Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh công nghệ thông tin phát triển mạnh mẽ, điện thoại thông minh (ĐTTM) đã trở thành thiết bị không thể thiếu với người tiêu dùng toàn cầu. Năm 2012, doanh thu từ ĐTTM đạt khoảng 293,9 tỷ USD với hơn 1 tỷ người sử dụng trên thế giới. Tại Việt Nam, tỷ lệ thâm nhập ĐTTM mới chỉ khoảng 20%, nhưng tốc độ tăng trưởng tiêu thụ ĐTTM đạt hơn 1,6 triệu chiếc năm 2012, đứng thứ hai thế giới. Đặc biệt, phân khúc ĐTTM giá rẻ dưới 4 triệu đồng đang phát triển sôi động tại thị trường TP. Hồ Chí Minh, thu hút sự quan tâm của nhiều nhóm khách hàng có thu nhập trung bình và thấp.

Tuy nhiên, người tiêu dùng thường băn khoăn về tính hữu ích thực sự và các rủi ro cảm nhận khi lựa chọn ĐTTM giá rẻ, như chất lượng sản phẩm, chi phí phát sinh, sự tiện lợi và ảnh hưởng tâm lý xã hội. Nghiên cứu nhằm mục tiêu xác định mức độ ảnh hưởng của tính hữu ích cảm nhận và các yếu tố rủi ro cảm nhận đến ý định sử dụng ĐTTM giá rẻ của người tiêu dùng tại TP. Hồ Chí Minh. Đồng thời, nghiên cứu đánh giá sự khác biệt về ý định sử dụng theo các đặc điểm cá nhân như độ tuổi, giới tính, thu nhập và nghề nghiệp.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào người tiêu dùng tại TP. Hồ Chí Minh trong năm 2014, với mẫu khảo sát gồm 265 người. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ doanh nghiệp sản xuất và kinh doanh ĐTTM giá rẻ xây dựng chiến lược marketing hiệu quả, giảm thiểu rủi ro cảm nhận và nâng cao tính hữu ích cảm nhận, từ đó tăng cường sức cạnh tranh trên thị trường.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên mô hình chấp nhận công nghệ (Technology Acceptance Model - TAM) của Davis (1989), trong đó tính hữu ích cảm nhận (Perceived Usefulness - PU) được định nghĩa là mức độ người dùng tin rằng việc sử dụng sản phẩm sẽ nâng cao hiệu quả công việc và cuộc sống. TAM được mở rộng kết hợp với lý thuyết rủi ro cảm nhận (Perceived Risk) của Bauer (1960) và các nghiên cứu tiếp theo, phân loại rủi ro thành các yếu tố: rủi ro hoạt động (Performance Risk), rủi ro tài chính (Financial Risk), rủi ro tiện lợi (Convenience Risk) và rủi ro tâm lý – xã hội (Psychological – Social Risk).

Các khái niệm chính trong nghiên cứu gồm:

  • Tính hữu ích cảm nhận (PU): ĐTTM giá rẻ giúp người dùng hoàn thành công việc nhanh hơn, làm việc hiệu quả và dễ dàng hơn.
  • Rủi ro hoạt động (PR): Sản phẩm không hoạt động như mong đợi, nhanh hết pin, tính năng không ổn định.
  • Rủi ro tài chính (FR): Chi phí mua, bảo trì, sửa chữa cao hoặc không tương xứng với giá trị nhận được.
  • Rủi ro tiện lợi (CR): Sản phẩm gây phiền phức, mất thời gian, làm thay đổi thói quen hàng ngày.
  • Rủi ro tâm lý – xã hội (SR): Lo lắng, cảm giác xấu hổ khi sử dụng sản phẩm giá rẻ trước bạn bè, ảnh hưởng đến hình tượng xã hội.
  • Ý định sử dụng (PI): Mức độ mong muốn, kế hoạch mua và sử dụng ĐTTM giá rẻ trong tương lai.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu được thực hiện theo hai giai đoạn chính:

  1. Nghiên cứu định tính: Thảo luận nhóm tập trung với 14 người tham gia, chia làm hai nhóm (người đang sử dụng và người có ý định sử dụng ĐTTM). Mục đích là khám phá, điều chỉnh và bổ sung các biến quan sát trong thang đo, từ đó hoàn thiện bảng câu hỏi khảo sát.

  2. Nghiên cứu định lượng: Thu thập dữ liệu qua bảng câu hỏi phát trực tiếp và gửi qua Internet, với tổng mẫu khảo sát là 265 người tiêu dùng tại TP. Hồ Chí Minh. Mẫu được chọn theo phương pháp thuận tiện, phi xác suất, đảm bảo kích thước mẫu tối thiểu gấp 5 lần số biến quan sát (36 biến).

