo tồn Cấu trúc kiến tạo của công trình kiến trúc thuộc địa Pháp trong Nội đô lịch sử Hà Nội.
VI. Tương Lai Định Hướng Bảo Tồn Kiến Trúc Pháp Tại HN
Bảo tồn kiến trúc thuộc địa Pháp là một quá trình lâu dài và liên tục. Cần có sự đầu tư thích đáng về nguồn lực tài chính, nhân lực, và công nghệ. Cần xây dựng một hệ thống pháp luật hoàn chỉnh về bảo tồn di sản, đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả. Cần tăng cường hợp tác quốc tế trong lĩnh vực bảo tồn di sản, học hỏi kinh nghiệm từ các nước có trình độ phát triển cao.
6.1. Nghiên cứu Phát triển các kỹ thuật bảo tồn tiên tiến
Ứng dụng các công nghệ mới trong khảo sát, đánh giá, và bảo tồn di sản. Nghiên cứu và phát triển các vật liệu bảo tồn mới có tính năng vượt trội. Xây dựng cơ sở dữ liệu về di sản kiến trúc thuộc địa Pháp. Luận án sử dụng lại hai loại các số liệu và tư liệu chính là: - Các dữ liệu của phông lưu trữ hải ngoại gồm các tư liệu ảnh của các nhà nghiên cứu của Pháp và đặc biệt là các tư liệu ở phông lưu trữ “French colonial enterprises” về toàn bộ các thông tin của chính quyền Pháp ở các nước thuộc địa, trong đó có VN.
6.2. Đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao về bảo tồn
Nâng cao chất lượng đào tạo các chuyên gia về bảo tồn di sản. Tạo điều kiện cho các chuyên gia tham gia các khóa đào tạo, hội thảo quốc tế. Thu hút và giữ chân các chuyên gia giỏi trong lĩnh vực bảo tồn. Quy trình và phương pháp bảo tồn Cấu trúc kiến tạo, các văn bản quy định/hướng dẫn thường chỉ đưa ra các nội dung sơ bộ về bảo tồn di sản kiến trúc nói chung nên có thể dẫn tới sự áp dụng máy móc/đối phó của những dự án bảo tồn.
