I. Tổng Quan Ảnh Hưởng Kế Toán Quản Trị Đến Doanh Nghiệp
Toàn cầu hóa và sự phát triển của khoa học công nghệ tạo ra cơ hội và thách thức cho doanh nghiệp. Thông tin hỗ trợ ra quyết định trở nên quan trọng để giảm thiểu sự không chắc chắn (Frishammar, 2003). Kế toán quản trị (KTQT) đóng vai trò trung tâm trong việc cung cấp thông tin cho nhà quản lý (Johnson và Kaplan, 1987; Kaplan và Atkinson, 1998). Tại Việt Nam, doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ chiếm đa số, nhưng doanh nghiệp vừa và lớn đóng vai trò quan trọng trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Vì vậy, việc tăng cường hiệu quả quản lý và điều hành, cũng như nâng cao năng lực cạnh tranh là rất cần thiết. Điều này làm tăng nhu cầu về thông tin quản trị và tính cấp thiết của việc ứng dụng KTQT (Đoàn Ngọc Phi Anh và cộng sự, 2011). Sự phát triển của công nghệ 4.0 cũng đòi hỏi các doanh nghiệp phải nhanh chóng thích nghi và phát triển các kỹ thuật kế toán quản trị đương đại.
1.1. Vai Trò Kế Toán Quản Trị Trong Môi Trường Kinh Doanh
Kế toán quản trị không chỉ là một công cụ ghi chép số liệu mà còn là hệ thống thông tin hỗ trợ các nhà quản lý đưa ra quyết định chiến lược. Nó giúp kiểm soát chi phí, phân tích hiệu quả hoạt động và đo lường hiệu suất của doanh nghiệp. Trong môi trường kinh doanh đầy biến động, thông tin từ KTQT giúp doanh nghiệp thích ứng nhanh chóng với những thay đổi và duy trì lợi thế cạnh tranh. KTQT cung cấp các báo cáo phân tích chi tiết, giúp nhà quản lý hiểu rõ hơn về cấu trúc chi phí, doanh thu và lợi nhuận của từng bộ phận, từ đó đưa ra các quyết định đầu tư và điều hành hiệu quả.
1.2. Tầm Quan Trọng Kế Toán Quản Trị Đối Với Doanh Nghiệp VN
Đối với doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và lớn, kế toán quản trị đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao hiệu quả hoạt động và năng lực cạnh tranh. Việc áp dụng KTQT giúp doanh nghiệp quản lý chi phí hiệu quả hơn, đưa ra các quyết định đầu tư thông minh và đánh giá hiệu quả hoạt động của các bộ phận. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế, khi các doanh nghiệp phải đối mặt với sự cạnh tranh gay gắt từ các đối thủ nước ngoài. Kế toán quản trị cung cấp thông tin quan trọng để doanh nghiệp tối ưu hóa quy trình sản xuất, giảm thiểu lãng phí và nâng cao chất lượng sản phẩm/dịch vụ.
II. Thách Thức Vận Dụng Kế Toán Quản Trị Tại Việt Nam
Phần lớn doanh nghiệp tại Việt Nam chủ yếu áp dụng các kỹ thuật kế toán quản trị truyền thống thay vì các kỹ thuật kế toán quản trị đương đại (Waweru, 2005; Nguyễn Thị Phƣơng Dung và cộng sự, 2021). Hiệu quả vận dụng các kỹ thuật này vẫn còn nhiều tranh cãi (Chenhall và Langfield Smith, 1998b; Vărzaru và cộng sự, 2022). Một số nghiên cứu cho thấy KTQT hiện đại mang lại hiệu quả tốt hơn (Cleary, 2015; Nuhu và cộng sự, 2016; Đoàn Ngọc Phi Anh, 2016), trong khi một số khác cho rằng nên kết hợp cả hai (Kellett và Sweeting, 1991). Chenhall và Langfield Smith (1998b) chỉ ra rằng việc vận dụng đồng thời cả KTQT truyền thống và đương đại giúp cải thiện đáng kể thành quả doanh nghiệp. Điều này cho thấy cần tăng cường nghiên cứu về ảnh hưởng của việc vận dụng kỹ thuật KTQT truyền thống và đương đại đến thành quả doanh nghiệp, đặc biệt ở các quốc gia đang phát triển như Việt Nam, do môi trường kinh doanh và văn hóa tổ chức khác biệt (Etemadi và cộng sự, 2009).
