I. Tổng Quan Xuất Khẩu Dệt May Việt Nam Cơ Hội và Thách Thức
Toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế là xu thế tất yếu. Việt Nam đã tham gia nhiều tổ chức và hiệp định thương mại quan trọng như AFTA, AEC, APEC, WTO, RCEP, CPTPP và các hiệp định song phương với EU, Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc. Các vấn đề của ngành dệt may Việt Nam luôn là nội dung trọng tâm trong đàm phán các hiệp định thương mại tự do. Ngành dệt may được xem là ngành có tiềm năng thu được lợi ích lớn nhất khi các hiệp định FTA được thực thi. Việt Nam là nhà xuất khẩu dệt may lớn thứ tư thế giới, sau Trung Quốc, Ấn Độ và Bangladesh. Đáng chú ý, Việt Nam là nhà xuất khẩu dệt may duy nhất duy trì tốc độ tăng trưởng 2 con số trong giai đoạn 2008-2014. Theo số liệu từ Tổng cục Hải quan Việt Nam, thị phần xuất khẩu dệt may của Việt Nam tại các thị trường chính đều tăng mạnh, đặc biệt tại thị trường Hoa Kỳ.
1.1. Vai Trò Của Ngành Dệt May Trong Nền Kinh Tế Việt Nam
Dệt may là lĩnh vực xuất khẩu chiến lược của Việt Nam. Theo dữ liệu thống kê xuất khẩu của Việt Nam, dệt may là lĩnh vực xuất khẩu chiến lược của Việt Nam. Trên phạm vi toàn cầu, Việt Nam là nhà xuất khẩu dệt may lớn thứ tư thế giới, đứng sau Trung Quốc, Ấn Độ và Bangladesh. Đáng chú ý, Việt Nam là nhà xuất khẩu dệt may duy nhất trên thế giới duy trì tốc độ tăng trưởng 2 con số trong giai đoạn kinh tế toàn cầu suy giảm 2008-2014, chứng tỏ năng lực của ngành xuất khẩu dệt may Việt Nam đang ngày càng được cải thiện trên trường quốc tế.
1.2. Tăng Trưởng Xuất Khẩu Dệt May và Thị Phần Tại Các Thị Trường
Thị phần xuất khẩu dệt may của Việt Nam tại các thị trường chính đều tăng mạnh, đặc biệt thị phần tại thị trường chủ chốt Hoa Kỳ đã tăng chỉ từ hơn 1% năm 2005 lên hơn 10% năm 2015, và đạt đỉnh 45% tổng kim ngạch xuất khẩu của toàn ngành. Thực tế cũng cho thấy năng suất lao động kỹ thuật ngành dệt may Việt Nam cũng không ngừng được cải thiện. Theo dữ liệu của Công đoàn Dệt may Việt Nam, thu nhập bình quân của công nhân dệt may tăng từ 50 triệu VNĐ năm 2015 lên hơn 80 triệu VNĐ năm 2019.
II. Thách Thức Nội Tại Phụ Thuộc Nguyên Liệu và Giá Trị Gia Tăng Thấp
Ngành dệt may Việt Nam vẫn còn nhiều hạn chế, đặc biệt tỷ lệ sản xuất nguyên liệu nội địa thấp, phần lớn phụ thuộc vào nguồn cung từ thị trường bên ngoài. Kết quả là giá trị gia tăng trong sản phẩm xuất khẩu chưa tương xứng với năng lực thực sự. Số liệu từ VITAS chỉ ra rằng năm 2015 Việt Nam nhập khẩu 7,8 tỷ USD nguyên liệu vải, tương đương 58% tổng giá trị nguyên liệu vải đầu vào cho toàn ngành dệt may. Năm 2019, Việt Nam phải nhập khẩu nguyên vải lên tới 11,4 tỷ USD. Các công đoạn có giá trị gia tăng cao như thương hiệu sản phẩm, thiết kế, hay sở hữu các kênh phân phối còn rất hạn chế, cùng với đó, tính liên kết thị trường còn yếu.
2.1. Sự Phụ Thuộc Vào Nhập Khẩu Nguyên Liệu Dệt May
Mặc dù tốc độ tăng trưởng giá trị lẫn số lượng xuất khẩu các mặt hàng dệt may cho thấy rất ấn tượng, Việt Nam vẫn phụ thuộc quan trọng vào nguồn nguyên liệu nhập khẩu từ bên ngoài. Bên cạnh đó, các công đoạn có giá trị gia tăng cao như, thương hiệu sản phẩm, thiết kế, hay sở hữu các kênh phân phối còn rất hạn chế, cùng với đó, tính liên kết thị trường còn yếu.
