Ảnh Hưởng Của Chênh Lệch Giữa Lợi Nhuận Kế Toán Và Thu Nhập Chịu Thuế Đến Tính Ổn Định Của Lợi Nhuận Tại Các Công Ty Niêm Yết

• Tác giả: Lê Thị Bảo Như
• Người hướng dẫn: PGS, TS. Mai Thị Hoàng Minh
• Trường học: Trường Đại Học Kinh Tế Thành Phố Hồ Chí Minh
• Chuyên ngành: Kế Toán
• Đề tài: Ảnh Hưởng Của Chênh Lệch Giữa Lợi Nhuận Kế Toán Và Thu Nhập Chịu Thuế Đến Tính Ổn Định Của Lợi Nhuận Tại Các Công Ty Niêm Yết
• Loại tài liệu: luận án tiến sĩ
• Năm xuất bản: 2022
• Địa điểm: TP. Hồ Chí Minh

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN CÁC NGHIÊN CỨU TRƯỚC
• 1.1. Các nghiên cứu có liên quan
• 1.2. Nghiên cứu về tính ổn định của lợi nhuận và của các thành phần trong lợi nhuận
• 1.2.1. Các nghiên cứu về tính ổn định của lợi nhuận
• 1.2.2. Các nghiên cứu về tính ổn định của các thành phần trong lợi nhuận
• 1.3. Nghiên cứu ảnh hưởng của BTD đến tính ổn định của lợi nhuận và của các thành phần trong lợi nhuận
• 1.3.1. Nghiên cứu nước ngoài
• 1.3.2. Nghiên cứu trong nước
• 1.4. Ảnh hưởng của các nguyên nhân gây ra BTD đến tính ổn định của lợi nhuận và của các thành phần trong lợi nhuận
• 1.4.1. Nghiên cứu nước ngoài
• 1.4.2. Nghiên cứu trong nước
• 1.5. Kết quả đạt được từ các nghiên cứu trước
• 1.6. Khe hổng nghiên cứu
• 1.7. KẾT LUẬN CHƯƠNG 1
• 2. CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ GIẢ THUYẾT NGHIÊN CỨU
• 2.1. Các khái niệm nghiên cứu
• 2.1.1. Lợi nhuận kế toán
• 2.1.2. Thu nhập chịu thuế
• 2.1.3. Tính ổn định của lợi nhuận
• 2.1.4. Tính ổn định của các thành phần trong lợi nhuận
• 2.1.5. Các thành phần trong lợi nhuận
• 2.1.6. Chênh lệch giữa lợi nhuận kế toán và thu nhập chịu thuế
• 2.1.7. Các nguyên nhân gây ra BTD
• 2.2. Lý thuyết
• 2.2.1. Lý thuyết thông tin hữu ích (Decision usefulness theory)
• 2.2.2. Lý thuyết các bên liên quan (Stakeholder theory)
• 2.2.3. Lý thuyết đại diện (Agency theory)
• 2.2.4. Lý thuyết kế toán thực chứng (Positive accounting theory)
• 2.3. Xây dựng giả thuyết nghiên cứu
• 2.3.1. Tính ổn định của lợi nhuận và của các thành phần trong lợi nhuận
• 2.3.2. BTD ảnh hưởng đến tính ổn định của lợi nhuận
• 2.3.3. BTD ảnh hưởng đến tính ổn định của các thành phần trong lợi nhuận
• 2.4. Ảnh hưởng của các nguyên nhân gây ra BTD đến tính ổn định của lợi nhuận và của các thành phần trong lợi nhuận
• 2.4.1. Bối cảnh tại Việt Nam
• 2.5. KẾT LUẬN CHƯƠNG 2
• 3. CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 3.1. Phương pháp nghiên cứu và quy trình nghiên cứu
• 3.1.1. Phương pháp nghiên cứu. Quy trình nghiên cứu
• 3.1.2. Kiểm tra tính ổn định của lợi nhuận và của các thành phần trong lợi nhuận
• 3.1.3. Kiểm tra ảnh hưởng của BTD đến tính ổn định của lợi nhuận và của các thành phần trong lợi nhuận
• 3.1.4. Phân nhóm các công ty dựa vào nguyên nhân gây BTD
• 3.1.5. Kiểm tra các nguyên nhân gây ra BTD đến tính ổn định của lợi nhuận và của các thành phần trong lợi nhuận
• 3.1.6. Kiểm tra các nguyên nhân gây ra BTD đến tính ổn định của lợi nhuận
• 3.1.7. Kiểm tra các nguyên nhân gây ra BTD đến tính ổn định của các thành phần trong lợi nhuận
• 3.2. Phương pháp thu thập và phân tích dữ liệu
• 3.2.1. Dữ liệu và mẫu quan sát
• 3.2.2. Dữ liệu bảng
• 3.2.3. Các bước phân tích dữ liệu
• 3.3. KẾT LUẬN CHƯƠNG 3
• 4. CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN
• 4.1. Thống kê mô tả. Kiểm định sự tương quan và đa cộng tuyến
• 4.1.1. Ma trận tương quan đơn tuyến tính giữa các cặp biến Pearson
• 4.1.2. Kiểm định đa cộng tuyến trong mô hình
• 4.1.3. Kiểm định lựa chọn mô hình nghiên cứu
• 4.1.3.1. Lựa chọn mô hình POLS và mô hình FEM
• 4.1.3.2. Lựa chọn mô hình POLS và mô hình REM
• 4.1.3.3. Lựa chọn mô hình FEM và mô hình REM
• 4.1.4. Hiện tượng phương sai thay đổi phần dư trên dữ liệu bảng
• 4.1.5. Hiện tượng tự tương quan phần dư trên dữ liệu bảng
• 4.2. Phân tích kết quả hồi quy
• 4.2.1. Kiểm tra tính ổn định của lợi nhuận và của các thành phần trong lợi nhuận
• 4.2.2. Kiểm tra ảnh hưởng của BTD đến tính ổn định của lợi nhuận và của các thành phần trong lợi nhuận
• 4.2.3. Kiểm tra các nguyên nhân gây ra BTD ảnh hưởng đến tính ổn định của lợi nhuận và của các thành phần trong lợi nhuận
• 4.2.4. Thảo luận kết quả nghiên cứu
• 4.3. KẾT LUẬN CHƯƠNG 4
• 5. CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ CÁC HÀM Ý QUẢN TRỊ
• 5.1. Những đóng góp của luận án
• 5.1.1. Đóng góp về mặt lý thuyết
• 5.1.2. Đóng góp về mặt thực tiễn
• 5.2. Một số hàm ý quản trị
• 5.2.1. Đối với các nhà hoạch định chính sách
• 5.2.2. Đối với Kế toán trưởng và nhà quản lý
• 5.2.3. Đối với nhà đầu tư
• 5.3. Hạn chế của đề tài và hướng nghiên cứu tiếp theo
• 5.4. KẾT LUẬN CHƯƠNG 5
• DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng Quan Về Ảnh Hưởng Của Chênh Lệch Lợi Nhuận Kế Toán

