I. Giới Thiệu Nghiên Cứu Vai Trò Giới Trong Gia Đình Di Cư
Nghiên cứu về di cư nông thôn - đô thị là một lĩnh vực quan trọng trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội ở Việt Nam. Đặc biệt, sự thay đổi vai trò giới trong các gia đình có người di cư tại nông thôn Hải Phòng hiện nay đặt ra nhiều vấn đề cần làm rõ. Di cư không chỉ là một hiện tượng kinh tế, mà còn là một quá trình xã hội phức tạp, ảnh hưởng đến cấu trúc gia đình, phân công lao động và các mối quan hệ giữa các thành viên. Luận án này tập trung vào việc khám phá những tác động của di cư mùa vụ đến vai trò của phụ nữ và vai trò của nam giới trong gia đình, từ đó đưa ra những khuyến nghị phù hợp để hỗ trợ các gia đình di cư ổn định cuộc sống và phát triển bền vững. Nghiên cứu này xem xét trường hợp cụ thể tại xã Quốc Tuấn và xã Quang Trung, huyện An Lão, Hải Phòng, nơi có nhiều người dân tham gia vào hoạt động di cư mùa vụ.
1.1. Tính Cấp Thiết của Nghiên Cứu Di Cư và Vai Trò Giới
Di cư nông thôn-đô thị là một xu hướng tất yếu ở các nước đang phát triển, và Việt Nam cũng không ngoại lệ. Sự quan tâm đến di cư lao động đã tăng lên, đặc biệt là trong lĩnh vực xã hội học. Tuy nhiên, các nghiên cứu về di cư ngắn hạn và di cư mùa vụ vẫn còn hạn chế. Nghiên cứu này tập trung vào việc làm rõ những ảnh hưởng của hoạt động này đến sự phân công lao động và bất bình đẳng giới trong gia đình. Theo luận án, di cư mùa vụ đóng góp vào cải thiện đời sống, tăng thu nhập cho gia đình và giảm nghèo ở nông thôn, song cũng ảnh hưởng tới tổ chức đời sống gia đình, quan hệ giữa các thành viên như phân công lao động, sản xuất, công việc nội trợ, chăm sóc con cái và người cao tuổi. Các nghiên cứu hiện tại thường tập trung vào di cư dài hạn và phụ nữ di cư ở đô thị, trong khi ít chú trọng đến vai trò giới trong di cư mùa vụ tại khu vực nông thôn.
1.2. Mục Tiêu và Phạm Vi Nghiên Cứu Di Cư Nông Thôn Hải Phòng
Mục tiêu chính của nghiên cứu là làm rõ những tác động của di cư mùa vụ nông thôn - đô thị đến sự thay đổi vai trò giới trong gia đình tại địa bàn nghiên cứu. Cụ thể, nghiên cứu tập trung vào việc xác định đặc điểm của di cư mùa vụ tại Hải Phòng, phân tích ảnh hưởng của nó đến sự thay đổi vai trò của nam giới và vai trò của phụ nữ, và đề xuất các khuyến nghị liên quan đến quản lý di cư lao động và nâng cao nhận thức về bình đẳng giới. Nghiên cứu được thực hiện tại hai xã Quốc Tuấn và Quang Trung, huyện An Lão, Hải Phòng, trong khoảng thời gian từ năm 2014 đến 2016. Phạm vi nghiên cứu giới hạn trong mối quan hệ giữa di cư mùa vụ và vai trò giới trong các gia đình có người di cư.
II. Phân Tích Đặc Điểm Di Cư Mùa Vụ Ảnh Hưởng Vai Trò Giới
Nghiên cứu tập trung vào việc phân tích đặc điểm của di cư mùa vụ nông thôn - đô thị tại Hải Phòng, bao gồm các yếu tố như động cơ di cư lao động, thời gian di cư, địa điểm làm việc, ngành nghề, và tần suất liên lạc với gia đình. Đồng thời, nghiên cứu cũng xem xét các đặc điểm của hộ gia đình có người di cư, như quy mô gia đình, trình độ học vấn, và nguồn thu nhập chính. Phân tích này nhằm làm rõ những yếu tố nào tác động đến sự thay đổi vai trò giới trong gia đình khi có người tham gia vào hoạt động di cư mùa vụ. Số liệu thống kê và phỏng vấn sâu được sử dụng để thu thập thông tin và phân tích các mối quan hệ giữa di cư, vai trò giới, và kinh tế gia đình.
