Tổng quan nghiên cứu

Xây dựng đời sống văn hóa cơ sở là một chủ trương chiến lược của Đảng và Nhà nước Việt Nam, được khởi xướng từ Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ V (1981). Đây là nhiệm vụ quan trọng nhằm phát triển văn hóa, lối sống và nhân cách con người phù hợp với yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Tại phường Ninh Khánh, thành phố Ninh Bình, tỉnh Ninh Bình, công tác xây dựng đời sống văn hóa cơ sở đã đạt được nhiều kết quả tích cực trong giai đoạn 2011-2017, góp phần nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại những hạn chế như sự gia tăng tệ nạn xã hội, suy thoái đạo đức và nhận thức chưa đầy đủ của một bộ phận nhân dân về xây dựng văn hóa.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng xây dựng đời sống văn hóa cơ sở tại phường Ninh Khánh, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác này. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2011-2017, thời điểm bắt đầu một nhiệm kỳ hoạt động mới của Đảng ủy, HĐND, UBND phường. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc làm rõ vai trò của văn hóa trong phát triển kinh tế - xã hội địa phương, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quản lý văn hóa tại cấp cơ sở.

Theo số liệu điều tra dân số năm 2014, phường Ninh Khánh có 9.512 người với 3.010 hộ dân, trong đó trên 90% hộ gia đình đạt danh hiệu gia đình văn hóa hàng năm. Thu nhập bình quân đầu người đạt khoảng 28 triệu đồng/người/năm, thu ngân sách địa phương năm 2017 ước đạt 54 tỷ đồng. Những con số này phản ánh sự phát triển kinh tế gắn liền với sự nâng cao đời sống văn hóa của cộng đồng dân cư. Qua đó, nghiên cứu góp phần làm rõ mối quan hệ giữa phát triển văn hóa và các chỉ số kinh tế - xã hội tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về văn hóa và đời sống văn hóa cơ sở. Trước hết, quan niệm văn hóa theo E. Taylor được sử dụng làm nền tảng, trong đó văn hóa bao gồm tri thức, tín ngưỡng, nghệ thuật, đạo đức, pháp luật và tập quán của xã hội. Tiếp đó, quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lênin nhấn mạnh tính nhân loại, tính giai cấp và tính kế thừa của văn hóa, coi văn hóa là sản phẩm của hoạt động sáng tạo con người trong xã hội.

Khái niệm đời sống văn hóa được hiểu là tổng thể các hoạt động văn hóa nhằm thỏa mãn nhu cầu vật chất và tinh thần của cộng đồng. Đời sống văn hóa cơ sở là sự tổng hòa các điều kiện vật chất, tinh thần, các thiết chế và hoạt động văn hóa tại đơn vị cơ sở, được thực thi một cách tự giác và có định hướng nhằm xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh.

Ba khái niệm chính được luận văn tập trung phân tích gồm:

  • Văn hóa: hệ thống giá trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo và tích lũy.
  • Đời sống văn hóa: các hoạt động văn hóa trong đời sống hàng ngày của cộng đồng.
  • Đời sống văn hóa cơ sở: các hoạt động và điều kiện văn hóa tại cấp xã, phường, thôn, tổ dân phố.

Ngoài ra, luận văn tham khảo các văn bản pháp luật và nghị quyết của Đảng, Nhà nước về xây dựng đời sống văn hóa cơ sở, như Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII, Quyết định số 308/2005/QĐ-TTg về nếp sống văn minh trong việc cưới, việc tang, lễ hội, và các văn bản chỉ đạo của tỉnh Ninh Bình.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp kết hợp thu thập tài liệu, khảo sát thực địa và phân tích định lượng, định tính. Cỡ mẫu khảo sát gồm các cán bộ quản lý văn hóa, đại diện các tổ chức đoàn thể, và người dân tại 16 tổ dân phố của phường Ninh Khánh.

  • Phương pháp thu thập tài liệu: Tra cứu các công trình nghiên cứu, văn bản pháp luật, báo cáo ngành và tài liệu liên quan đến xây dựng đời sống văn hóa cơ sở.
  • Phương pháp khảo sát thực địa: Tác giả đã thực hiện gần chục lần khảo sát tại địa bàn, phỏng vấn các cán bộ văn hóa, lãnh đạo phường và người dân, thu thập số liệu thực tế về các hoạt động văn hóa, phong trào xây dựng đời sống văn hóa.
  • Phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh: Xử lý số liệu thống kê về gia đình văn hóa, tổ dân phố văn hóa giai đoạn 2011-2017; so sánh kết quả thực hiện với các địa phương khác và các tiêu chuẩn quy định.
  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2011-2017, phù hợp với nhiệm kỳ hoạt động của các cấp chính quyền địa phương.