Chất lượng lợi nhuận là một chủ đề được nghiên cứu rộng rãi, với tính ổn định lợi nhuận được xem là một yếu tố quan trọng. Sự khác biệt giữa lợi nhuận kế toán và thu nhập chịu thuế ảnh hưởng đến chất lượng báo cáo tài chính, cung cấp thông tin hữu ích cho việc dự báo lợi nhuận tương lai. Các nhà hoạch định chính sách và báo chí quan tâm đến việc công bố thông tin về chênh lệch lợi nhuận kế toán, đặc biệt ở các công ty có chênh lệch lớn, do lo ngại về thao túng số liệu. Nhiều nghiên cứu đã xem xét mối liên hệ giữa BTD và tính ổn định lợi nhuận, cũng như các khoản dồn tích. Tại Việt Nam, chính sách thuế đã được sửa đổi thường xuyên để hỗ trợ doanh nghiệp và tăng cường tuân thủ thuế thu nhập doanh nghiệp. Tình trạng tránh thuế ngày càng phổ biến, gây thu hẹp nguồn thu của nhà nước và có thể dẫn đến bất bình đẳng trong phân bổ nguồn lực xã hội. Do đó, việc phân tích thông tin về chênh lệch giữa lợi nhuận kế toán và thu nhập chịu thuế, tính ổn định lợi nhuận, và ảnh hưởng của BTD là rất cần thiết.

