I. Tổng Quan Nghiên Cứu Xuất Khẩu Việt Nam Sang ASEAN 1997 2023
Xuất khẩu đóng vai trò then chốt trong sự phát triển kinh tế của các quốc gia đang phát triển. Nhiều quốc gia đã thành công trong việc xây dựng các ngành công nghiệp xuất khẩu cạnh tranh, tạo ra tăng trưởng kinh tế ấn tượng. Việc thúc đẩy xuất khẩu là trọng tâm chính sách của nhiều quốc gia. Để đẩy mạnh xuất khẩu, cần nắm bắt và tận dụng các yếu tố tác động, đã có nhiều công trình nghiên cứu đánh giá tác động của những yếu tố đến xuất khẩu của một quốc gia như Rahman, M. (2012), Tang (2003). Nghiên cứu chỉ ra các nhân tố chủ yếu ảnh hưởng tới xuất khẩu của một quốc gia bao gồm GDP, GDP bình quân đầu người, dân số, khoảng cách địa lý, CPI, FDI, tỷ giá hối đoái. Đó được coi là những yếu tố bên trong nền kinh tế.
1.1. Vai trò của Thương mại Việt Nam ASEAN trong Tăng trưởng
Thương mại giữa Việt Nam và các nước ASEAN ngày càng quan trọng. ASEAN đã trở thành một trong những đối tác thương mại hàng đầu của Việt Nam. Kim ngạch thương mại hai chiều tăng trưởng bình quân 14,5%/năm, từ khoảng 3,3 tỷ USD năm 1995 lên 42,1 tỷ USD năm 2015. Về xuất khẩu của Việt Nam sang thị trường ASEAN, tốc độ tăng trưởng bình quân thời gian qua đạt 17,1%, đưa kim ngạch xuất khẩu từ gần 1 tỷ USD năm 1995 lên 18,3 tỷ USD năm 2015.
1.2. Hội nhập Kinh tế Quốc tế và Tự do hóa Thương mại
Hội nhập kinh tế quốc tế và tự do hóa thương mại đã thúc đẩy quá trình hợp tác giữa các quốc gia. Các liên kết thương mại khu vực đã trở thành nội dung chủ yếu của tự do hóa thương mại. Trong xu hướng liên kết kinh tế khu vực ngày càng gia tăng, Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) được thành lập như một minh chứng cho quá trình vận động phát triển không ngừng của các quốc gia trong khu vực Đông Nam Á.
II. Thách Thức Vấn Đề Nghiên Cứu Xuất Khẩu Sang Thị Trường ASEAN
Các nghiên cứu hiện nay mới chỉ đề cập tới quan hệ thương mại giữa Việt Nam với những thị trường lớn. Cần có sự nghiên cứu xem xét kỹ ảnh hưởng của các yếu tố đến xuất khẩu của Việt Nam sang thị trường các nước ASEAN. Khu vực ASEAN đang nổi lên là một khu vực phát triển năng động và thương mại giữa Việt Nam với các nước ASEAN không ngừng được cải thiện trong những năm qua. Đặc biệt, sau khi Cộng đồng kinh tế ASEAN chính thức hoạt động cuối năm 2015 đem lại kỳ vọng gia tăng mạnh mẽ trong thương mại giữa Việt Nam với các nước trong khu vực.
2.1. Phân tích các Nghiên cứu Hiện tại về Xuất khẩu Việt Nam
Các nghiên cứu hiện tại mới chỉ đề cập tới quan hệ thương mại giữa Việt Nam với những thị trường lớn. Các nghiên cứu hiện nay mới chỉ đề cập tới quan hệ thương mại giữa Việt Nam với những thị trường lớn trong đó phải kể đến nghiên cứu của Nguyen Bac Xuan (2010) điều tra các yếu tố ảnh hưởng đến dòng chảy thương mại giữa Việt Nam và các nước từ năm 1991 đến năm 2006. Nghiên cứu của Thai Tri Đo (2006) là về thương mại giữa Việt Nam và 23 quốc gia châu Âu từ năm 1993 đến năm 2004.
2.2. Sự Cần thiết của Nghiên cứu Chuyên sâu về Thị trường ASEAN
Trong khi đó, khu vực ASEAN đang nổi lên là một khu vực phát triển năng động và thương mại giữa Việt Nam với các nước ASEAN không ngừng được cải thiện trong những năm qua. Đặc biệt, sau khi Cộng đồng kinh tế ASEAN chính thức hoạt động cuối năm 2015 đem lại kỳ vọng gia tăng mạnh mẽ trong thương mại giữa Việt Nam với các nước trong khu vực.
