I. Tổng Quan Về Chuyển Đổi Số Hải Quan Lợi Ích Xu Hướng
Ngành hải quan Việt Nam đã có những bước tiến đáng kể trong việc ứng dụng công nghệ thông tin, trở thành đơn vị tiên phong trong công nghệ hóa - hiện đại hóa. Công tác cải cách thủ tục hành chính, hiện đại hóa hải quan đã đạt được những thành tựu vượt bậc, tạo thuận lợi cho hoạt động xuất nhập khẩu và hội nhập quốc tế. Ứng dụng CNTT trong quản lý hải quan có những đóng góp quan trọng, giúp doanh nghiệp tiết kiệm thời gian và chi phí, đồng thời tăng hiệu quả hoạt động của ngành Hải quan trong quản lý hoạt động xuất nhập khẩu, góp phần ngăn chặn gian lận thương mại và buôn lậu. Việc số hóa các quy trình quản lý hải quan giúp thủ tục hành chính được giảm thiểu, rút ngắn thời gian thông quan, xây dựng môi trường kinh doanh lành mạnh, minh bạch, thúc đẩy phát triển kinh tế. Theo Võ Quang Đông (2014), Hải quan điện tử là một xu hướng tất yếu dựa trên sự phát triển của công nghệ ngày nay. Tuy nhiên, đến thời điểm hiện tại, Hải quan điện tử vẫn còn xa lạ với nhiều người.
1.1. Ưu Điểm Vượt Trội Của Hải Quan Điện Tử So Với Truyền Thống
Sự khác biệt giữa hải quan điện tử và truyền thống là rất lớn, cả về mặt thủ tục, quy trình, công nghệ và các khía cạnh khác. Việc khai thác và phân tích những điểm thay đổi trong thủ tục hải quan này sẽ giúp hiểu rõ hơn về bản chất, ưu nhược điểm của nó. Từ đó có thể đưa ra những đánh giá, nhận xét khách quan và toàn diện. Tạo tiền đề cho những hướng đi sau này của Hải quan trong quá trình chuyển đổi số này. Sự thay đổi này giúp giảm thời gian thông quan, chi phí, tăng hiệu quả, minh bạch, cạnh tranh và lợi ích tài chính.
1.2. Mục Tiêu Tổng Quát Của Đề Tài Nghiên Cứu Về Chuyển Đổi Số
Đề tài "Đánh Giá Tác Động Của Chuyển Đổi Số Của Ngành Hải Quan Đến Quy Trình Thực Hiện Thủ Tục Hải Quan" nhằm tìm ra và phân tích những điểm khác biệt trong quy trình thực hiện thủ tục hải quan sau khi ứng dụng chuyển đổi số so với thủ tục truyền thống. Mục đích là để có cái nhìn tổng quan về hai khái niệm này, từ đó đưa ra những giải pháp phù hợp để hoàn thiện hệ thống hải quan điện tử trong tương lai gần. Nghiên cứu này tập trung vào việc nghiên cứu và đánh giá việc chuyển đổi số trong ngành Hải quan đã ảnh hưởng như thế nào đến quy trình thực hiện các thủ tục hải quan.
II. Thách Thức Rào Cản Trong Quá Trình Số Hóa Hải Quan Hiện Nay
Mặc dù có nhiều lợi ích, quá trình số hóa hải quan cũng đối mặt với không ít thách thức. Việc triển khai các công nghệ mới đòi hỏi đầu tư lớn về cơ sở hạ tầng, phần mềm và đào tạo nhân lực. Khả năng tương thích giữa các hệ thống thông tin khác nhau cũng là một vấn đề cần giải quyết. Quan trọng hơn, việc đảm bảo an ninh mạng và bảo mật dữ liệu là yếu tố then chốt để duy trì sự tin cậy của hệ thống. Đồng thời, cần có khung pháp lý đồng bộ và rõ ràng để điều chỉnh các hoạt động hải quan trong môi trường số. Nghiên cứu cần xác định những vấn đề, thách thức và cơ hội trong quá trình này.
2.1. Khó Khăn Về Cơ Sở Hạ Tầng và Nguồn Nhân Lực Chất Lượng Cao
Để triển khai thành công chuyển đổi số trong ngành hải quan, cần có cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin hiện đại và đồng bộ. Điều này bao gồm việc nâng cấp hệ thống mạng, máy chủ, phần mềm và các thiết bị hỗ trợ khác. Bên cạnh đó, cần có đội ngũ nhân lực có trình độ chuyên môn cao về công nghệ thông tin và nghiệp vụ hải quan để vận hành và bảo trì hệ thống. Việc đào tạo và nâng cao năng lực cho cán bộ hải quan là yếu tố then chốt để đảm bảo hiệu quả của quá trình số hóa.