2.1. Đặc Điểm Hộ Gia Đình Có Người Di Cư Mùa Vụ Hải Phòng
Các hộ gia đình tham gia điều tra sinh sống ở các xã khác nhau, trong đó, các thôn Câu Hạ A, Câu Hạ B, Tân Trung (xã Quang Trung) có tỉ lệ hộ gia đình có người di cư mùa vụ cao hơn cả, lần lượt là 12,7%, 13,3% và 13%. Sau đó là các thôn Câu Đông (xã Quang Trung) với 10,7%, thôn Đông Nham (xã Quốc Tuấn) với 9,7%. Quy mô gia đình của hai xã Quang Trung và Quốc Tuấn gần đạt mức tương đương với quy mô chung của hộ gia đình Việt Nam là 4,32 người/hộ. Phần lớn các hộ gia đình chung sống 2 – 3 thế hệ, theo đó 264 hộ (88,0%) chung sống 2 thế hệ và 12,0% chung sống 3 thế hệ. Kết quả này phù hợp với các báo cáo về quy mô và số thế hệ trong gia đình tại các cuộc tổng điều tra dân số và nhà ở các năm 2009, 2014 cũng như các kết quả thống kê về di cư qua các năm 2004, 2015. Nhìn chung, việc chung sống nhiều thế hệ có thể tạo nên bối cảnh khiến các thành viên tương trợ nhau nhiều hơn khi gia đình có người di cư mùa vụ.
2.2. Động Cơ và Hình Thức Di Cư Mùa Vụ Ở Nông Thôn Hải Phòng
Nghiên cứu chỉ ra rằng động cơ chính của di cư mùa vụ là cải thiện thu nhập và giải quyết tình trạng thiếu việc làm tại địa phương. Việc thu hẹp diện tích đất canh tác do các dự án xây dựng đường cao tốc và khu công nghiệp đã khiến nhiều người dân rơi vào tình trạng thiếu đất canh tác. Do đó, nhiều người chọn di cư ngắn hạn, theo mùa vụ, để kiếm thêm thu nhập. Hình thức di cư phổ biến là di cư lao động đến các khu vực đô thị lân cận để làm các công việc thời vụ như xây dựng, dịch vụ, hoặc nông nghiệp. Các yếu tố này tác động đến phân công lao động trong gia đình, khi những người ở lại phải đảm nhận thêm các công việc trước đây do người di cư đảm nhiệm.
III. Tác Động Của Di Cư Đến Vai Trò Giới Trong Gia Đình
Nghiên cứu tập trung vào việc xác định những thay đổi cụ thể trong vai trò giới trong các gia đình có người di cư. Điều này bao gồm việc xem xét sự thay đổi trong phân công lao động trong gia đình, cả trong lĩnh vực kinh tế (sản xuất nông nghiệp, kinh doanh) và phi kinh tế (nội trợ, chăm sóc con cái, chăm sóc người già). Nghiên cứu cũng đánh giá mức độ ảnh hưởng của di cư mùa vụ đến các mối quan hệ gia đình, đặc biệt là quan hệ vợ chồng, và sự thay đổi trong quyền lực và ra quyết định trong gia đình. Các yếu tố như giới tính của người di cư (vợ, chồng) và thời gian di cư cũng được xem xét để đánh giá mức độ và tính chất của sự thay đổi vai trò giới.
3.1. Thay Đổi Phân Công Lao Động Trong Gia Đình Nông Thôn
Khi có người di cư mùa vụ, sự phân công lao động trong gia đình thường có sự thay đổi đáng kể. Người ở lại, đặc biệt là phụ nữ, thường phải đảm nhận thêm nhiều công việc hơn, bao gồm cả công việc sản xuất nông nghiệp, chăm sóc gia súc, và các công việc nội trợ. Điều này có thể dẫn đến tình trạng quá tải cho người ở lại, đặc biệt là khi họ phải đồng thời chăm sóc con cái và người già. Nghiên cứu cũng xem xét liệu sự thay đổi này có dẫn đến sự dịch chuyển vai trò giới một cách bền vững hay không, hay chỉ là một sự điều chỉnh tạm thời để thích ứng với tình hình mới.
3.2. Ảnh Hưởng Đến Quyền Lực và Ra Quyết Định Trong Gia Đình
Di cư có thể ảnh hưởng đến quyền lực trong gia đình và cách thức ra quyết định. Nếu người chồng di cư, người vợ có thể có nhiều quyền tự chủ hơn trong việc quản lý tài chính và đưa ra các quyết định liên quan đến gia đình. Tuy nhiên, điều này cũng có thể tạo ra những căng thẳng trong mối quan hệ vợ chồng, đặc biệt là khi người chồng trở về và muốn khôi phục lại quyền lực truyền thống của mình. Nghiên cứu xem xét liệu sự thay đổi này có dẫn đến sự bình đẳng giới hơn trong gia đình hay không, hoặc chỉ là một sự điều chỉnh tạm thời do tình hình kinh tế thúc đẩy.
3.3. Tác động của di cư đến việc chăm sóc con cái và người già
Di cư có thể ảnh hưởng lớn đến việc chăm sóc con cái và người già trong gia đình. Khi một thành viên di cư, người ở lại thường phải đảm nhận thêm trách nhiệm này, dẫn đến áp lực lớn về thời gian và tài chính. Việc chăm sóc con cái và người già có thể trở nên khó khăn hơn, đặc biệt khi người ở lại phải làm việc để kiếm sống. Điều này có thể tác động tiêu cực đến sức khỏe và phúc lợi của các thành viên trong gia đình. Nghiên cứu xem xét liệu sự thay đổi này có ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của các thành viên trong gia đình hay không.
