Tổng quan nghiên cứu
Đại dịch COVID-19, bắt nguồn từ thành phố Vũ Hán, Trung Quốc vào tháng 12 năm 2019, đã nhanh chóng lan rộng toàn cầu, gây ra những tác động sâu rộng đến mọi mặt đời sống xã hội. Tính đến ngày 16/3/2022, Việt Nam ghi nhận hơn 6.918 ca mắc COVID-19 tại Hà Nội, trong đó quận Ba Đình có 2.593 trường hợp F0, với 951 ca đang điều trị, phản ánh mức độ ảnh hưởng nghiêm trọng của đại dịch tại địa phương. Quận Ba Đình, trung tâm hành chính - chính trị của thủ đô Hà Nội, với mật độ dân số khoảng 24.360 người/km2, là khu vực có nguy cơ bùng phát dịch cao do mật độ dân cư đông và tập trung nhiều cơ quan đầu não.
Nghiên cứu nhằm mục tiêu phân tích ảnh hưởng của đại dịch COVID-19 đến đời sống vật chất và tinh thần của người dân quận Ba Đình trong giai đoạn từ tháng 12/2019 đến tháng 6/2022. Cụ thể, nghiên cứu tập trung vào các khía cạnh như thu nhập, việc làm, chi tiêu, sức khỏe, cũng như các hoạt động văn hóa, thể thao và cộng đồng. Việc khảo sát với cỡ mẫu 395 người dân đã cung cấp dữ liệu đại diện, giúp đánh giá chính xác tác động của đại dịch.
Ý nghĩa nghiên cứu không chỉ giúp hiểu rõ những khó khăn mà người dân quận Ba Đình phải đối mặt mà còn cung cấp cơ sở khoa học để đề xuất các giải pháp phục hồi kinh tế - xã hội, nâng cao chất lượng đời sống trong bối cảnh hậu COVID-19, góp phần vào công tác quản lý và hoạch định chính sách tại địa phương.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết xã hội học chủ đạo: lý thuyết hành động xã hội và lý thuyết cấu trúc chức năng. Lý thuyết hành động xã hội của Max Weber nhấn mạnh rằng hành động của con người luôn gắn liền với ý nghĩa chủ quan và các chuẩn mực xã hội, giúp giải thích cách người dân phản ứng và thích nghi với đại dịch. Lý thuyết này phân loại hành động xã hội thành bốn loại: hành động duy lý công cụ, duy lý giá trị, duy cảm và duy lý truyền thống, từ đó làm rõ các hành vi ứng phó của người dân trong bối cảnh dịch bệnh.
Lý thuyết cấu trúc chức năng của Talcott Parsons cung cấp góc nhìn hệ thống về xã hội, trong đó các cấu trúc xã hội như kinh tế, chính trị, văn hóa tương tác và hỗ trợ lẫn nhau để duy trì sự ổn định. Quan điểm này giúp phân tích tác động của đại dịch đến các phân hệ xã hội và đời sống người dân, đồng thời làm rõ vai trò của chính quyền địa phương trong việc duy trì cân bằng xã hội trong khủng hoảng.
Ba khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu gồm: đời sống vật chất (thu nhập, việc làm, chi tiêu), đời sống tinh thần (hoạt động văn hóa, thể thao, cộng đồng), và ảnh hưởng của đại dịch (tác động trực tiếp và lâu dài đến các khía cạnh đời sống).
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp, kết hợp thu thập dữ liệu định lượng và định tính. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát với 395 người dân quận Ba Đình, sử dụng phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên đơn giản, đảm bảo độ tin cậy 95% và sai số không vượt quá 5%. Bảng câu hỏi khảo sát tập trung vào nhận thức, hành vi, và ảnh hưởng của đại dịch đến đời sống vật chất và tinh thần.
Phương pháp phỏng vấn sâu được thực hiện với 1 thành viên Ban chỉ đạo phòng chống dịch, 1 cán bộ công đoàn quận và 5 người dân để thu thập thông tin khách quan, đa chiều. Phương pháp quan sát cũng được áp dụng để ghi nhận thực trạng đời sống và các hoạt động cộng đồng.
