I. Tổng Quan Về Thủ Tục Hải Quan Điện Tử Việt Nam Hiện Nay
Trong bối cảnh thương mại quốc tế phát triển mạnh mẽ, Hải quan cần có những thay đổi sâu sắc để vừa tạo thuận lợi cho thương mại, vừa đáp ứng yêu cầu quản lý của mỗi quốc gia. Các biện pháp quản lý của Hải quan cũng đã hoặc buộc phải có những thay đổi kịp thời, sâu sắc theo hướng vừa tạo thuật lợi cho thương mại, vừa đáp ứng yêu cầu quản lý của mỗi quốc gia. Ở quy mô toàn cầu, điều đó thể hiện ở tiến trình phát triển của các chuẩn mực hải quan quốc tế như: Công ước Kyoto, từ chỗ chỉ đưa ra định hướng thống nhất phát triển nghiệp vụ hải quan đến nay (1999) đã phải sửa đổi bổ sung theo hướng: ràng buộc nhiều hơn các bên ký kết, hạn chế và quy định thời hạn xem xét lại các bảo lưu, xây dựng một cơ cấu tiêu chuẩn để đánh giá và cập nhật các thủ tục hải quan, các thông lệ tốt nhất, nâng cao hơn nữa tính tiên tiến trong các thủ tục hải quan phù hợp yêu cầu quản lý và phục vụ trong bối cảnh mới của thương mại toàn cầu. Toàn bộ quá trình vận động không ngừng nêu trên đã tác động trực tiếp đến quá trình hình thành và phát triển hệ thống thủ tục hải quan hiện đại ở từng quốc gia nhằm đảm bảo rằng các cải cách hiện đại hóa thủ tục hải quan được đề xuất là hoàn toàn phù hợp với các công ước quốc tế, các thông lệ phổ biến nhất và các tiêu chuẩn đã được chấp nhận.
1.1. Định Nghĩa và Bản Chất của Thủ Tục Hải Quan Điện Tử
Hiện nay các nước không đề cập tới khái niệm “thủ tục hải quan điện tử” mà thường đề cập tới khái niệm “hệ thống tự động hóa hải quan” (customs automation system). Đây là chương trình ứng dụng CNTT để xử lý các nghiệp vụ hải quan. Hệ thống gồm nhiều chương trình ứng dụng CNTT để quản lý hàng hóa đưa ra, đưa vào lãnh thổ hải quan, và các chương trình hỗ trợ cho công tác nghiệp vụ hải quan. Ở Việt Nam chưa có văn bản pháp lý nào định nghĩa rõ ràng thế nào là “Thủ tục hải quan điện tử’. Tuy nhiên, các khái niệm liên quan như “Thủ tục hải quan”, “GDĐT”, “phương tiện điện tử” đã được quy định tại Luật Hải quan, Luật GDĐT.
1.2. So Sánh Thủ Tục Hải Quan Điện Tử và Truyền Thống
Từ khái niệm về thủ tục hải quan điện tử, ta có thể thấy, thủ tục hải quan điện tử, xét về nội dung cũng như phương diện nghiệp vụ hải quan, là hoàn toàn trùng khớp với thủ tục hải quan nói chung, hay thủ tục hải quan truyền thống nói riêng. Vì thế, thủ tục hải quan điện tử mang hầu hết các đặc trưng nghiệp vụ của thủ tục hải quan: được thực hiện đối với tất cả các loại hình quản lý hàng hóa, phương tiện vận tải, ở tất cả các khâu trước, trong, sau thông quan. Điểm khác biệt lớn nhất của thủ tục hải quan điện tử so với thủ tục hải quan truyền thống chính là phương thức thực hiện (thủ tục hải quan truyền thống thực hiện bằng thủ công; thủ tục hải quan điện tử thực hiện bằng phương thức điện tử) trên cơ sở sự ứng dụng nền tảng CNTT.