Dữ liệu được xử lý bằng phần mềm SPSS 22.0, sử dụng các phương pháp phân tích:

  • Kiểm định độ tin cậy thang đo bằng hệ số Cronbach’s Alpha (tối thiểu 0.6).
  • Phân tích nhân tố khám phá (EFA) để xác định cấu trúc các nhân tố, với tiêu chuẩn hệ số tải ≥ 0.5, tổng phương sai trích ≥ 50%.
  • Phân tích hồi quy bội để kiểm định ảnh hưởng của các yếu tố đến ý định sử dụng ĐTTM giá rẻ.
  • Kiểm định T-test và ANOVA để đánh giá sự khác biệt ý định sử dụng theo các đặc điểm cá nhân như giới tính, độ tuổi, thu nhập, nghề nghiệp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Ảnh hưởng tích cực của tính hữu ích cảm nhận: Kết quả hồi quy cho thấy tính hữu ích cảm nhận có ảnh hưởng dương và mạnh mẽ đến ý định sử dụng ĐTTM giá rẻ (hệ số hồi quy β = 0.45, p < 0.01). Người tiêu dùng càng cảm nhận sản phẩm hữu ích thì ý định sử dụng càng cao.

  2. Ảnh hưởng tiêu cực của các yếu tố rủi ro: Ba yếu tố rủi ro hoạt động, tài chính và tâm lý – xã hội đều có ảnh hưởng âm đến ý định sử dụng ĐTTM giá rẻ với mức ý nghĩa thống kê cao (p < 0.05). Trong đó, rủi ro hoạt động có tác động mạnh nhất (β = -0.32), tiếp theo là rủi ro tài chính (β = -0.25) và rủi ro tâm lý – xã hội (β = -0.20).

  3. Rủi ro tiện lợi không có ảnh hưởng đáng kể: Kết quả phân tích cho thấy rủi ro tiện lợi không ảnh hưởng có ý nghĩa thống kê đến ý định sử dụng (p > 0.05), có thể do người tiêu dùng chấp nhận mức độ phiền phức nhất định khi sử dụng ĐTTM giá rẻ.

  4. Sự khác biệt ý định sử dụng theo đặc điểm cá nhân: Phân tích T-test và ANOVA cho thấy ý định sử dụng ĐTTM giá rẻ có sự khác biệt đáng kể theo độ tuổi và thu nhập (p < 0.05). Nhóm tuổi 18-30 và nhóm thu nhập dưới 10 triệu đồng/tháng có ý định sử dụng cao hơn so với các nhóm khác. Giới tính và nghề nghiệp không tạo ra sự khác biệt có ý nghĩa.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu trước đây về mô hình TAM và rủi ro cảm nhận trong lĩnh vực công nghệ. Tính hữu ích cảm nhận là yếu tố quyết định chính thúc đẩy người tiêu dùng lựa chọn ĐTTM giá rẻ, phản ánh nhu cầu sử dụng công nghệ hỗ trợ công việc và giải trí hàng ngày. Rủi ro hoạt động và tài chính là những mối lo ngại lớn nhất, do người tiêu dùng lo sợ sản phẩm không bền, nhanh hỏng hoặc chi phí phát sinh cao, làm giảm ý định mua.

Rủi ro tâm lý – xã hội cũng ảnh hưởng tiêu cực, thể hiện qua sự e ngại về hình ảnh cá nhân khi sử dụng sản phẩm giá rẻ trong môi trường xã hội. Điều này cho thấy yếu tố văn hóa và xã hội đóng vai trò quan trọng trong quyết định mua hàng tại thị trường Việt Nam.

Việc rủi ro tiện lợi không ảnh hưởng đáng kể có thể do người tiêu dùng đã quen với việc chấp nhận một số bất tiện khi sử dụng sản phẩm giá rẻ, hoặc do các sản phẩm ĐTTM giá rẻ hiện nay đã cải thiện về mặt tiện lợi hơn trước.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện mức độ ảnh hưởng của từng yếu tố đến ý định sử dụng, hoặc bảng so sánh ý định sử dụng theo nhóm tuổi và thu nhập để minh họa sự khác biệt.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường truyền thông về tính hữu ích của sản phẩm: Doanh nghiệp cần tập trung quảng bá các tính năng hữu ích, khả năng hỗ trợ công việc và giải trí của ĐTTM giá rẻ nhằm nâng cao nhận thức của người tiêu dùng về giá trị sản phẩm. Thời gian thực hiện: 6 tháng; Chủ thể: Bộ phận Marketing.

  2. Cải thiện chất lượng sản phẩm và dịch vụ hậu mãi: Giảm thiểu rủi ro hoạt động bằng cách nâng cao chất lượng linh kiện, kiểm soát quy trình sản xuất và cung cấp dịch vụ bảo hành, sửa chữa nhanh chóng, minh bạch. Thời gian: 12 tháng; Chủ thể: Bộ phận sản xuất và dịch vụ khách hàng.

  3. Chính sách giá hợp lý và minh bạch: Giảm rủi ro tài chính bằng cách áp dụng chính sách giá cạnh tranh, rõ ràng về chi phí phát sinh, đồng thời cung cấp các gói bảo hiểm hoặc hỗ trợ tài chính cho khách hàng. Thời gian: 6-9 tháng; Chủ thể: Bộ phận kinh doanh và tài chính.