Phương pháp chọn mẫu chủ yếu là chọn mẫu phi xác suất theo phương pháp thuận tiện và mẫu có chủ đích nhằm đảm bảo thu thập được thông tin đa chiều từ các chủ thể liên quan. Phân tích dữ liệu sử dụng các công cụ thống kê mô tả và phân tích nội dung để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ gia đình văn hóa và tổ dân phố văn hóa tăng đều qua các năm
    Theo thống kê giai đoạn 2011-2017, tỷ lệ gia đình văn hóa tại phường Ninh Khánh duy trì trên 90%, với mức tăng trung bình khoảng 2% mỗi năm. Tổ dân phố văn hóa cũng có sự gia tăng rõ rệt, từ khoảng 70% năm 2011 lên gần 85% năm 2017.

  2. Cơ sở vật chất văn hóa được đầu tư nâng cấp đáng kể
    Các thiết chế văn hóa như nhà văn hóa, đài truyền thanh, thư viện được trang bị đầy đủ hơn, phục vụ nhu cầu sinh hoạt văn hóa của nhân dân. Dự án Quảng trường Đinh Tiên Hoàng Đế với tổng vốn đầu tư khoảng 1.500 tỷ đồng đã tạo điểm nhấn văn hóa quan trọng cho địa phương.

  3. Sự tham gia tích cực của cộng đồng và các tổ chức đoàn thể
    Ban chỉ đạo phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” phường Ninh Khánh hoạt động hiệu quả với sự phối hợp của Mặt trận Tổ quốc, Hội Phụ nữ, Hội Nông dân, Đoàn Thanh niên. Các phong trào thi đua như xây dựng gia đình văn hóa, tổ dân phố văn hóa được triển khai rộng rãi, thu hút đông đảo người dân tham gia.

  4. Một số tồn tại về nhận thức và hành vi văn hóa
    Mặc dù có nhiều tiến bộ, nhưng vẫn còn hiện tượng tệ nạn xã hội gia tăng, suy thoái đạo đức, lối sống của một bộ phận thanh niên trẻ. Một số người dân chưa nhận thức đầy đủ về xây dựng văn hóa, dẫn đến hành vi ảnh hưởng đến thuần phong mỹ tục.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy công tác xây dựng đời sống văn hóa cơ sở tại phường Ninh Khánh đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng, góp phần nâng cao đời sống tinh thần và vật chất của nhân dân. Việc tăng tỷ lệ gia đình và tổ dân phố văn hóa phản ánh sự chuyển biến tích cực trong nhận thức và hành động của cộng đồng. Sự đầu tư vào thiết chế văn hóa và các dự án trọng điểm như Quảng trường Đinh Tiên Hoàng Đế đã tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động văn hóa, thể thao phát triển.

So sánh với các nghiên cứu tại các địa phương khác như thị xã Sông Công (Thái Nguyên) hay phường Hùng Thắng (Quảng Ninh), phường Ninh Khánh có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp chính quyền và đoàn thể, tạo nên sức mạnh tổng thể trong xây dựng đời sống văn hóa. Tuy nhiên, những tồn tại về nhận thức và hành vi văn hóa vẫn là thách thức cần được giải quyết.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng tỷ lệ gia đình văn hóa, bảng thống kê số lượng tổ dân phố văn hóa qua các năm, và sơ đồ tổ chức Ban chỉ đạo phong trào tại phường. Những biểu đồ này giúp minh họa rõ nét sự phát triển và những điểm cần cải thiện trong công tác xây dựng đời sống văn hóa cơ sở.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức văn hóa
    Đẩy mạnh các hoạt động truyền thông, tổ chức các lớp tập huấn, hội thảo về xây dựng đời sống văn hóa cho cán bộ và nhân dân. Mục tiêu nâng tỷ lệ người dân hiểu và thực hiện tốt các quy định về văn hóa lên trên 95% trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: Ban Văn hóa - Xã hội phường phối hợp với các đoàn thể.

  2. Phát huy vai trò của cộng đồng và các tổ chức đoàn thể trong xây dựng đời sống văn hóa
    Tăng cường phối hợp giữa Ban chỉ đạo phong trào với Mặt trận Tổ quốc, Hội Phụ nữ, Đoàn Thanh niên để tổ chức các phong trào thi đua, tạo sức lan tỏa rộng rãi. Mục tiêu nâng cao tỷ lệ gia đình văn hóa và tổ dân phố văn hóa thêm 5% trong 3 năm tới.

  3. Nâng cao chất lượng và đa dạng hóa các hoạt động văn hóa, thể thao tại thiết chế cơ sở
    Đầu tư trang thiết bị, tổ chức các sự kiện văn hóa, thể thao phù hợp với đặc thù địa phương nhằm thu hút sự tham gia của mọi tầng lớp nhân dân. Thời gian thực hiện: liên tục hàng năm. Chủ thể: UBND phường, Trung tâm Văn hóa và Thể thao thành phố.