1.1. Tầm quan trọng của tính ổn định lợi nhuận

Tính ổn định của lợi nhuận là một tiêu chí quan trọng để đánh giá tình hình tài chính của doanh nghiệp và cung cấp thông tin quan trọng cho người sử dụng báo cáo tài chính. Theo Kousenidis và cộng sự (2013), chất lượng lợi nhuận là một đề tài được nghiên cứu nhiều trong các tài liệu. P. Dechow và cộng sự (2010) và Mohammady (2010) cho rằng tính ổn định của lợi nhuận được xem như là đại diện của chất lượng lợi nhuận. Việc hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến tính ổn định này giúp nhà đầu tư và các bên liên quan đưa ra quyết định chính xác hơn.

1.2. Vai trò của chênh lệch lợi nhuận kế toán và thu nhập chịu thuế

Sự khác biệt giữa lợi nhuận kế toán và thu nhập chịu thuế có thể ảnh hưởng đến chất lượng lợi nhuận trên báo cáo tài chính. Hanlon (2005), Tang (2006), Lev và Nissim (2004), và H. Choi và cộng sự (2020) cho rằng những thông tin này rất hữu ích đối với người sử dụng để dự báo lợi nhuận tương lai. Việc công bố thông tin về chênh lệch lợi nhuận kế toán và thu nhập chịu thuế giúp các nhà đầu tư và các bên liên quan hiểu rõ hơn về tình hình tài chính thực tế của doanh nghiệp.

II. Vấn Đề Biến Động Lợi Nhuận Ảnh Hưởng Đến Công Ty Niêm Yết

Thị trường chứng khoán Việt Nam đang đối mặt với vấn đề biến động lợi nhuận và chênh lệch số liệu trước và sau kiểm toán, đặc biệt là khoản mục lợi nhuận. Điều này làm giảm độ tin cậy của thông tin tài chính và ảnh hưởng đến quyết định của nhà đầu tư. Các công ty niêm yết cần minh bạch hơn trong việc giải thích các sai lệch kế toán và đảm bảo chất lượng báo cáo tài chính. Việc kiểm soát rủi ro tài chính và nâng cao hiệu quả hoạt động là yếu tố then chốt để duy trì tính ổn định lợi nhuận. Nghiên cứu này tập trung vào việc làm rõ ảnh hưởng của chênh lệch lợi nhuận kế toán đến tính ổn định lợi nhuận tại các công ty niêm yết.

2.1. Thực trạng chênh lệch số liệu kế toán tại Việt Nam

Nguyễn Việt và Nguyễn Văn Hương (2017) đã chỉ ra rằng thị trường chứng khoán Việt Nam đang nổi lên vấn đề chênh lệch số liệu trước và sau kiểm toán, đặc biệt là khoản mục lợi nhuận. Điều này gây ra sự hoài nghi về tính trung thực của thông tin tài chính và ảnh hưởng đến quyết định của nhà đầu tư. Các công ty niêm yết cần có giải pháp để giảm thiểu chênh lệch số liệu và nâng cao độ tin cậy của báo cáo tài chính.

2.2. Tác động của biến động lợi nhuận đến nhà đầu tư

Biến động lợi nhuận có thể gây ra sự bất ổn trên thị trường chứng khoán và ảnh hưởng đến giá trị doanh nghiệp. Nhà đầu tư có thể mất niềm tin vào các công ty có lợi nhuận biến động lớn và chuyển sang đầu tư vào các công ty ổn định hơn. Do đó, việc duy trì tính ổn định của lợi nhuận là rất quan trọng để thu hút và giữ chân nhà đầu tư.

