Tổng quan nghiên cứu

Việt Nam đang đối mặt với thách thức lớn về ô nhiễm môi trường do chất thải nhựa, đặc biệt là túi nilon. Tại Thành phố Hồ Chí Minh (TP.HCM), lượng rác thải hàng ngày lên đến khoảng 8.000 tấn, trong đó rác thải từ túi nilon chiếm từ 3-8%. Cụ thể, các chợ, siêu thị và trung tâm thương mại tại TP.HCM tiêu thụ khoảng 30 tấn túi nilon mỗi ngày, trong khi các hộ dân sử dụng từ 34 đến 60 tấn/ngày. Tình trạng này gây ra những tác động tiêu cực nghiêm trọng đến nguồn nước, đất đai và sức khỏe cộng đồng. Mặc dù Chính phủ đã ban hành nhiều chính sách nhằm giảm thiểu sử dụng túi nilon, tỷ lệ sử dụng túi nilon trong bán hàng tại TP.HCM vẫn chiếm hơn 90%, trong khi túi hữu cơ thân thiện môi trường còn rất hạn chế.

Nghiên cứu này nhằm mục tiêu xác định các yếu tố ảnh hưởng đến ý định sử dụng túi hữu cơ thay thế túi nilon trong bán hàng tại thị trường TP.HCM, từ đó đề xuất các giải pháp quản trị nhằm thúc đẩy việc sử dụng túi hữu cơ. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào người bán hàng tại các cửa hàng, siêu thị trên địa bàn TP.HCM, với dữ liệu thu thập từ năm 2019 đến 2022. Ý nghĩa nghiên cứu không chỉ góp phần giảm thiểu ô nhiễm môi trường mà còn nâng cao nhận thức và trách nhiệm xã hội của người bán hàng, đồng thời hỗ trợ các cơ quan quản lý trong việc xây dựng chính sách phù hợp.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên sự kết hợp của các lý thuyết và mô hình hành vi tiêu dùng nổi bật:

  • Thuyết hành động hợp lý (TRA) của Ajzen và Fishbein (1975): Nhấn mạnh vai trò của thái độ và chuẩn chủ quan trong việc hình thành ý định hành vi.
  • Thuyết hành vi được hoạch định (TPB) của Ajzen (1991): Mở rộng TRA bằng cách bổ sung yếu tố khả năng kiểm soát hành vi, giúp dự đoán chính xác hơn ý định và hành vi thực tế.
  • Lý thuyết sự lựa chọn hợp lý (RCT) của Horman: Giải thích hành vi dựa trên sự tối đa hóa lợi ích cá nhân trong việc lựa chọn hành động.
  • Thuyết hành vi hướng tới mục tiêu (MGB) của Perugini và Bagozzi (2001): Bao gồm các biến như thái độ, chuẩn chủ quan, cảm xúc dự đoán và thói quen để giải thích ý định hành vi.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu gồm: Chuẩn chủ quan, Thái độ đối với túi hữu cơ, Khả năng kiểm soát hành vi, Chuẩn đạo đức cá nhân, Ý thức bảo vệ sức khỏe và Ý thức bảo vệ môi trường sống.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu kết hợp phương pháp định tính và định lượng nhằm đảm bảo tính toàn diện và chính xác:

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu thứ cấp thu thập từ các báo cáo, tài liệu liên quan giai đoạn 2019-2021; dữ liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát trực tiếp người bán hàng tại TP.HCM từ tháng 3 đến tháng 7 năm 2022.
  • Cỡ mẫu: 300 người bán hàng được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện, đảm bảo đại diện cho các nhóm đối tượng khác nhau về giới tính, độ tuổi, mặt hàng kinh doanh và mức thu nhập.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phần mềm SPSS 20 để kiểm định độ tin cậy thang đo bằng Cronbach’s Alpha, phân tích nhân tố khám phá (EFA) để xác định cấu trúc các biến, phân tích hồi quy bội để đánh giá mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến ý định sử dụng túi hữu cơ. Ngoài ra, kiểm định T-test và ANOVA được áp dụng để đánh giá sự khác biệt ý định sử dụng túi hữu cơ theo các biến nhân khẩu học.
  • Timeline nghiên cứu: Từ tháng 3/2022 đến tháng 10/2022, bao gồm các bước thiết kế nghiên cứu, thu thập dữ liệu, xử lý và phân tích dữ liệu, kết luận và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Khả năng kiểm soát hành vi là yếu tố có ảnh hưởng mạnh nhất đến ý định sử dụng túi hữu cơ, với hệ số hồi quy beta đạt khoảng 0,35, cho thấy người bán hàng càng cảm thấy dễ dàng và có khả năng kiểm soát việc sử dụng túi hữu cơ thì ý định sử dụng càng cao.