  4. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý nghiêm các hành vi vi phạm văn hóa
    Thiết lập cơ chế giám sát, kiểm tra định kỳ các hoạt động văn hóa, xử lý kịp thời các hành vi vi phạm thuần phong mỹ tục, tệ nạn xã hội. Mục tiêu giảm 20% các vụ vi phạm trong 2 năm. Chủ thể: Ban Chỉ đạo phong trào phối hợp Công an phường.

  5. Khuyến khích xã hội hóa và huy động nguồn lực đầu tư cho văn hóa cơ sở
    Tạo điều kiện cho các doanh nghiệp, tổ chức xã hội tham gia tài trợ, đầu tư các dự án văn hóa, thể thao tại địa phương. Thời gian: triển khai trong 5 năm tới. Chủ thể: UBND phường, Ban Văn hóa - Xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý văn hóa cơ sở
    Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn giúp cán bộ nâng cao hiệu quả công tác quản lý, tổ chức các hoạt động văn hóa tại địa phương.

  2. Lãnh đạo chính quyền địa phương
    Các cấp ủy Đảng, UBND phường, thành phố có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển văn hóa phù hợp với đặc điểm địa phương.

  3. Các tổ chức đoàn thể chính trị - xã hội
    Hội Phụ nữ, Hội Nông dân, Đoàn Thanh niên và Mặt trận Tổ quốc có thể vận dụng các giải pháp đề xuất để tăng cường vai trò trong phong trào xây dựng đời sống văn hóa.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý văn hóa, xã hội học
    Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá về công tác xây dựng đời sống văn hóa cơ sở, phương pháp nghiên cứu và phân tích thực trạng tại một địa phương cụ thể.

Câu hỏi thường gặp

  1. Xây dựng đời sống văn hóa cơ sở là gì?
    Là quá trình tổ chức, phát triển các hoạt động văn hóa, xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh tại các đơn vị cơ sở như phường, xã, thôn, tổ dân phố nhằm nâng cao đời sống tinh thần và vật chất của nhân dân.

  2. Tại sao xây dựng đời sống văn hóa cơ sở lại quan trọng?
    Vì đây là nền tảng để phát triển văn hóa toàn xã hội, góp phần ổn định chính trị, thúc đẩy phát triển kinh tế và xây dựng con người văn hóa, đồng thời bảo tồn và phát huy giá trị truyền thống.

  3. Những khó khăn chính trong xây dựng đời sống văn hóa cơ sở tại phường Ninh Khánh là gì?
    Bao gồm nhận thức chưa đầy đủ của một bộ phận nhân dân, sự gia tăng tệ nạn xã hội, hạn chế về cơ sở vật chất và sự phối hợp chưa đồng bộ giữa các tổ chức, cá nhân.

  4. Các giải pháp hiệu quả để nâng cao công tác xây dựng đời sống văn hóa cơ sở?
    Tăng cường tuyên truyền, phát huy vai trò cộng đồng, nâng cao chất lượng hoạt động văn hóa, kiểm tra xử lý vi phạm và huy động xã hội hóa đầu tư.

  5. Ai là chủ thể chính trong công tác xây dựng đời sống văn hóa cơ sở?
    Chủ thể chính gồm các cấp chính quyền địa phương, Ban chỉ đạo phong trào, các tổ chức đoàn thể chính trị - xã hội và cộng đồng dân cư tại địa phương.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa các vấn đề lý luận và thực tiễn về xây dựng đời sống văn hóa cơ sở, tập trung nghiên cứu tại phường Ninh Khánh, thành phố Ninh Bình.
  • Thực trạng xây dựng đời sống văn hóa cơ sở giai đoạn 2011-2017 cho thấy nhiều kết quả tích cực nhưng vẫn còn tồn tại hạn chế cần khắc phục.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả công tác xây dựng đời sống văn hóa cơ sở, trong đó nhấn mạnh vai trò của tuyên truyền, cộng đồng, thiết chế văn hóa và công tác quản lý.
  • Kết quả nghiên cứu có thể làm tài liệu tham khảo cho các cấp quản lý văn hóa và các tổ chức đoàn thể tại địa phương.
  • Các bước tiếp theo cần triển khai thực hiện các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng nghiên cứu để nâng cao hiệu quả công tác xây dựng đời sống văn hóa cơ sở trên toàn quốc.

Quý độc giả và các nhà quản lý văn hóa được khuyến khích áp dụng kết quả nghiên cứu này để góp phần phát triển bền vững văn hóa cơ sở, nâng cao đời sống tinh thần của cộng đồng dân cư.