2.2. Vấn Đề Bảo Mật Dữ Liệu và An Ninh Mạng Trong Hải Quan Số
Trong môi trường hải quan số, lượng dữ liệu được trao đổi và lưu trữ là rất lớn, bao gồm thông tin về hàng hóa, doanh nghiệp và cá nhân. Việc bảo vệ dữ liệu này khỏi các cuộc tấn công mạng và rò rỉ thông tin là vô cùng quan trọng. Cần có các biện pháp an ninh mạng mạnh mẽ để đảm bảo an toàn cho hệ thống và dữ liệu. Bên cạnh đó, cần có quy trình xử lý sự cố và khắc phục hậu quả khi xảy ra các cuộc tấn công mạng.
III. Phương Pháp Đánh Giá Tác Động Chuyển Đổi Số Trong Hải Quan
Nghiên cứu sử dụng các phương pháp định tính, bao gồm phương pháp Thay đổi đáng kể nhất (MSC) và mô hình PEST. Phương pháp MSC giúp thu thập các dữ liệu dưới dạng “phi số” để có được những chi tiết của quá trình chuyển đổi từ thủ tục khai báo hải quan truyền thống sang khai báo hải quan điện tử. Mô hình PEST được dùng để phân tích và đánh giá chuyên sâu hơn về những yếu tố ngoại cảnh đã thúc đẩy chuyển đổi số trong hải quan ở mức độ nào. Từ đó đưa ra kết luận và kiến nghị phù hợp cho thủ tục Hải quan hiện hành và đề xuất phương hướng nghiên cứu sau này.
3.1. Ứng Dụng Phương Pháp MSC Thay Đổi Đáng Kể Nhất Để Phân Tích
Phương pháp Thay đổi đáng kể nhất (MSC) là một phương pháp nghiên cứu định tính được sử dụng để thu thập thông tin về những thay đổi quan trọng và đáng kể trong một dự án hoặc chương trình. Trong bối cảnh nghiên cứu về chuyển đổi số trong ngành hải quan, phương pháp MSC được sử dụng để thu thập các câu chuyện và trải nghiệm của các bên liên quan (cán bộ hải quan, doanh nghiệp) về những thay đổi lớn nhất mà họ đã chứng kiến trong quy trình thực hiện thủ tục hải quan sau khi ứng dụng công nghệ số.
3.2. Mô Hình PEST Phân Tích Các Yếu Tố Ngoại Cảnh Ảnh Hưởng
Mô hình PEST là một công cụ phân tích chiến lược được sử dụng để đánh giá các yếu tố chính trị (Political), kinh tế (Economic), xã hội (Social) và công nghệ (Technological) có thể ảnh hưởng đến một tổ chức hoặc ngành công nghiệp. Trong bối cảnh nghiên cứu về chuyển đổi số trong ngành hải quan, mô hình PEST được sử dụng để phân tích các yếu tố ngoại cảnh đã thúc đẩy hoặc cản trở quá trình số hóa.
3.3. Phân Tích So Sánh Quy Trình Trước và Sau Chuyển Đổi Số Chi Tiết
Phân tích so sánh quy trình thủ tục hải quan trước và sau chuyển đổi số là một bước quan trọng trong việc đánh giá tác động của quá trình số hóa. Phân tích này tập trung vào việc xác định những thay đổi cụ thể trong quy trình, thời gian thực hiện, chi phí, mức độ minh bạch và hiệu quả hoạt động sau khi ứng dụng công nghệ số.
IV. Ứng Dụng Công Nghệ Trong Tự Động Hóa Thủ Tục Hải Quan
Quy trình thủ tục hải quan sau khi chuyển đổi số là quy trình thực hiện các thủ tục liên quan đến nhập khẩu và xuất khẩu hàng hóa bằng cách sử dụng công nghệ số và các phần mềm hỗ trợ. Tiêu biểu có thể kể đến các Hệ thống Hải quan điện tử như: VNACCS VCTS và VASSCM. Quy trình này dựa trên việc sử dụng hồ sơ điện tử, trao đổi thông tin điện tử và kết nối hệ thống thông tin theo quy định của pháp luật về thủ tục hải quan giữa các cơ quan quản lý hải quan. Theo Nụ Bùi (2023), công nghệ Blockchain đã được áp dụng vào việc quản lý hàng hóa xuất nhập khẩu, giúp nâng cao tính minh bạch và an toàn của hoạt động hải quan. Trí tuệ nhân tạo (AI) đã được ứng dụng vào phân tích dữ liệu và dự đoán rủi ro, giúp cơ quan hải quan nâng cao hiệu quả quản lý, kiểm soát.
4.1. Hệ Thống VNACCS VCIS Giải Pháp Thông Quan Điện Tử Tối Ưu
Hệ thống VNACCS/VCIS là một hệ thống thông quan điện tử tự động được triển khai rộng rãi tại Việt Nam. Hệ thống này cho phép doanh nghiệp khai báo hải quan trực tuyến, nộp thuế điện tử và theo dõi tình trạng xử lý hồ sơ một cách dễ dàng. VNACCS/VCIS đã giúp giảm đáng kể thời gian và chi phí thông quan, đồng thời nâng cao tính minh bạch và hiệu quả của quy trình thủ tục hải quan.