III. Cách Phân Tích Ảnh Hưởng Chênh Lệch Lợi Nhuận Kế Toán BTD

Để phân tích ảnh hưởng của chênh lệch lợi nhuận kế toán (BTD), cần xem xét các yếu tố như điều chỉnh lợi nhuận, tránh thuế, và sự khác biệt giữa quy định kế toán và thuế. Các nghiên cứu trước đây thường tập trung vào ảnh hưởng của BTD đến tính ổn định lợi nhuận và các khoản dồn tích, nhưng chưa xem xét đến tính ổn định của dòng tiền. Việc sử dụng dữ liệu bảng và các phương pháp ước lượng phù hợp giúp kiểm tra ảnh hưởng của BTD và các nguyên nhân gây ra BTD đến tính ổn định lợi nhuận và các thành phần trong lợi nhuận. Cần phân tích BTD theo các giai đoạn khác nhau để đánh giá tác động của các thay đổi trong chính sách kế toán và thuế.

3.1. Các yếu tố gây ra chênh lệch lợi nhuận kế toán BTD

Blaylock và cộng sự (2012) cho thấy BTD xuất phát từ điều chỉnh lợi nhuận, tránh thuế và do các quy định khác nhau giữa kế toán và thuế. Các nguyên nhân này đều ảnh hưởng đến tính ổn định của lợi nhuận và các khoản dồn tích. Việc xác định rõ các yếu tố gây ra BTD giúp nhà phân tích hiểu rõ hơn về bản chất của chênh lệch và tác động của nó đến lợi nhuận.

3.2. Phương pháp phân tích dữ liệu bảng để đánh giá ảnh hưởng của BTD

Việc sử dụng dữ liệu bảng và các phương pháp ước lượng phù hợp giúp kiểm tra ảnh hưởng của BTD và các nguyên nhân gây ra BTD đến tính ổn định của lợi nhuận và các thành phần trong lợi nhuận. Các phương pháp như bình phương tối thiểu tổng quát (FGLS) có thể được sử dụng để ước lượng các mô hình hồi quy và đánh giá tác động của BTD đến tính ổn định lợi nhuận.

3.3. Xem xét tác động của thay đổi chính sách kế toán và thuế

Cần phân tích BTD theo các giai đoạn khác nhau để đánh giá tác động của các thay đổi trong chính sách kế toán và thuế. Ví dụ, việc áp dụng Thông tư 200/2014/TT-BTC có thể ảnh hưởng đến cách các công ty ghi nhận và báo cáo lợi nhuận, từ đó tác động đến BTD và tính ổn định lợi nhuận.

IV. Ứng Dụng Ảnh Hưởng BTD Đến Tính Ổn Định Lợi Nhuận Niêm Yết

Nghiên cứu này tập trung vào việc kiểm tra ảnh hưởng của BTD và các nguyên nhân gây ra BTD đến tính ổn định lợi nhuận và các thành phần trong lợi nhuận tại các công ty niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam. Kết quả cho thấy khi doanh nghiệp áp dụng các chế độ kế toán khác nhau, lợi nhuận và các thành phần trong lợi nhuận đều có tính ổn định. Tuy nhiên, ảnh hưởng của BTD và các nguyên nhân gây ra BTD đến tính ổn định lợi nhuận và các thành phần trong lợi nhuận sẽ khác biệt. Đặc biệt trong giai đoạn áp dụng Thông tư 200/2014/TT-BTC, BTD càng lớn thì tính ổn định lợi nhuận càng giảm.

4.1. Kết quả nghiên cứu về ảnh hưởng của BTD đến tính ổn định lợi nhuận

Kết quả nghiên cứu cho thấy khi doanh nghiệp áp dụng các chế độ kế toán khác nhau, lợi nhuận và các thành phần trong lợi nhuận đều có tính ổn định. Tuy nhiên, ảnh hưởng của BTD và các nguyên nhân gây ra BTD đến tính ổn định lợi nhuận và các thành phần trong lợi nhuận sẽ khác biệt. Điều này cho thấy tầm quan trọng của việc xem xét các yếu tố cụ thể khi đánh giá tác động của BTD.

4.2. Tác động của Thông tư 200 2014 TT BTC đến tính ổn định lợi nhuận

Trong giai đoạn áp dụng Thông tư 200/2014/TT-BTC, BTD càng lớn thì tính ổn định của lợi nhuận và các thành phần trong lợi nhuận càng giảm. Điều này có thể là do các công ty có BTD lớn có xu hướng điều chỉnh lợi nhuận hoặc tránh thuế nhiều hơn, dẫn đến sự biến động trong lợi nhuận.