Dữ liệu được xử lý và phân tích bằng phần mềm SPSS 20, sử dụng các kỹ thuật thống kê mô tả và phân tích tương quan để đánh giá mức độ ảnh hưởng và các yếu tố liên quan. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 12/2019 đến tháng 6/2022, bao gồm cả giai đoạn dịch bùng phát và thích ứng an toàn.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Ảnh hưởng đến việc làm: Tỷ lệ người dân mất việc hoặc thiếu việc làm tăng đáng kể trong đại dịch. Khoảng 36,2% người dân làm việc trong doanh nghiệp và 32% làm kinh doanh, buôn bán tự do đều chịu ảnh hưởng tiêu cực. Tỷ lệ thất nghiệp và thiếu việc làm tại quận Ba Đình tăng khoảng 15% so với trước dịch.
Thu nhập giảm sút: Thu nhập bình quân tháng của người lao động giảm trung bình 20-30% trong giai đoạn dịch bùng phát, ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng chi tiêu và sinh hoạt hàng ngày. Khoảng 60% người dân đánh giá thu nhập bị ảnh hưởng nghiêm trọng.
Chi tiêu gia đình: Chi tiêu hàng tháng của các hộ gia đình giảm trung bình 15%, chủ yếu do thu nhập giảm và hạn chế các hoạt động tiêu dùng không thiết yếu. Khoảng 55% người dân cho biết phải cắt giảm chi tiêu cho các hoạt động giải trí và mua sắm.
Đời sống tinh thần: Đại dịch làm giảm đáng kể sự tham gia của người dân vào các hoạt động thể dục thể thao và cộng đồng. Khoảng 70% người dân giảm hoạt động thể chất, 65% giảm tham gia các hoạt động cộng đồng do giãn cách xã hội và lo ngại dịch bệnh. Tâm lý lo âu, căng thẳng tăng lên, đặc biệt ở nhóm người cao tuổi và lao động phi chính thức.
Thảo luận kết quả
Nguyên nhân chính của các tác động trên là do các biện pháp giãn cách xã hội, phong tỏa và hạn chế đi lại nhằm kiểm soát dịch bệnh, dẫn đến gián đoạn chuỗi cung ứng, đình trệ sản xuất kinh doanh và giảm cơ hội việc làm. So với các nghiên cứu quốc tế, kết quả tương đồng với báo cáo của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) về tăng tỷ lệ thất nghiệp và giảm thu nhập trong đại dịch.
Việc giảm chi tiêu và thu nhập ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống vật chất, đồng thời làm gia tăng áp lực tâm lý, dẫn đến suy giảm đời sống tinh thần. Kết quả khảo sát cũng phù hợp với các nghiên cứu về tác động tâm lý của COVID-19 tại Trung Quốc và Nhật Bản, cho thấy sự gia tăng lo âu và giảm hoạt động xã hội.
Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ thay đổi việc làm, thu nhập và chi tiêu theo từng nhóm nghề nghiệp, cùng biểu đồ đường mô tả xu hướng tham gia hoạt động thể thao và cộng đồng qua các giai đoạn dịch.
Đề xuất và khuyến nghị
Phục hồi thị trường lao động: Tăng cường các chương trình đào tạo nghề, hỗ trợ chuyển đổi việc làm cho người lao động bị mất việc, đặc biệt là lao động phi chính thức. Mục tiêu giảm tỷ lệ thất nghiệp xuống dưới 5% trong vòng 12 tháng, do UBND quận Ba Đình phối hợp với Sở Lao động - Thương binh và Xã hội thực hiện.
Hỗ trợ thu nhập và chi tiêu: Triển khai các gói hỗ trợ tài chính, giảm thuế, và hỗ trợ tiền thuê nhà cho người dân có thu nhập giảm sút. Mục tiêu nâng thu nhập bình quân lên mức trước dịch trong 18 tháng, do các cơ quan chức năng và tổ chức công đoàn đảm nhiệm.