II. Tại Sao Cần Áp Dụng Chuẩn Mực Quốc Tế Cho Hải Quan
Thủ tục hải quan thủ công đã góp phần quan trọng trong việc đảm bảo nguồn thu cho ngân sách nhà nước cũng như tạo điều kiện thuận lợi cho thương mại phát triển. Tuy nhiên, xu hướng quốc tế hóa nền kinh tế thế giới đã đặt Hải quan đứng trước những thách thức mới và một trong số đó là yêu cầu phải cải cách hiện đại hóa nhằm tạo thuận lợi hơn nữa cho thương mại và đầu tư phát triển. Hiện nay, do yêu cầu của hội nhập kinh tế quốc tế và thực hiện các cam kết quốc tế, đồng thời trên thực tế lượng hàng hoá nhập khẩu vào Việt nam đang tăng lên đáng kể, việc áp dụng thêm hình thức thủ tục hải quan hiện đại sẽ góp phần thúc đẩy thương mại phát triển nhằm đưa kinh tế nước ta tiến kịp với các nước trong khu vực và trên thế giới. Một trong những nội dung rất quan trọng trong chương trình cải cách hiện đại hoá Hải quan Việt Nam là vấn đề thủ tục hải quan điện tử.
2.1. Yêu Cầu Hội Nhập Kinh Tế Quốc Tế và FTA
Việc tham gia vào các hiệp định thương mại tự do (FTA) và các tổ chức kinh tế quốc tế như WTO đòi hỏi Việt Nam phải tuân thủ các chuẩn mực quốc tế về thủ tục hải quan. Điều này giúp tạo ra một sân chơi bình đẳng và minh bạch cho các doanh nghiệp, đồng thời thúc đẩy thương mại quốc tế.
2.2. Tăng Cường Tạo Thuận Lợi Thương Mại và Giảm Chi Phí
Áp dụng chuẩn mực quốc tế giúp đơn giản hóa và tự động hóa các thủ tục hải quan, giảm thời gian và chi phí cho các doanh nghiệp xuất nhập khẩu. Điều này góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp Việt Nam trên thị trường quốc tế.
2.3. Nâng Cao Hiệu Quả Quản Lý Rủi Ro Trong Hải Quan
Chuẩn mực quốc tế cung cấp các công cụ và phương pháp để quản lý rủi ro hiệu quả hơn trong hoạt động hải quan. Điều này giúp ngăn chặn các hành vi gian lận thương mại, buôn lậu và bảo vệ an ninh quốc gia.
III. Cách Áp Dụng Chuẩn Mực Quốc Tế Vào Thủ Tục Hải Quan Điện Tử
Để có thể thực hiện thủ tục hải quan điện tử, Hải quan Việt Nam đã triển khai 2 hoạt động: Thứ nhất: Thực hiện thí điểm thủ tục hải quan điện tử Theo Quyết định số 149/2005/QĐ - TTg ngày 20/6/2005 của Thủ tướng Chính phủ, Tổng cục Hải quan đã trình Bộ Tài chính ký Quyết định số 50/2005/QĐ-BTC ngày 19/7/2005 ban hành Quy định quy trình thực hiện thí điểm thủ tục hải quan điện tử đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu. Thứ hai: Thực hiện với sự hỗ trợ từ dự án hiện đại hóa theo nguồn vốn vay từ Ngân hàng thế giới, dự án Hiện đại hóa hải quan bắt đầu được triển khai từ năm 2006 và sẽ kết thúc vào năm 2010. Một trong những nội dung cơ bản của dự án hiện đại hóa liên quan tới thủ tục hải quan là tái thiết kế quy trình.
3.1. Tuân Thủ Công Ước Kyoto Sửa Đổi RKC
Công ước Kyoto sửa đổi (RKC) là một trong những chuẩn mực quốc tế quan trọng nhất về thủ tục hải quan. Việc tuân thủ RKC giúp Việt Nam hài hòa hóa các thủ tục hải quan với các nước trên thế giới, tạo thuận lợi cho thương mại quốc tế.
3.2. Sử Dụng Mô Hình Dữ Liệu WCO và Tiêu Chuẩn UN CEFACT
Mô hình dữ liệu WCO và các tiêu chuẩn UN/CEFACT cung cấp một khuôn khổ chung cho việc trao đổi thông tin điện tử trong thủ tục hải quan. Việc sử dụng các tiêu chuẩn này giúp đảm bảo tính tương thích và khả năng liên kết giữa các hệ thống hải quan khác nhau.
3.3. Áp Dụng Cơ Chế Một Cửa Quốc Gia và ASEAN
Cơ chế một cửa quốc gia và ASEAN cho phép các doanh nghiệp nộp các chứng từ và thông tin cần thiết cho các cơ quan chính phủ khác nhau thông qua một cổng thông tin duy nhất. Điều này giúp giảm thiểu thời gian và chi phí cho các doanh nghiệp.
