Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và xã hội tri thức phát triển mạnh mẽ, giáo dục đóng vai trò then chốt trong việc đào tạo nguồn nhân lực có năng lực thích ứng với yêu cầu mới của thị trường lao động và xã hội. Theo Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 4/11/2013, giáo dục cần chuyển đổi từ việc trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học. Môn học Quốc phòng, An ninh giữ vị trí quan trọng trong hệ thống giáo dục quốc dân, không chỉ truyền đạt kiến thức về quan điểm, đường lối của Đảng và pháp luật Nhà nước mà còn giáo dục năng lực nhận diện, đấu tranh với các quan điểm sai trái, thù địch, góp phần xây dựng ý thức bảo vệ chủ quyền quốc gia.

Tuy nhiên, việc dạy học môn này tại Trung tâm Giáo dục Quốc phòng và An ninh - Đại học Thái Nguyên còn tồn tại nhiều hạn chế như phương pháp giảng dạy chủ yếu là thuyết trình, nội dung khô khan, thiếu liên hệ thực tiễn, sinh viên thiếu tính tích cực và sáng tạo trong học tập. Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ cơ sở lý luận, khảo sát thực trạng, đề xuất quy trình và thực nghiệm vận dụng phương pháp nêu vấn đề trong dạy học học phần Công tác Quốc phòng, An ninh tại Trung tâm, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào học phần Công tác Quốc phòng, An ninh trong năm học 2019-2020 tại Trung tâm với quy mô khoảng 5.794 sinh viên và đội ngũ giảng viên gồm 10 người, đa số có trình độ đại học và thạc sĩ. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc đổi mới phương pháp dạy học, phát huy tính tích cực, sáng tạo của sinh viên, đồng thời nâng cao hiệu quả giáo dục quốc phòng, an ninh trong bối cảnh hiện đại.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình về phương pháp dạy học nêu vấn đề, được phát triển từ tư tưởng của các nhà triết học cổ đại như Xôcrat và Khổng Tử, đến các nhà giáo dục hiện đại như John Dewey và V.Okôn. Phương pháp này nhấn mạnh việc đặt người học vào tình huống có vấn đề, kích thích tư duy phản biện, sáng tạo và phát triển năng lực giải quyết vấn đề.

Ba khái niệm chính được sử dụng gồm:

  • Vấn đề: Bao gồm cái đã biết và cái chưa biết, tạo điều kiện để người học tìm kiếm kiến thức mới.
  • Tình huống có vấn đề: Là trạng thái khó khăn trí tuệ, đòi hỏi người học phải vận dụng kiến thức và kỹ năng để giải quyết.
  • Phương pháp dạy học nêu vấn đề: Là cách thức tổ chức dạy học dựa trên việc xây dựng tình huống có vấn đề, định hướng và hỗ trợ người học trong quá trình giải quyết vấn đề.

Phương pháp này được xem là một hình thức dạy học tích cực, phát huy tính chủ động, sáng tạo của người học, đồng thời giúp phát triển kỹ năng giao tiếp, hợp tác nhóm và năng lực phản biện xã hội.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng kết hợp các phương pháp nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Cụ thể:

  • Phương pháp lý luận: Phân tích, tổng hợp, logic - lịch sử nhằm làm rõ cơ sở lý luận của phương pháp nêu vấn đề trong dạy học môn Công tác Quốc phòng, An ninh.
  • Phương pháp thực tiễn: Quan sát, khảo sát thực trạng nhận thức và mức độ vận dụng phương pháp của giảng viên và sinh viên; thực nghiệm sư phạm để đánh giá hiệu quả vận dụng phương pháp.

Cỡ mẫu khảo sát gồm toàn bộ giảng viên (10 người) và khoảng 200 sinh viên tham gia học phần Công tác Quốc phòng, An ninh năm học 2019-2020. Phương pháp chọn mẫu là phi xác suất thuận tiện nhằm đảm bảo tính đại diện cho đối tượng nghiên cứu. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 1 đến tháng 12 năm 2020, bao gồm khảo sát thực trạng, xây dựng quy trình, thực nghiệm và đánh giá kết quả.

Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm và phân tích định tính nhằm làm rõ các phát hiện và đề xuất giải pháp phù hợp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về phương pháp nêu vấn đề: 90% giảng viên và 85% sinh viên nhận thức rõ sự cần thiết của phương pháp nêu vấn đề trong dạy học môn Công tác Quốc phòng, An ninh. Tuy nhiên, chỉ khoảng 60% giảng viên thường xuyên vận dụng phương pháp này trong giảng dạy.

  2. Mức độ sử dụng phương pháp: 70% sinh viên đánh giá giảng viên sử dụng phương pháp nêu vấn đề ở mức độ trung bình đến thấp, chủ yếu qua các câu hỏi đơn giản, chưa tạo được tình huống thực tiễn có tính vấn đề cao.

  3. Hiệu quả vận dụng: Qua thực nghiệm sư phạm, lớp thực nghiệm sử dụng phương pháp nêu vấn đề có tỷ lệ sinh viên đạt điểm trên trung bình môn Công tác Quốc phòng, An ninh tăng 15% so với lớp đối chứng. Mức độ hứng thú học tập của sinh viên lớp thực nghiệm cũng cao hơn 20% so với lớp đối chứng.

  4. Khó khăn và trở ngại: Giảng viên gặp khó khăn trong việc xây dựng tình huống có vấn đề phù hợp, thiếu thời gian tổ chức hoạt động nhận thức, và chưa có kỹ năng đánh giá hiệu quả vận dụng phương pháp. Sinh viên còn thụ động, thiếu kỹ năng tư duy phản biện và hợp tác nhóm.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát và thực nghiệm cho thấy phương pháp nêu vấn đề có tác động tích cực đến việc phát huy tính chủ động, sáng tạo và nâng cao chất lượng học tập môn Công tác Quốc phòng, An ninh. Việc tăng 15% tỷ lệ sinh viên đạt điểm trên trung bình và 20% mức độ hứng thú học tập minh chứng cho hiệu quả của phương pháp khi được vận dụng đúng cách.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này phù hợp với quan điểm của John Dewey và V.Okôn về vai trò của tình huống có vấn đề trong phát triển năng lực người học. Tuy nhiên, hạn chế về kỹ năng xây dựng tình huống và tổ chức hoạt động nhận thức của giảng viên là điểm cần khắc phục để nâng cao hiệu quả.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột so sánh tỷ lệ sinh viên đạt điểm trên trung bình giữa lớp thực nghiệm và đối chứng, cùng biểu đồ tròn thể hiện mức độ sử dụng phương pháp của giảng viên theo đánh giá của sinh viên.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng cho giảng viên về xây dựng tình huống có vấn đề và tổ chức hoạt động nhận thức, nhằm nâng cao chất lượng vận dụng phương pháp nêu vấn đề. Thời gian thực hiện trong 6 tháng, do Trung tâm phối hợp với Khoa Giáo dục Chính trị tổ chức.

  2. Xây dựng ngân hàng tình huống mẫu phù hợp với nội dung học phần Công tác Quốc phòng, An ninh, giúp giảng viên tham khảo và áp dụng linh hoạt. Dự kiến hoàn thành trong 3 tháng, do nhóm chuyên môn của Trung tâm thực hiện.

  3. Kết hợp phương pháp nêu vấn đề với các phương pháp dạy học tích cực khác như thảo luận nhóm, đóng vai để phát huy tối đa tính tích cực, sáng tạo của sinh viên. Giảng viên cần thiết kế kế hoạch giảng dạy theo từng bài học cụ thể, áp dụng ngay trong năm học tiếp theo.

  4. Đổi mới hình thức kiểm tra, đánh giá tập trung đánh giá quá trình tham gia giải quyết vấn đề, kỹ năng phản biện và hợp tác nhóm của sinh viên. Ban Giám hiệu và Khoa Giáo dục Chính trị phối hợp xây dựng tiêu chí đánh giá trong vòng 4 tháng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giảng viên môn Công tác Quốc phòng, An ninh: Nghiên cứu luận văn giúp nâng cao kỹ năng vận dụng phương pháp nêu vấn đề, đổi mới phương pháp giảng dạy, từ đó nâng cao hiệu quả truyền đạt và phát triển năng lực sinh viên.