Chăm sóc sức khỏe cộng đồng: Mở rộng các trạm y tế lưu động, tăng cường tiêm chủng và cung cấp dịch vụ y tế tại nhà cho F0 và người có nguy cơ cao. Thực hiện trong 6 tháng tới, phối hợp giữa Trung tâm Y tế quận và các phường.
Nâng cao đời sống tinh thần: Tổ chức các hoạt động văn hóa, thể thao phù hợp với điều kiện phòng chống dịch, khuyến khích người dân tham gia các câu lạc bộ, nhóm hỗ trợ tâm lý. Mục tiêu tăng tỷ lệ tham gia hoạt động cộng đồng lên 50% trong 1 năm, do các tổ chức xã hội và UBND quận phối hợp thực hiện.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Cán bộ quản lý nhà nước: Giúp hiểu rõ tác động của đại dịch đến đời sống người dân, từ đó xây dựng chính sách phù hợp, đặc biệt trong lĩnh vực lao động, y tế và an sinh xã hội.
Nhà nghiên cứu xã hội học và kinh tế: Cung cấp dữ liệu thực tiễn và khung lý thuyết để phân tích các ảnh hưởng xã hội của đại dịch, làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo.
Tổ chức công đoàn và các tổ chức xã hội: Hỗ trợ trong việc thiết kế các chương trình hỗ trợ người lao động, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho người dân.
Người dân và cộng đồng địa phương: Nắm bắt thông tin về ảnh hưởng của đại dịch, từ đó chủ động thích ứng và tham gia các hoạt động phục hồi kinh tế - xã hội.
Câu hỏi thường gặp
Đại dịch COVID-19 ảnh hưởng như thế nào đến việc làm của người dân quận Ba Đình?
Đại dịch đã làm tăng tỷ lệ thất nghiệp và thiếu việc làm khoảng 15%, đặc biệt ảnh hưởng đến lao động phi chính thức và kinh doanh nhỏ lẻ do gián đoạn hoạt động kinh tế.Thu nhập của người dân giảm bao nhiêu trong đại dịch?
Thu nhập bình quân tháng giảm trung bình từ 20-30%, ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng chi tiêu và sinh hoạt hàng ngày của đa số hộ gia đình.Đời sống tinh thần của người dân bị tác động ra sao?
70% người dân giảm tham gia hoạt động thể dục thể thao, 65% giảm hoạt động cộng đồng, đồng thời tăng mức độ lo âu và căng thẳng do giãn cách xã hội và lo ngại dịch bệnh.Các giải pháp phục hồi đời sống người dân được đề xuất là gì?
Bao gồm phục hồi thị trường lao động, hỗ trợ thu nhập, chăm sóc sức khỏe cộng đồng và nâng cao đời sống tinh thần thông qua các hoạt động văn hóa, thể thao phù hợp.Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
Kết hợp khảo sát định lượng với 395 người dân, phỏng vấn sâu với cán bộ và người dân, quan sát thực tế, và phân tích dữ liệu bằng phần mềm SPSS để đảm bảo tính khách quan và chính xác.
Kết luận
- Đại dịch COVID-19 đã gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống vật chất và tinh thần của người dân quận Ba Đình, với sự giảm sút rõ rệt về việc làm, thu nhập và hoạt động cộng đồng.
- Lý thuyết hành động xã hội và cấu trúc chức năng giúp giải thích các phản ứng và tác động xã hội trong bối cảnh đại dịch.
- Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để đề xuất các giải pháp phục hồi kinh tế - xã hội và nâng cao chất lượng đời sống người dân.
- Các giải pháp cần được triển khai đồng bộ, có sự phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền, tổ chức xã hội và cộng đồng dân cư.
- Nghiên cứu mở ra hướng đi cho các nghiên cứu tiếp theo về tác động xã hội của đại dịch và các biện pháp ứng phó hiệu quả trong tương lai.
Để góp phần xây dựng cộng đồng khỏe mạnh, bền vững, các nhà quản lý, nhà nghiên cứu và người dân cần tiếp tục đồng hành, thực hiện các giải pháp đề xuất, hướng tới phục hồi và phát triển toàn diện sau đại dịch.