2.2. Quy Mô Doanh Nghiệp và Tính Cạnh Tranh Toàn Cầu
Theo VITAS, tính đến năm 2019 Việt Nam có hơn 6.000 doanh nghiệp dệt may, tuy nhiên có đến 90% tổng số đó các doanh nghiệp có quy mô vừa và nhỏ (dưới 500 công nhân). Thực tế này cho thấy, mô hình kinh doanh dệt may của Việt Nam không phải là mô hình cạnh tranh hiệu quả, đặc biệt đặt trong bối cảnh tính cạnh tranh ngành trên quy mô toàn cầu ngày càng khốc liệt hơn.
2.3. Mất Cân Đối Trong Chuỗi Giá Trị Dệt May
Việc quy hoạch vùng trọng điểm phát triển doanh nghiệp dệt may xuất khẩu chưa thực sự hiệu quả, trong đó phần lớn doanh nghiệp dệt may sản xuất kinh doanh trong lĩnh vực cắt và may, chỉ có số ít doanh nghiệp hoạt động trong các khâu nhuộm, chế tạo vải sợi, đã và đang gây ra sự mất cân đối nghiêm trọng của ngành dệt may.
III. Tác Động Của CPTPP EVFTA Đến Xuất Khẩu Dệt May Việt Nam
Tham gia các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới với Liên minh châu Âu (EVFTA), Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình dương (CPTPP), và các hiệp định thương mại song phương, ngành dệt may của Việt Nam đứng trước nhiều cơ hội phát triển mạnh mẽ nhờ việc các mặt hàng dệt may dễ dàng tiếp cận các thị trường trên thuận lợi hơn. Đặc biệt, việc tham gia các FTA thế hệ mới cũng sẽ đòi hỏi các quốc gia thành viên phải đảm bảo thực thi nguyên tắc xuất xứ (OR), điều này được xem như là một trong những chỉ dấu sẽ có những tác động tích cực tới ngành dệt may Việt Nam.
3.1. Cơ Hội Tiếp Cận Thị Trường và Nguyên Tắc Xuất Xứ
Việc tham gia các FTA thế hệ mới cũng sẽ đòi hỏi các quốc gia thành viên phải đảm bảo thực thi nguyên tắc xuất xứ (OR), điều này được xem như là một trong những chỉ dấu sẽ có những tác động tích cực tới ngành dệt may Việt Nam. Vấn đề đặt ra là, nhà nước và các doanh nghiệp xuất khẩu dệt may phản ứng ra sao để biến những lợi ích tiềm năng có được từ các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới trở thành nền tảng góp phần phát triển kinh tế, nhất là sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.
3.2. Rủi Ro và Thách Thức Từ Cạnh Tranh và Tiêu Chuẩn Kỹ Thuật
Các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới không chỉ toàn màu hồng với Việt Nam mà còn bao gồm nhiều rủi ro, thách thức từ sự cạnh tranh tăng lên, các yêu cầu về tiêu chuẩn kỹ thuật chặt chẽ hơn. Để tận dụng tốt các cơ hội cũng như việc chuẩn bị vững vàng vượt qua các thách thức trong bối cảnh mới, Việt Nam tất yếu cần phải có chính sách, giải pháp hợp lý, đồng bộ để thúc đẩy hơn nữa xuất khẩu các sản phẩm dệt may của Việt Nam.
IV. Giải Pháp Thúc Đẩy Xuất Khẩu Dệt May Chính Sách và Doanh Nghiệp
Để tận dụng tốt các cơ hội cũng như việc chuẩn bị vững vàng vượt qua các thách thức trong bối cảnh mới, Việt Nam tất yếu cần phải có chính sách, giải pháp hợp lý, đồng bộ để thúc đẩy hơn nữa xuất khẩu các sản phẩm dệt may của Việt Nam. Vì thế, nghiên cứu sinh đã lựa chọn đề tài “Xuất khẩu dệt may Việt Nam trong bối cảnh hình thành các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới” làm đề tài cho luận án ngành Kinh tế quốc tế. Những nghiên cứu, kiến nghị của luận án sẽ là một công trình khảo cứu có ý nghĩa quan trọng cho các nhà làm chính sách, các doanh nghiệp dệt may trong việc đưa ra các giải pháp, chiến lược sản xuất kinh doanh phù hợp nhằm tận dụng tốt những lợi ích đến từ việc tham gia các FTA thế hệ mới.
4.1. Vai Trò Của Nhà Nước Trong Hỗ Trợ Xuất Khẩu Dệt May
Nhà nước và các doanh nghiệp xuất khẩu dệt may phản ứng ra sao để biến những lợi ích tiềm năng có được từ các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới trở thành nền tảng góp phần phát triển kinh tế, nhất là sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.
4.2. Chiến Lược Kinh Doanh Phù Hợp Cho Doanh Nghiệp Dệt May
Các doanh nghiệp dệt may cần đưa ra các giải pháp, chiến lược sản xuất kinh doanh phù hợp nhằm tận dụng tốt những lợi ích đến từ việc tham gia các FTA thế hệ mới.