2.1. Hạn Chế Trong Áp Dụng Kế Toán Quản Trị Đương Đại
Một trong những thách thức lớn nhất là sự thiếu hụt kiến thức và kỹ năng về kế toán quản trị đương đại trong đội ngũ nhân sự của doanh nghiệp. Nhiều doanh nghiệp vẫn còn quen với các phương pháp kế toán truyền thống và chưa nhận thức được đầy đủ về lợi ích của các kỹ thuật hiện đại như phân tích ABC, quản lý dựa trên hoạt động (ABM) và thẻ điểm cân bằng (BSC). Điều này dẫn đến việc triển khai các hệ thống KTQT đương đại gặp nhiều khó khăn và không đạt được hiệu quả mong muốn. Việc chuyển đổi sang các kỹ thuật KTQT mới đòi hỏi sự đầu tư lớn về thời gian, chi phí và nguồn lực, điều mà không phải doanh nghiệp nào cũng sẵn sàng thực hiện.
2.2. Văn Hóa Tổ Chức Và Môi Trường Kinh Doanh Ảnh Hưởng
Môi trường kinh doanh và văn hóa tổ chức cũng đóng vai trò quan trọng trong việc áp dụng kế toán quản trị. Ở các quốc gia đang phát triển như Việt Nam, văn hóa tổ chức có thể ảnh hưởng đến việc chấp nhận và thực hiện các thay đổi trong hệ thống quản lý. Sự bảo thủ và thiếu linh hoạt trong văn hóa tổ chức có thể cản trở việc triển khai các kỹ thuật kế toán quản trị đương đại. Ngoài ra, môi trường kinh doanh không ổn định và thiếu minh bạch cũng gây khó khăn cho việc dự báo và lập kế hoạch, làm giảm hiệu quả của KTQT. Do đó, việc điều chỉnh các kỹ thuật KTQT cho phù hợp với đặc điểm văn hóa và môi trường kinh doanh địa phương là rất quan trọng.
III. Cách Vận Dụng Kế Toán Quản Trị Để Tăng Trưởng Doanh Thu
Để tăng trưởng doanh thu, doanh nghiệp cần kết hợp KTQT truyền thống và đương đại. KTQT truyền thống giúp kiểm soát chi phí và định giá sản phẩm, trong khi KTQT đương đại giúp phân tích chiến lược và quản lý hiệu suất. Cần xem xét KTQT như một hệ thống thống nhất, phát triển không ngừng, phù hợp với sự thay đổi của nền kinh tế, nhu cầu quản lý và sự phát triển của khoa học công nghệ. Việc phát triển các kỹ thuật KTQT đương đại là sự nối tiếp của KTQT truyền thống, nhằm hỗ trợ và bù đắp những thiếu sót, đáp ứng yêu cầu quản trị cụ thể của doanh nghiệp. Vai trò trung gian của KTQT đương đại trong tác động của KTQT truyền thống đến thành quả cũng cần được quan tâm.
3.1. Ứng Dụng Kế Toán Chi Phí Để Tối Ưu Hóa Giá Thành
Kế toán chi phí là một phần quan trọng của KTQT, giúp doanh nghiệp xác định và quản lý chi phí sản xuất, kinh doanh. Việc áp dụng các phương pháp tính giá thành chính xác giúp doanh nghiệp định giá sản phẩm cạnh tranh, đồng thời kiểm soát chi phí hiệu quả. Các kỹ thuật như phân tích điểm hòa vốn, phân tích biến động chi phí và phân bổ chi phí hợp lý giúp doanh nghiệp đưa ra các quyết định về sản xuất, đầu tư và định giá phù hợp. Kế toán chi phí không chỉ giúp doanh nghiệp biết được chi phí thực tế của sản phẩm/dịch vụ mà còn giúp dự đoán và kiểm soát chi phí trong tương lai.
3.2. Kế Toán Quản Trị Trong Ra Quyết Định Đầu Tư Và Sản Xuất
Kế toán quản trị cung cấp thông tin quan trọng để doanh nghiệp đưa ra các quyết định đầu tư và sản xuất. Việc phân tích các dự án đầu tư tiềm năng dựa trên các chỉ số như NPV, IRR và thời gian hoàn vốn giúp doanh nghiệp lựa chọn các dự án có khả năng sinh lời cao nhất. KTQT cũng giúp doanh nghiệp quản lý dòng tiền hiệu quả, đảm bảo đủ nguồn lực để thực hiện các dự án đầu tư. Trong lĩnh vực sản xuất, KTQT giúp doanh nghiệp tối ưu hóa quy trình sản xuất, giảm thiểu lãng phí và nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực. Các báo cáo về chi phí sản xuất, năng suất lao động và chất lượng sản phẩm giúp nhà quản lý đưa ra các quyết định cải tiến phù hợp.