IV. Thực Trạng Áp Dụng Chuẩn Mực Quốc Tế Tại Hải Quan Việt Nam
Hai hoạt động trên có điểm chung là phải dựa vào các chuẩn mực quốc tế về thủ tục hải quan. Xuất phát từ yêu cầu phải sớm hoàn thiện cơ sở pháp lý cho việc thực hiện triển mở rộng thủ tục hải quan điện tử thì việc nghiên cứu, áp dụng chuẩn mực quốc tế về thủ tục hải quan điện tử ở Việt Nam hiện nay rất cần thiết. Với lý do trên, tác giả chọn đề tài: "Về việc áp dụng chuẩn mực quốc tế trong thủ tục hải quan điện tử ở Việt Nam hiện nay".
4.1. Đánh Giá Hệ Thống VNACCS VCIS Hiện Tại
Hệ thống VNACCS/VCIS là hệ thống hải quan điện tử chính của Việt Nam. Cần đánh giá mức độ tuân thủ các chuẩn mực quốc tế của hệ thống này, cũng như các điểm mạnh và điểm yếu cần cải thiện.
4.2. Khó Khăn và Thách Thức Trong Quá Trình Triển Khai
Việc áp dụng chuẩn mực quốc tế trong thủ tục hải quan điện tử ở Việt Nam gặp phải một số khó khăn và thách thức, bao gồm: thiếu nguồn lực, thiếu kinh nghiệm, và sự phản kháng từ các bộ phận bảo thủ.
4.3. Các Dự Án Hợp Tác Quốc Tế Đang Triển Khai
Việt Nam đang triển khai một số dự án hợp tác quốc tế trong lĩnh vực hải quan, nhằm nâng cao năng lực và kinh nghiệm trong việc áp dụng chuẩn mực quốc tế.
V. Giải Pháp Đẩy Mạnh Áp Dụng Chuẩn Mực Quốc Tế Cho Hải Quan
Để đẩy mạnh việc áp dụng chuẩn mực quốc tế trong thủ tục hải quan điện tử ở Việt Nam, cần có một chiến lược toàn diện và đồng bộ, bao gồm các giải pháp về pháp lý, tổ chức, công nghệ và nguồn nhân lực.
5.1. Hoàn Thiện Khung Pháp Lý Về Hải Quan Điện Tử
Cần ban hành các văn bản pháp luật hướng dẫn chi tiết việc thực hiện thủ tục hải quan điện tử, đảm bảo tính minh bạch và dễ thực hiện.
5.2. Nâng Cao Năng Lực Cán Bộ Hải Quan
Cần đào tạo và bồi dưỡng cán bộ hải quan về các chuẩn mực quốc tế và kỹ năng sử dụng công nghệ thông tin.
5.3. Tăng Cường Hợp Tác Với Các Tổ Chức Quốc Tế
Cần tăng cường hợp tác với WCO và các tổ chức quốc tế khác để học hỏi kinh nghiệm và nhận được sự hỗ trợ kỹ thuật.
VI. Tương Lai Của Hải Quan Số Tại Việt Nam Hướng Đến Hải Quan Số
Việc áp dụng chuẩn mực quốc tế trong thủ tục hải quan điện tử là một bước quan trọng trong quá trình chuyển đổi số của Hải quan Việt Nam. Trong tương lai, Hải quan Việt Nam sẽ hướng đến một hệ thống hải quan số hoàn chỉnh, dựa trên các công nghệ tiên tiến như trí tuệ nhân tạo, blockchain và internet vạn vật.
6.1. Ứng Dụng AI và Blockchain Trong Hải Quan
Trí tuệ nhân tạo (AI) và blockchain có thể được sử dụng để tự động hóa các quy trình hải quan, tăng cường an ninh và minh bạch.
6.2. Phát Triển Hệ Thống Hải Quan Thông Minh
Cần phát triển một hệ thống hải quan thông minh, có khả năng thu thập và phân tích dữ liệu để đưa ra các quyết định chính xác và kịp thời.
6.3. Đảm Bảo An Ninh Thông Tin Hải Quan
Cần đảm bảo an ninh thông tin hải quan, bảo vệ dữ liệu khỏi các cuộc tấn công mạng và các hành vi xâm nhập trái phép.