  4. Xây dựng hình ảnh thương hiệu tích cực: Giảm thiểu rủi ro tâm lý – xã hội bằng cách phát triển thương hiệu ĐTTM giá rẻ có uy tín, tạo dựng niềm tin và sự tự hào khi sử dụng sản phẩm qua các chiến dịch truyền thông xã hội và sự kiện cộng đồng. Thời gian: 12 tháng; Chủ thể: Bộ phận truyền thông và quan hệ công chúng.

  5. Nâng cao trải nghiệm người dùng: Tối ưu hóa thiết kế sản phẩm để thuận tiện sử dụng, giảm phiền phức, đồng thời cung cấp hướng dẫn sử dụng rõ ràng, hỗ trợ kỹ thuật nhanh chóng. Thời gian: 6 tháng; Chủ thể: Bộ phận nghiên cứu và phát triển.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Doanh nghiệp sản xuất và kinh doanh ĐTTM giá rẻ: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chiến lược sản phẩm, marketing và dịch vụ khách hàng phù hợp với nhu cầu và tâm lý người tiêu dùng tại thị trường Việt Nam.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Quản trị kinh doanh, Marketing, Công nghệ thông tin: Tài liệu tham khảo về mô hình TAM kết hợp rủi ro cảm nhận trong nghiên cứu hành vi tiêu dùng sản phẩm công nghệ.

  3. Cơ quan quản lý thị trường và chính sách: Thông tin giúp đánh giá xu hướng tiêu dùng ĐTTM giá rẻ, từ đó đề xuất các chính sách hỗ trợ phát triển thị trường công nghệ phù hợp.

  4. Nhà phân tích thị trường và tư vấn chiến lược: Cung cấp dữ liệu và phân tích chi tiết về các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định mua hàng của người tiêu dùng, hỗ trợ xây dựng các dự báo và kế hoạch kinh doanh.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tính hữu ích cảm nhận ảnh hưởng thế nào đến ý định sử dụng ĐTTM giá rẻ?
    Tính hữu ích cảm nhận có ảnh hưởng tích cực mạnh mẽ đến ý định sử dụng, nghĩa là người tiêu dùng càng thấy sản phẩm giúp họ làm việc và giải trí hiệu quả thì càng có xu hướng mua.

  2. Các yếu tố rủi ro nào ảnh hưởng tiêu cực đến ý định sử dụng?
    Rủi ro hoạt động, tài chính và tâm lý – xã hội đều làm giảm ý định sử dụng ĐTTM giá rẻ, do người tiêu dùng lo ngại về chất lượng, chi phí và hình ảnh xã hội.

  3. Rủi ro tiện lợi có quan trọng trong quyết định mua ĐTTM giá rẻ không?
    Nghiên cứu cho thấy rủi ro tiện lợi không ảnh hưởng đáng kể, có thể do người dùng chấp nhận một số bất tiện khi sử dụng sản phẩm giá rẻ.

  4. Ý định sử dụng ĐTTM giá rẻ có khác biệt theo nhóm tuổi và thu nhập không?
    Có, nhóm tuổi trẻ (18-30) và thu nhập dưới 10 triệu đồng/tháng có ý định sử dụng cao hơn, phản ánh nhu cầu và khả năng tài chính phù hợp.

  5. Làm thế nào doanh nghiệp có thể giảm thiểu rủi ro cảm nhận của người tiêu dùng?
    Doanh nghiệp cần cải thiện chất lượng sản phẩm, minh bạch chi phí, nâng cao dịch vụ hậu mãi và xây dựng thương hiệu uy tín để tăng niềm tin và giảm lo ngại của khách hàng.

Kết luận

  • Nghiên cứu xác định tính hữu ích cảm nhận và các yếu tố rủi ro cảm nhận (hoạt động, tài chính, tâm lý – xã hội) ảnh hưởng đáng kể đến ý định sử dụng ĐTTM giá rẻ tại TP. Hồ Chí Minh.
  • Rủi ro tiện lợi không có ảnh hưởng đáng kể, cho thấy người tiêu dùng chấp nhận mức độ phiền phức nhất định.
  • Ý định sử dụng ĐTTM giá rẻ khác biệt theo độ tuổi và thu nhập, tập trung ở nhóm trẻ và thu nhập trung bình thấp.
  • Kết quả nghiên cứu góp phần xây dựng hệ thống thang đo và mô hình lý thuyết về hành vi tiêu dùng sản phẩm công nghệ giá rẻ tại Việt Nam.
  • Đề xuất các giải pháp thực tiễn giúp doanh nghiệp nâng cao hiệu quả kinh doanh và tăng sức cạnh tranh trên thị trường ĐTTM giá rẻ.

Next steps: Doanh nghiệp và nhà nghiên cứu nên triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời mở rộng nghiên cứu tại các địa phương khác để so sánh và hoàn thiện mô hình.

Call-to-action: Các bên liên quan được khuyến khích áp dụng kết quả nghiên cứu để phát triển sản phẩm và chiến lược marketing phù hợp, góp phần thúc đẩy sự phát triển bền vững của thị trường ĐTTM giá rẻ tại Việt Nam.