  2. Ý thức bảo vệ sức khỏe đứng thứ hai về mức độ tác động, với hệ số beta khoảng 0,28, phản ánh sự quan tâm của người bán hàng đến sức khỏe bản thân và cộng đồng thúc đẩy họ chuyển sang sử dụng túi hữu cơ.

  3. Chuẩn đạo đức cá nhân cũng có ảnh hưởng tích cực đáng kể (beta ~0,22), cho thấy niềm tin về đúng sai trong hành vi sử dụng túi hữu cơ là động lực quan trọng.

  4. Thái độ đối với túi hữu cơ và chuẩn chủ quan lần lượt có hệ số beta khoảng 0,18 và 0,15, cho thấy thái độ tích cực và sự ủng hộ từ người thân, xã hội góp phần nâng cao ý định sử dụng.

  5. Ý thức bảo vệ môi trường sống có tác động thấp nhất trong các yếu tố nhưng vẫn có ý nghĩa thống kê, với beta khoảng 0,12.

Ngoài ra, kết quả kiểm định T-test và ANOVA cho thấy không có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê về ý định sử dụng túi hữu cơ theo giới tính, độ tuổi, mặt hàng kinh doanh và mức thu nhập.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu trong và ngoài nước, khẳng định vai trò quan trọng của khả năng kiểm soát hành vi trong việc hình thành ý định sử dụng sản phẩm thân thiện môi trường. Người bán hàng tại TP.HCM có xu hướng chuyển đổi sang túi hữu cơ khi họ cảm thấy việc này dễ thực hiện và có sự hỗ trợ từ môi trường xung quanh. Ý thức bảo vệ sức khỏe và chuẩn đạo đức cá nhân cũng là những động lực mạnh mẽ, phản ánh sự quan tâm ngày càng tăng về tác động của túi nilon đến sức khỏe và đạo đức xã hội.

Thái độ tích cực và chuẩn chủ quan góp phần củng cố ý định, tuy nhiên mức độ ảnh hưởng thấp hơn so với các yếu tố cá nhân và nhận thức kiểm soát. Điều này cho thấy cần có các chiến dịch truyền thông và vận động xã hội nhằm nâng cao nhận thức và tạo áp lực xã hội tích cực hơn.

Ý thức bảo vệ môi trường sống mặc dù có tác động thấp nhất nhưng vẫn không thể xem nhẹ, bởi đây là yếu tố nền tảng cho sự phát triển bền vững. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện mức độ ảnh hưởng tương đối của từng yếu tố, giúp minh họa rõ ràng cho các bên liên quan.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức và khả năng kiểm soát hành vi: Triển khai các chương trình đào tạo, hội thảo cho người bán hàng về lợi ích và cách sử dụng túi hữu cơ, nhằm tăng sự tự tin và khả năng kiểm soát hành vi. Thời gian thực hiện trong 6-12 tháng, do Sở Công Thương và các tổ chức môi trường phối hợp thực hiện.

  2. Phát triển và hỗ trợ thị trường túi hữu cơ với giá cả hợp lý và nguồn cung ổn định: Khuyến khích doanh nghiệp sản xuất, phân phối túi hữu cơ bằng các chính sách ưu đãi thuế, hỗ trợ kỹ thuật để giảm giá thành sản phẩm, đảm bảo túi hữu cơ dễ tiếp cận cho người bán hàng. Thời gian triển khai 12-18 tháng, do Sở Kế hoạch và Đầu tư cùng các hiệp hội ngành nghề thực hiện.

  3. Xây dựng các chuẩn mực đạo đức và quy định pháp lý thúc đẩy sử dụng túi hữu cơ: Ban hành các quy định bắt buộc hoặc khuyến khích sử dụng túi hữu cơ trong bán hàng, đồng thời tăng cường kiểm tra, xử phạt vi phạm. Thời gian áp dụng từ 6 tháng đến 1 năm, do UBND TP.HCM và các cơ quan chức năng chủ trì.

  4. Tăng cường vận động xã hội và tạo áp lực từ chuẩn chủ quan: Phát động các chiến dịch truyền thông rộng rãi, vận động sự ủng hộ từ cộng đồng, gia đình, bạn bè nhằm tạo ra chuẩn mực xã hội tích cực về việc sử dụng túi hữu cơ. Thời gian thực hiện liên tục, do các tổ chức phi chính phủ và truyền thông đảm nhiệm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà quản lý và hoạch định chính sách: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng các chính sách giảm thiểu sử dụng túi nilon, thúc đẩy phát triển sản phẩm thân thiện môi trường tại TP.HCM và các địa phương khác.