V. Hàm Ý Quản Trị Nâng Cao Chất Lượng Báo Cáo Tài Chính Niêm Yết

Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa lớn trong việc đánh giá chất lượng báo cáo tài chính và cung cấp thêm nhiều thông tin cho các bên liên quan. Các nhà hoạch định chính sách cần xem xét các biện pháp để giảm thiểu điều chỉnh lợi nhuận và tránh thuế, đồng thời tăng cường kiểm soát sai lệch kế toán. Kế toán trưởng và nhà quản lý cần chú trọng đến việc lập báo cáo tài chính minh bạch và tuân thủ các quy định kế toán. Nhà đầu tư cần thận trọng khi đánh giá các công ty có BTD lớn và xem xét các yếu tố khác để đưa ra quyết định đầu tư chính xác.

5.1. Giải pháp cho nhà hoạch định chính sách

Các nhà hoạch định chính sách cần xem xét các biện pháp để giảm thiểu điều chỉnh lợi nhuận và tránh thuế, đồng thời tăng cường kiểm soát sai lệch kế toán. Điều này có thể bao gồm việc sửa đổi các quy định kế toán và thuế, tăng cường kiểm tra và giám sát, và áp dụng các biện pháp trừng phạt đối với các công ty vi phạm.

5.2. Lời khuyên cho kế toán trưởng và nhà quản lý

Kế toán trưởng và nhà quản lý cần chú trọng đến việc lập báo cáo tài chính minh bạch và tuân thủ các quy định kế toán. Điều này bao gồm việc ghi nhận chính xác các giao dịch kinh tế, trình bày thông tin tài chính một cách rõ ràng và dễ hiểu, và tuân thủ các chuẩn mực kế toán.

5.3. Lưu ý cho nhà đầu tư khi đánh giá công ty niêm yết

Nhà đầu tư cần thận trọng khi đánh giá các công ty có BTD lớn và xem xét các yếu tố khác để đưa ra quyết định đầu tư chính xác. Điều này bao gồm việc phân tích báo cáo tài chính, tìm hiểu về hoạt động kinh doanh của công ty, và đánh giá rủi ro tài chính.

VI. Kết Luận Tương Lai Nghiên Cứu Về Chênh Lệch Lợi Nhuận Kế Toán

Nghiên cứu này đã cung cấp cái nhìn sâu sắc về ảnh hưởng của chênh lệch lợi nhuận kế toán đến tính ổn định lợi nhuận tại các công ty niêm yết ở Việt Nam. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều hạn chế và hướng nghiên cứu tiếp theo. Cần mở rộng phạm vi nghiên cứu để bao gồm các yếu tố khác ảnh hưởng đến tính ổn định lợi nhuận, như cơ cấu vốn, chính sách kế toán, và môi trường kinh doanh. Nghiên cứu cũng có thể tập trung vào việc so sánh ảnh hưởng của BTD đến tính ổn định lợi nhuận giữa các ngành nghề khác nhau.

6.1. Hạn chế của nghiên cứu hiện tại

Nghiên cứu này có một số hạn chế, bao gồm phạm vi nghiên cứu hạn chế, dữ liệu có thể không đầy đủ, và phương pháp phân tích có thể chưa hoàn toàn chính xác. Cần có các nghiên cứu tiếp theo để khắc phục những hạn chế này và cung cấp cái nhìn toàn diện hơn về ảnh hưởng của chênh lệch lợi nhuận kế toán đến tính ổn định lợi nhuận.

6.2. Hướng nghiên cứu tiếp theo về BTD và tính ổn định lợi nhuận

Cần mở rộng phạm vi nghiên cứu để bao gồm các yếu tố khác ảnh hưởng đến tính ổn định lợi nhuận, như cơ cấu vốn, chính sách kế toán, và môi trường kinh doanh. Nghiên cứu cũng có thể tập trung vào việc so sánh ảnh hưởng của BTD đến tính ổn định lợi nhuận giữa các ngành nghề khác nhau. Ngoài ra, cần có các nghiên cứu định tính để hiểu rõ hơn về động cơ của các công ty khi điều chỉnh lợi nhuận hoặc tránh thuế.