4.2. Blockchain Nâng Cao Tính Minh Bạch Trong Quản Lý Chuỗi Cung Ứng
Công nghệ Blockchain được ứng dụng trong việc quản lý hàng hóa xuất nhập khẩu, giúp nâng cao tính minh bạch và an toàn của hoạt động hải quan. Blockchain cho phép ghi lại và theo dõi thông tin về hàng hóa từ khâu sản xuất, vận chuyển đến khi đến tay người tiêu dùng. Điều này giúp ngăn chặn gian lận thương mại và hàng giả, đồng thời tăng cường niềm tin của người tiêu dùng vào sản phẩm.
4.3. AI Dự Đoán Rủi Ro và Tăng Cường Kiểm Soát Trong Hải Quan 4.0
Trí tuệ nhân tạo (AI) được ứng dụng vào phân tích dữ liệu và dự đoán rủi ro, giúp cơ quan hải quan nâng cao hiệu quả quản lý, kiểm soát. AI có thể phân tích dữ liệu từ nhiều nguồn khác nhau để phát hiện các hành vi gian lận thương mại, buôn lậu và trốn thuế. AI cũng có thể được sử dụng để tự động hóa các quy trình kiểm tra và giám sát, giúp giảm thiểu sai sót và tăng cường hiệu quả hoạt động.
V. Kết Quả Nghiên Cứu Tác Động Của Chuyển Đổi Số Lên Doanh Nghiệp
Việc chuyển đổi số đã mang lại nhiều lợi ích cho quy trình thực hiện thủ tục hải quan, như làm giảm thời gian, chi phí, tăng hiệu quả, minh bạch, cạnh tranh và lợi ích tài chính. Tuy nhiên, nghiên cứu cũng chỉ ra những hạn chế và bất lợi của chuyển đổi số và đề xuất các giải pháp để cải tiến và hoàn thiện quy trình thực hiện thủ tục hải quan thông qua quá trình chuyển đổi số.
5.1. Cải Thiện Sự Hài Lòng Của Doanh Nghiệp Về Thủ Tục
Chuyển đổi số trong ngành hải quan đã góp phần cải thiện sự hài lòng của doanh nghiệp về thủ tục. Việc khai báo hải quan trực tuyến, nộp thuế điện tử và theo dõi tình trạng xử lý hồ sơ một cách dễ dàng đã giúp doanh nghiệp tiết kiệm thời gian và chi phí, đồng thời nâng cao tính minh bạch và hiệu quả của quy trình thủ tục hải quan.
5.2. Giảm Chi Phí Tuân Thủ Thủ Tục Cho Doanh Nghiệp Xuất Nhập Khẩu
Chuyển đổi số giúp giảm chi phí tuân thủ thủ tục cho doanh nghiệp xuất nhập khẩu. Việc tự động hóa các quy trình, giảm thiểu thủ tục giấy tờ và tăng cường tính minh bạch đã giúp doanh nghiệp tiết kiệm chi phí liên quan đến nhân lực, vận chuyển và lưu trữ hồ sơ.
5.3. Tăng Cường Năng Lực Cạnh Tranh Của Doanh Nghiệp Trên Thị Trường
Chuyển đổi số góp phần tăng cường năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp trên thị trường. Việc thông quan nhanh chóng, giảm chi phí và nâng cao tính minh bạch đã giúp doanh nghiệp nâng cao hiệu quả hoạt động, giảm rủi ro và tăng khả năng đáp ứng nhu cầu của thị trường.
VI. Kết Luận Hướng Đi Tương Lai Cho Hải Quan Số Tại Việt Nam
Nghiên cứu này đã đạt được mục tiêu đề ra và trả lời các câu hỏi nghiên cứu. Chuyển đổi số đóng vai trò là động lực để ngành Hải quan tiếp tục mở rộng ứng dụng công nghệ thông tin, công nghệ số trong thời gian tới. Mục tiêu đến năm 2025, ngành hải quan Việt Nam sẽ tiếp tục phát triển thành một hệ thống hải quan số, hải quan phi giấy giờ, được kết nối thông minh với biên giới và tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế.
6.1. Tiếp Tục Đầu Tư Vào Công Nghệ Và Nguồn Nhân Lực Chất Lượng
Để tiếp tục phát triển hải quan số tại Việt Nam, cần tiếp tục đầu tư vào công nghệ và nguồn nhân lực chất lượng. Cần nâng cấp cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin, đào tạo đội ngũ cán bộ hải quan có trình độ chuyên môn cao và khuyến khích sự sáng tạo và đổi mới trong việc ứng dụng công nghệ vào hoạt động hải quan.
6.2. Hoàn Thiện Khung Pháp Lý Và Chính Sách Hỗ Trợ Doanh Nghiệp
Cần hoàn thiện khung pháp lý và chính sách hỗ trợ doanh nghiệp trong quá trình chuyển đổi số. Cần ban hành các quy định pháp luật rõ ràng và đồng bộ để điều chỉnh các hoạt động hải quan trong môi trường số. Đồng thời, cần có các chính sách hỗ trợ tài chính và kỹ thuật để khuyến khích doanh nghiệp ứng dụng công nghệ số vào hoạt động xuất nhập khẩu.