IV. Kế Toán Quản Trị Chiến Lược Phát Triển Bền Vững Ra Sao
Để phát triển bền vững, doanh nghiệp cần áp dụng kế toán quản trị chiến lược. Việc sử dụng lý thuyết ngữ cảnh, lý thuyết năng lực động và lý thuyết khuếch tán đổi mới để lý giải cho ảnh hưởng của KTQT đương đại đến thành quả phi tài chính là cần thiết. Nghiên cứu cần khám phá vai trò trung gian tích cực của KTQT đương đại trong tác động gián tiếp của vận dụng KTQT truyền thống đến các khía cạnh thành quả phi tài chính. Điều này có thể xem là một khám phá mới chưa được nhiều học giả nghiên cứu và có thể tiếp tục được nghiên cứu trong tương lai.
4.1. Ứng Dụng Thẻ Điểm Cân Bằng BSC Để Đo Lường Thành Quả
Thẻ điểm cân bằng (BSC) là một công cụ kế toán quản trị chiến lược giúp doanh nghiệp đo lường thành quả trên nhiều khía cạnh, bao gồm tài chính, khách hàng, quy trình nội bộ và học hỏi và phát triển. Việc sử dụng BSC giúp doanh nghiệp có cái nhìn tổng quan về hiệu quả hoạt động, từ đó đưa ra các quyết định cải tiến phù hợp. BSC giúp doanh nghiệp thiết lập các mục tiêu cụ thể cho từng khía cạnh, đồng thời theo dõi và đánh giá tiến độ thực hiện. Điều này giúp doanh nghiệp đảm bảo rằng các hoạt động đang được thực hiện phù hợp với chiến lược tổng thể và đóng góp vào sự phát triển bền vững.
4.2. Kế Toán Quản Trị Môi Trường Và Các Yếu Tố ESG
Kế toán quản trị môi trường giúp doanh nghiệp đo lường và quản lý tác động của hoạt động kinh doanh đến môi trường. Việc áp dụng các yếu tố ESG (Environmental, Social, and Governance) giúp doanh nghiệp đáp ứng các yêu cầu về phát triển bền vững và tạo dựng hình ảnh tốt trong mắt công chúng. KTQT môi trường giúp doanh nghiệp xác định các cơ hội để giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường, đồng thời tiết kiệm chi phí và nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực. Việc công khai thông tin về các hoạt động môi trường và xã hội giúp doanh nghiệp tăng cường trách nhiệm giải trình và thu hút các nhà đầu tư quan tâm đến phát triển bền vững.
V. Nghiên Cứu Thực Tiễn Ảnh Hưởng Kế Toán Đến Thành Quả
Phần lớn lợi ích từ vận dụng KTQT là định tính và vô hình (Macinati và Anessi-Pessina, 2014), nhưng việc đánh giá và đo lường thành quả phi tài chính vẫn còn hạn chế, đặc biệt là khía cạnh thành quả về con người (Kihn, 2005; Ahmad, 2017, Bawaneh, 2018; Rashid và cộng sự, 2020b). Xu thế đo lường thành quả của các doanh nghiệp trên thế giới hiện nay hướng tới tối đa hóa giá trị khách hàng, tối ưu hóa quy trình hoạt động nhằm khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp và từ đó cải thiện thành quả tài chính, đặc biệt là khi các giá trị vô hình dần trở thành nguồn lực độc đáo riêng và tạo ra lợi thế cạnh tranh cho doanh nghiệp. Tuy nhiên, hoạt động đánh giá thành quả tại các doanh nghiệp Việt Nam chủ yếu dựa trên các thước đo tài chính và không có nhiều thay đổi trong hơn 40 năm qua (Ngô Thị Trà, 2021; Nguyễn Thị Thúy, 2022).