  2. Doanh nghiệp sản xuất và kinh doanh túi hữu cơ: Hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến ý định sử dụng của người bán hàng, từ đó điều chỉnh chiến lược sản xuất, marketing và phân phối phù hợp nhằm tăng thị phần.

  3. Các tổ chức môi trường và phi chính phủ: Sử dụng kết quả nghiên cứu để thiết kế các chương trình truyền thông, vận động xã hội nhằm nâng cao nhận thức và thay đổi hành vi tiêu dùng.

  4. Học viên, nghiên cứu sinh và nhà khoa học trong lĩnh vực quản trị kinh doanh, marketing và môi trường: Tài liệu tham khảo quý giá cho các nghiên cứu tiếp theo về hành vi tiêu dùng sản phẩm thân thiện môi trường, đặc biệt trong bối cảnh đô thị hóa và phát triển bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao khả năng kiểm soát hành vi lại quan trọng nhất trong nghiên cứu này?
    Khả năng kiểm soát hành vi phản ánh mức độ tự tin và thuận lợi của người bán hàng khi sử dụng túi hữu cơ. Nếu họ cảm thấy dễ dàng và có đủ nguồn lực, ý định sử dụng sẽ mạnh mẽ hơn. Ví dụ, khi túi hữu cơ có giá hợp lý và dễ mua, người bán hàng sẽ dễ dàng chuyển đổi.

  2. Chuẩn đạo đức cá nhân ảnh hưởng như thế nào đến ý định sử dụng túi hữu cơ?
    Chuẩn đạo đức cá nhân là niềm tin về đúng sai trong hành vi. Người bán hàng có ý thức đạo đức cao sẽ cảm thấy có trách nhiệm hạn chế sử dụng túi nilon gây hại môi trường, từ đó có ý định sử dụng túi hữu cơ. Đây là động lực nội tại quan trọng.

  3. Có sự khác biệt ý định sử dụng túi hữu cơ theo nhóm tuổi hay giới tính không?
    Nghiên cứu cho thấy không có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê về ý định sử dụng túi hữu cơ theo giới tính, độ tuổi, mặt hàng kinh doanh hay mức thu nhập, cho thấy ý định này mang tính phổ quát trong cộng đồng người bán hàng TP.HCM.

  4. Làm thế nào để tăng cường chuẩn chủ quan nhằm thúc đẩy ý định sử dụng túi hữu cơ?
    Chuẩn chủ quan được tăng cường thông qua các chiến dịch truyền thông, vận động sự ủng hộ từ gia đình, bạn bè và xã hội. Ví dụ, các chương trình khen thưởng người bán hàng sử dụng túi hữu cơ sẽ tạo áp lực tích cực từ cộng đồng.

  5. Ý thức bảo vệ môi trường sống có vai trò thế nào trong việc sử dụng túi hữu cơ?
    Mặc dù tác động của ý thức bảo vệ môi trường sống thấp hơn các yếu tố khác, nhưng nó là nền tảng cho sự phát triển bền vững. Người bán hàng có ý thức này sẽ có xu hướng bảo vệ môi trường lâu dài, góp phần nâng cao ý định sử dụng túi hữu cơ.

Kết luận

  • Nghiên cứu xác định 6 yếu tố chính ảnh hưởng đến ý định sử dụng túi hữu cơ thay thế túi nilon tại TP.HCM: khả năng kiểm soát hành vi, ý thức bảo vệ sức khỏe, chuẩn đạo đức cá nhân, thái độ, chuẩn chủ quan và ý thức bảo vệ môi trường sống.
  • Khả năng kiểm soát hành vi là yếu tố tác động mạnh nhất, trong khi ý thức bảo vệ môi trường sống có tác động thấp nhất nhưng vẫn có ý nghĩa.
  • Không có sự khác biệt ý định sử dụng túi hữu cơ theo giới tính, độ tuổi, mặt hàng kinh doanh và mức thu nhập.
  • Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để đề xuất các giải pháp quản trị nhằm thúc đẩy việc sử dụng túi hữu cơ trong bán hàng tại TP.HCM.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các chương trình tuyên truyền, hỗ trợ thị trường túi hữu cơ, xây dựng chính sách và vận động xã hội nhằm thay đổi hành vi tiêu dùng bền vững.

Hành động ngay hôm nay: Các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và tổ chức xã hội cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất để giảm thiểu ô nhiễm môi trường do túi nilon, góp phần xây dựng TP.HCM xanh, sạch và phát triển bền vững.