  2. Sinh viên ngành Giáo dục Chính trị và các ngành liên quan: Hiểu rõ về phương pháp dạy học tích cực, phát triển kỹ năng tự học, tư duy phản biện và giải quyết vấn đề trong học tập và thực tiễn.

  3. Nhà quản lý giáo dục và cán bộ Trung tâm Giáo dục Quốc phòng, An ninh: Tham khảo để xây dựng chính sách đào tạo, bồi dưỡng giảng viên, cải tiến chương trình và phương pháp giảng dạy phù hợp với xu hướng đổi mới giáo dục.

  4. Các nhà nghiên cứu giáo dục và phương pháp dạy học: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về vận dụng phương pháp nêu vấn đề trong lĩnh vực giáo dục quốc phòng, an ninh, làm nền tảng cho các nghiên cứu tiếp theo.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phương pháp nêu vấn đề là gì và có ưu điểm gì trong dạy học?
    Phương pháp nêu vấn đề là cách tổ chức dạy học dựa trên việc xây dựng tình huống có vấn đề để kích thích người học chủ động tìm hiểu, phân tích và giải quyết. Ưu điểm là phát huy tính tích cực, sáng tạo, tư duy phản biện và kỹ năng giải quyết vấn đề của người học.

  2. Tại sao phương pháp nêu vấn đề phù hợp với môn Công tác Quốc phòng, An ninh?
    Môn học có tính trừu tượng, nhiều quan điểm trái chiều và yêu cầu phát triển năng lực nhận diện, phê phán. Phương pháp nêu vấn đề giúp sinh viên tiếp cận kiến thức một cách chủ động, liên hệ thực tiễn và phát triển kỹ năng phản biện xã hội.

  3. Những khó khăn khi vận dụng phương pháp nêu vấn đề là gì?
    Khó khăn gồm việc xây dựng tình huống phù hợp, thiếu kỹ năng tổ chức hoạt động nhận thức, thời gian giảng dạy hạn chế, và sinh viên còn thụ động, thiếu kỹ năng tư duy phản biện.

  4. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả vận dụng phương pháp nêu vấn đề?
    Có thể đánh giá qua kết quả học tập (điểm số, tỷ lệ đạt), mức độ hứng thú và tham gia của sinh viên, kỹ năng giải quyết vấn đề và phản biện xã hội, cũng như phản hồi từ giảng viên và sinh viên.

  5. Phương pháp nêu vấn đề có thể kết hợp với những phương pháp nào khác?
    Phương pháp này có thể kết hợp linh hoạt với thảo luận nhóm, đóng vai, đàm thoại, và các hình thức học tập tích cực khác để tăng cường hiệu quả giảng dạy và học tập.

Kết luận

  • Phương pháp nêu vấn đề là công cụ hiệu quả để đổi mới phương pháp dạy học môn Công tác Quốc phòng, An ninh, phát huy tính tích cực và sáng tạo của sinh viên.
  • Thực trạng vận dụng phương pháp tại Trung tâm còn hạn chế, cần có quy trình và kỹ năng tổ chức phù hợp để nâng cao hiệu quả.
  • Thực nghiệm sư phạm cho thấy phương pháp này giúp tăng 15% tỷ lệ sinh viên đạt điểm trên trung bình và nâng cao hứng thú học tập.
  • Đề xuất các giải pháp đào tạo giảng viên, xây dựng ngân hàng tình huống, kết hợp phương pháp và đổi mới đánh giá nhằm phát huy tối đa ưu thế của phương pháp.
  • Khuyến nghị các nhà quản lý, giảng viên và sinh viên tích cực áp dụng và nghiên cứu tiếp tục để nâng cao chất lượng giáo dục quốc phòng, an ninh trong giai đoạn tới.

Hành động tiếp theo: Trung tâm Giáo dục Quốc phòng và An ninh - Đại học Thái Nguyên nên triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 12 tháng tới, đồng thời tổ chức các khóa bồi dưỡng kỹ năng cho giảng viên nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy và học tập.