2.3. Đánh giá Tác động đến Nhóm Hàng Xuất khẩu Chủ lực
Có rất ít công trình nghiên cứu xem xét tác động của các yếu tố này đến KNXK của từng nhóm hàng cụ thể của Việt Nam sang thị trường các nước ASEAN như thế nào. Vì vậy, cần thiết phải có nghiên cứu một cách tổng quát về mối quan hệ thương mại giữa Việt Nam với các nước ASEAN, những yếu tố ảnh hưởng tới xuất khẩu của Việt Nam sang các nước ASEAN trong đó xem xét kỹ tác động cụ thể của từng yếu tố này đến các nhóm hàng cụ thể của Việt Nam để qua đó có được chính sách xuất khẩu phù hợp trong bối cảnh hội nhập AEC (2015).
III. Phương Pháp Phân Tích Yếu Tố Ảnh Hưởng Xuất Khẩu Việt Nam
Luận án nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến xuất khẩu của Việt Nam sang các nước ASEAN trong giai đoạn 1997-2015. Nghiên cứu tập trung đánh giá và lượng hóa mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam sang các nước ASEAN thông qua các chỉ tiêu, chỉ số và mô hình phân tích cụ thể. Xuất khẩu dịch vụ không nằm trong phạm vi nghiên cứu của luận án. Luận án sử dụng nguồn số liệu thứ cấp để nghiên cứu trong giai đoạn 1997-2015.
3.1. Cách Tiếp Cận Nghiên Cứu từ Lý luận đến Thực tiễn
Luận án tiến hành nghiên cứu theo cách tiếp cận từ lý luận đến thực tiễn. Với mô hình lực hấp dẫn, luận án đi từ những lý luận nền tảng lý thuyết cho mô hình này đến việc ứng dụng mô hình vào nghiên cứu thực nghiệm nhằm phát hiện những yếu tố quan trọng ảnh hưởng tới xuất khẩu của Việt Nam sang các nước ASEAN.
3.2. Tiếp Cận Hệ Thống Các Nhân Tố Bên Trong và Bên Ngoài
Theo cách tiếp cận này, luận án sẽ làm rõ cấu trúc trong đánh giá các nhân tố bên trong và bên ngoài có tác động đến hoạt động xuất khẩu của Việt Nam. Các nhân tố bên ngoài bao gồm bối cảnh kinh tế thế giới, thỏa thuận thương mại khu vực, khoảng cách địa lý, tham gia vào các tổ chức quốc tế.
3.3. Mô hình Lực Hấp Dẫn và Ứng dụng Phân tích Kinh tế
Các nhân tố bên trong thể hiện năng lực xuất khẩu hay nhu cầu nhập khẩu của một quốc gia bao gồm quy mô nền kinh tế (GDP), dân số, chính sách xuất nhập khẩu hàng hóa của một quốc gia, biến động tỷ giá. Nhìn chung, khi một quốc gia có năng lực xuất khẩu cao thì nhu cầu xuất khẩu của quốc gia đó tăng và ngược lại.
IV. Kết Quả Phân Tích Tác Động của Yếu Tố Đến Xuất Khẩu ASEAN
Để phản ánh rõ hơn tác động của các yếu tố đến KNXK, ở mỗi giai đoạn hội nhập của Việt Nam trong khu vực luận án sử dụng kết hợp phương pháp nghiên cứu định tính và phương pháp nghiên cứu định lượng (thông qua mô hình lực hấp dẫn). KNXK của Việt Nam sang các nước ASEAN sẽ chịu tác động của rất nhiều yếu tố và mức độ tác động mạnh hay yếu của từng yếu tố vẫn còn nhiều khác biệt. Nghiên cứu định tính giúp thấy được bức tranh toàn cảnh về quá trình hội nhập ASEAN của Việt Nam trong hơn 20 năm, những thành tựu và những vấn đề đặt ra đối với xuất khẩu của Việt Nam sang các nước ASEAN.
4.1. Tóm tắt Các Biến Sử dụng trong Mô hình
Nghiên cứu định tính giúp thăm dò, phát hiện những yếu tố ảnh hưởng tới KNXK của Việt Nam sang các nước ASEAN. Qua đó có thể phát hiện những yếu tố mới chưa được đề cập trong các nghiên cứu trước đây. Nghiên cứu giúp lựa chọn mô hình nghiên cứu định lượng phù hợp. Nghiên cứu định tính giải thích một số kết quả của nghiên cứu định lượng.