5.1. Đo Lường Hiệu Quả Kế Toán Qua Các Chỉ Số Tài Chính
Việc đo lường hiệu quả của kế toán quản trị thông qua các chỉ số tài chính là một phương pháp truyền thống nhưng vẫn rất quan trọng. Các chỉ số như ROA, ROE, ROS, lợi nhuận ròng, doanh thu và chi phí giúp doanh nghiệp đánh giá khả năng sinh lời, hiệu quả sử dụng vốn và quản lý chi phí. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng các chỉ số tài chính chỉ phản ánh một phần của bức tranh tổng thể và cần được kết hợp với các chỉ số phi tài chính để có cái nhìn toàn diện hơn. Việc phân tích các chỉ số tài chính theo thời gian và so sánh với các đối thủ cạnh tranh giúp doanh nghiệp xác định điểm mạnh, điểm yếu và các cơ hội cải thiện.
5.2. Đánh Giá Thành Quả Phi Tài Chính Con Người Quy Trình
Đánh giá thành quả phi tài chính là một phần quan trọng của kế toán quản trị chiến lược, giúp doanh nghiệp đo lường và quản lý các yếu tố vô hình như sự hài lòng của khách hàng, hiệu quả quy trình nội bộ, năng lực của đội ngũ nhân viên và khả năng đổi mới. Các chỉ số như chỉ số hài lòng của khách hàng (CSI), tỷ lệ giữ chân khách hàng, thời gian xử lý đơn hàng, tỷ lệ lỗi sản phẩm, tỷ lệ nhân viên gắn bó và số lượng sáng kiến cải tiến giúp doanh nghiệp đánh giá hiệu quả hoạt động trên nhiều khía cạnh. Việc đo lường thành quả phi tài chính giúp doanh nghiệp xác định các vấn đề tiềm ẩn, cải thiện quy trình và nâng cao năng lực cạnh tranh.
VI. Tương Lai Kế Toán Quản Trị Tại Doanh Nghiệp Việt Nam
Chủ đề nghiên cứu về ảnh hưởng của vận dụng KTQT đến thành quả doanh nghiệp vẫn còn tồn tại những mâu thuẫn và chưa cung cấp được câu trả lời thỏa đáng về hiệu quả vận dụng KTQT cho các nhà quản lý. Các kết quả thu được từ một quốc gia không thể khái quát cho các quốc gia khác (Phadoongsitthi, 2003). Vì vậy, vai trò và ảnh hưởng của vận dụng KTQT truyền thống và KTQT đương đại đến thành quả doanh nghiệp cần được nghiên cứu sâu hơn (Angelakis và cộng sự, 2015), đặc biệt là tại Việt Nam. Đồng thời, đo lường thành quả về con người trong tổ chức chưa được quan tâm đúng mức trong các nghiên cứu trước (Ahmad, 2014).
6.1. Nghiên Cứu Chuyên Sâu Về Ngành Và Quy Mô Doanh Nghiệp
Để hiểu rõ hơn về ảnh hưởng của kế toán quản trị đến thành quả doanh nghiệp, cần thực hiện các nghiên cứu chuyên sâu về từng ngành và quy mô doanh nghiệp. Các ngành khác nhau có đặc điểm kinh doanh và môi trường cạnh tranh khác nhau, do đó việc áp dụng các kỹ thuật KTQT cũng cần được điều chỉnh cho phù hợp. Tương tự, các doanh nghiệp có quy mô khác nhau cũng có các yêu cầu quản lý và nguồn lực khác nhau, do đó việc lựa chọn các kỹ thuật KTQT phù hợp là rất quan trọng. Các nghiên cứu chuyên sâu về từng ngành và quy mô doanh nghiệp sẽ cung cấp thông tin chi tiết và chính xác hơn, giúp nhà quản lý đưa ra các quyết định phù hợp.
6.2. Phát Triển Các Mô Hình Kế Toán Quản Trị Phù Hợp VN
Việc phát triển các mô hình kế toán quản trị phù hợp với đặc điểm của doanh nghiệp Việt Nam là rất quan trọng. Các mô hình KTQT hiện tại chủ yếu được phát triển dựa trên kinh nghiệm của các nước phát triển và có thể không hoàn toàn phù hợp với môi trường kinh doanh và văn hóa tổ chức của Việt Nam. Do đó, cần nghiên cứu và phát triển các mô hình KTQT được thiết kế riêng cho doanh nghiệp Việt Nam, dựa trên các yếu tố như quy mô doanh nghiệp, ngành nghề kinh doanh, trình độ quản lý và nguồn lực sẵn có. Các mô hình KTQT này cần được đơn giản hóa, dễ sử dụng và phù hợp với khả năng của đội ngũ nhân sự trong doanh nghiệp.