V. Thực Trạng Xuất Khẩu Dệt May Việt Nam Phân Tích Chi Tiết
Luận án tập trung nghiên cứu thực trạng xuất khẩu dệt may của Việt Nam 2009 đến nay (2021). Các FTA thế hệ mới như CPTPP; EVFTA; UKVFTA…được Việt Nam khởi động đàm phán CPTPP (2019), tiếp theo đó là EVFTA và UKVFTA. Cụ thể: khởi động tham gia TPP với tư cách là quan sát viên đặc biệt (2009). Sau 3 phiên đàm phán, Việt Nam chính thức tham gia Hiệp định này nhân Hội nghị Cấp cao APEC tổ chức từ ngày 13 đến ngày 14 tháng 11 năm 2010 tại thành phố Yokohama (Nhật Bản); Tiếp đến tháng 10/2010, Thủ tướng Chính phủ Việt Nam và Chủ tịch Liên minh châu Âu (EU) đã đồng ý khởi động đàm phán Hiệp định EVFTA sau khi hai bên hoàn tất các công việc kỹ thuật. EVFTA là một hiệp định thương mại tự do (FTA) thế hệ mới giữa Việt Nam và 28 nước thành viên EU. Thực hiện chỉ đạo của hai nhà lãnh đạo, Việt Nam và EU đã chính thức tuyên bố khởi động đàm phán Hiệp định EVFTA vào ngày 26/6/2012 và sau đó là UKVFTA.
5.1. Quy Mô và Kim Ngạch Xuất Khẩu Dệt May Giai Đoạn 2009 2021
Luận án tập trung nghiên cứu thực trạng xuất khẩu dệt may của Việt Nam 2009 đến nay (2021). Lý do chọn mốc thời gian này là: Các FTA thế hệ mới như CPTPP; EVFTA; UKVFTA…được Việt Nam khởi động đàm phán CPTPP (2019), tiếp theo đó là EVFTA và UKVFTA.
5.2. Thị Trường Xuất Khẩu Chính Của Dệt May Việt Nam
Luận án sẽ tập trung vào nội dung phân tích, đánh giá thực trạng xuất khẩu dệt may của Việt Nam trên các khía cạnh: Quy mô, kim ngạch xuất khẩu; Thị trường xuất khẩu và cơ cấu mặt hàng dệt may xuất khẩu. Các nội dung phân tích này được đặt trong bối cảnh một số FTA thế hệ mới mà Việt Nam tham gia đã được hình thành và có hiệu lực.
VI. Đề Xuất Giải Pháp Thúc Đẩy Xuất Khẩu Dệt May Bền Vững
Luận án đề xuất một số giải pháp nhằm thúc đẩy xuất khẩu các mặt hàng dệt may trong bối cảnh hình thành các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới. Nhiệm vụ nghiên cứu bao gồm hệ thống cơ sở lý luận và thực tiễn về xuất khẩu dệt may trong bối cảnh hình thành các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới, phân tích và đánh giá tình hình xuất khẩu dệt may của Việt Nam trong bối cảnh hình thành các FTA thế hệ mới mà Việt Nam đang tham gia, phân tích những cơ hội, khó khăn và thách thức mà xuất khẩu dệt may Việt Nam sẽ phải đối mặt trong quá trình Việt Nam các FTA thế hệ mới, đánh giá triển vọng xuất khẩu dệt may của Việt Nam. Qua đó, luận án đề xuất một số giải pháp nhằm thúc đẩy xuất khẩu dệt may Việt Nam trong bối cảnh hình thành các FTA thế hệ mới.
6.1. Phát Triển Chuỗi Cung Ứng Nội Địa và Nâng Cao Giá Trị Gia Tăng
Luận án làm rõ đặc điểm và các nhân tố ảnh hưởng đến xuất khẩu dệt may của Việt Nam. Đồng thời, các khái niệm và sự khác biệt giữa hiệp định thương mại tự do truyền thống và hiệp định thương mại tự do thế hệ mới cũng được chỉ rõ.
6.2. Đa Dạng Hóa Thị Trường và Nâng Cao Năng Lực Cạnh Tranh
Phân tích bức tranh xuất khẩu dệt may của Việt Nam trong bối cảnh hình thành các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới. Trong đó, những cơ hội và thách thức, điểm mạnh và điểm yếu của ngành dệt may Việt Nam nói chung và xuất khẩu dệt may nói riêng được chỉ ra một cách cụ thể.
6.3. Đầu Tư Vào Công Nghệ và Phát Triển Bền Vững
Phân tích bối cảnh trong nước và thế giới tác động đến xuất khẩu dệt may Việt Nam trong quá trình hình thành các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới. Phân tích quan điểm, định hướng và các giải pháp để thúc đẩy xuất khẩu dệt may Việt Nam trong quá trình hình thành các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới.