4.2. Phân tích Định Lượng về Mức độ Ảnh hưởng
Kết quả nghiên cứu định lượng chỉ ra mức độ tác động của từng yếu tố đến KNXK của Việt Nam sang các nước ASEAN. Phân tích cho phép đánh giá tác động của chính sách thương mại và hội nhập kinh tế đối với xuất khẩu. Các kết quả này giúp đưa ra một số hàm ý về chính sách dựa trên kết quả nghiên cứu định lượng.
4.3. Đánh giá về Các Yếu tố Tăng trưởng Xuất khẩu
Nghiên cứu đánh giá đóng góp của các yếu tố cho tăng trưởng xuất khẩu của Việt Nam sang các nước ASEAN. Đánh giá đóng góp của các yếu tố cho tăng trưởng xuất khẩu các nhóm ngành của Việt Nam sang ASEAN. Nghiên cứu giúp đánh giá đúng lợi thế so sánh và khả năng cạnh tranh xuất khẩu của Việt Nam tại thị trường ASEAN.
V. Giải Pháp Kiến Nghị Đẩy Mạnh Xuất Khẩu vào Thị Trường ASEAN
Giải pháp đẩy mạnh xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam trong bối cảnh hội nhập AEC trên cơ sở nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng. Nhóm giải pháp thúc đẩy từ phía cung và cầu hàng hóa. Nhóm giải pháp phát huy ảnh hưởng của yếu tố tích cực và hạn chế ảnh hưởng của yếu tố cản trở xuất khẩu. Cần có những kiến nghị đối với các Bộ, ngành liên quan, đối với các tổ chức xúc tiến thương mại, các Hiệp hội ngành hàng và Hiệp hội doanh nghiệp, đối với các doanh nghiệp
5.1. Chính sách Hỗ trợ Doanh nghiệp và Xúc tiến Thương mại
Cần có chính sách hỗ trợ doanh nghiệp để nâng cao năng lực cạnh tranh. Cần tăng cường hoạt động xúc tiến thương mại để mở rộng thị trường xuất khẩu. Chính phủ cần tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu.
5.2. Phát triển Nguồn Nhân lực và Ứng dụng Công nghệ
Đầu tư vào phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao để đáp ứng nhu cầu của thị trường lao động. Khuyến khích doanh nghiệp ứng dụng công nghệ tiên tiến vào sản xuất và kinh doanh. Thúc đẩy chuyển đổi số trong hoạt động xuất nhập khẩu.
5.3. Đa dạng hóa Thị trường và Sản phẩm Xuất khẩu
Cần đa dạng hóa thị trường xuất khẩu để giảm thiểu rủi ro. Phát triển các sản phẩm xuất khẩu có giá trị gia tăng cao và thân thiện với môi trường. Nâng cao chất lượng sản phẩm và dịch vụ để đáp ứng yêu cầu của thị trường quốc tế.
VI. Tương Lai Xuất Khẩu Việt Nam và ASEAN Trong Bối Cảnh Mới
Với vai trò và tầm quan trọng ngày càng gia tăng của mối quan hệ thương mại Việt Nam – ASEAN, cần thiết phải có sự nghiên cứu xem xét kỹ ảnh hưởng của các yếu tố đến xuất khẩu của Việt Nam sang thị trường các nước ASEAN. Khu vực ASEAN đang nổi lên là một khu vực phát triển năng động và thương mại giữa Việt Nam với các nước ASEAN không ngừng được cải thiện trong những năm qua.
6.1. Tác động của Đại dịch COVID 19 và Xung đột Địa chính trị
Đại dịch COVID-19 và xung đột địa chính trị đã tác động tiêu cực đến thương mại toàn cầu. Cần đánh giá tác động của các yếu tố này đến xuất khẩu của Việt Nam sang ASEAN. Doanh nghiệp cần chủ động ứng phó với các biến động của thị trường.
6.2. Hội nhập Kinh tế và Phát triển Bền vững
Cần thúc đẩy hội nhập kinh tế sâu rộng với các nước ASEAN. Phát triển bền vững là mục tiêu quan trọng trong quá trình hội nhập. Doanh nghiệp cần tuân thủ các tiêu chuẩn về môi trường và xã hội.
6.3. Nắm Bắt Cơ hội từ Cách mạng Công nghiệp 4.0
Cách mạng công nghiệp 4.0 mang lại nhiều cơ hội cho doanh nghiệp. Doanh nghiệp cần nắm bắt cơ hội này để nâng cao năng lực cạnh tranh. Cần đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số vào hoạt động sản xuất và kinh doanh.