IV. Giải Pháp Hỗ Trợ Gia Đình Di Cư và Bình Đẳng Giới
Dựa trên kết quả nghiên cứu, luận án đề xuất các giải pháp nhằm hỗ trợ các gia đình có người di cư ổn định cuộc sống và phát triển bền vững. Các giải pháp này bao gồm việc cải thiện chính sách hỗ trợ di cư lao động, tăng cường đào tạo nghề và tạo việc làm tại địa phương, nâng cao nhận thức về bình đẳng giới trong gia đình và cộng đồng, và cung cấp các dịch vụ hỗ trợ tâm lý và xã hội cho các gia đình di cư. Đồng thời, luận án cũng nhấn mạnh vai trò của chính quyền địa phương và các tổ chức xã hội trong việc thực hiện các giải pháp này.
4.1. Cải Thiện Chính Sách Hỗ Trợ Di Cư Lao Động Nông Thôn
Chính sách hỗ trợ di cư lao động cần được cải thiện để đảm bảo quyền lợi và an toàn cho người di cư. Điều này bao gồm việc cung cấp thông tin về thị trường lao động, hỗ trợ tìm kiếm việc làm, và bảo vệ người lao động khỏi bị bóc lột và phân biệt đối xử. Đồng thời, chính sách cũng cần tạo điều kiện cho người di cư tiếp cận các dịch vụ y tế, giáo dục, và nhà ở tại nơi làm việc. Nghiên cứu đề xuất các chính sách cụ thể để hỗ trợ người di cư, như cung cấp các khoản vay ưu đãi, hỗ trợ chi phí đi lại, và tạo ra các trung tâm hỗ trợ người di cư.
4.2. Nâng Cao Nhận Thức Về Bình Đẳng Giới Trong Gia Đình
Nâng cao nhận thức về bình đẳng giới là một yếu tố quan trọng để giải quyết các vấn đề liên quan đến vai trò giới trong gia đình có người di cư. Các chương trình giáo dục và truyền thông cần được triển khai để thay đổi các định kiến giới truyền thống và khuyến khích sự chia sẻ trách nhiệm giữa vợ và chồng trong gia đình. Đồng thời, cần tạo ra các cơ hội cho phụ nữ tham gia vào các hoạt động kinh tế và xã hội, và hỗ trợ họ trong việc cân bằng giữa công việc và gia đình. Nghiên cứu đề xuất các biện pháp cụ thể để nâng cao nhận thức về bình đẳng giới, như tổ chức các buổi nói chuyện, hội thảo, và các hoạt động cộng đồng.
4.3. Phát triển kinh tế nông thôn tạo việc làm tại chỗ
Phát triển kinh tế nông thôn và tạo việc làm tại chỗ là một giải pháp quan trọng để giảm thiểu tình trạng di cư và cải thiện đời sống của người dân nông thôn. Điều này bao gồm việc đầu tư vào các ngành nghề phi nông nghiệp, hỗ trợ phát triển các doanh nghiệp nhỏ và vừa, và tạo ra các cơ hội việc làm mới. Đồng thời, cần cải thiện cơ sở hạ tầng nông thôn, nâng cao chất lượng giáo dục và y tế, và tạo ra một môi trường sống tốt hơn cho người dân. Nghiên cứu đề xuất các biện pháp cụ thể để phát triển kinh tế nông thôn, như hỗ trợ vay vốn, đào tạo nghề, và xây dựng các khu công nghiệp nhỏ.
V. Kết Luận Di Cư Mùa Vụ và Tương Lai Vai Trò Giới
Nghiên cứu này đã cung cấp một cái nhìn sâu sắc về tác động của di cư mùa vụ nông thôn - đô thị đến vai trò giới trong các gia đình có người di cư tại Hải Phòng. Kết quả nghiên cứu cho thấy rằng di cư có thể dẫn đến những thay đổi đáng kể trong phân công lao động, quyền lực, và các mối quan hệ gia đình. Tuy nhiên, sự thay đổi này không phải lúc nào cũng bền vững và có thể tạo ra những thách thức mới cho các gia đình. Để giải quyết các vấn đề này, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền địa phương, các tổ chức xã hội, và cộng đồng trong việc thực hiện các giải pháp hỗ trợ gia đình di cư và thúc đẩy bình đẳng giới.
5.1. Tổng Kết Những Thay Đổi Trong Vai Trò Giới
Nghiên cứu đã làm rõ những thay đổi cụ thể trong vai trò giới trong các gia đình có người di cư, bao gồm sự thay đổi trong phân công lao động, quyền lực, và các mối quan hệ gia đình. Kết quả cho thấy rằng di cư có thể dẫn đến sự gia tăng gánh nặng cho người ở lại, đặc biệt là phụ nữ, nhưng cũng có thể tạo ra những cơ hội mới cho họ để phát triển và thể hiện bản thân. Tuy nhiên, sự thay đổi này không phải lúc nào cũng bền vững và có thể tạo ra những căng thẳng trong gia đình.
5.2. Hướng Nghiên Cứu Tiếp Theo Về Di Cư và Gia Đình Việt Nam
Nghiên cứu này mở ra nhiều hướng nghiên cứu tiếp theo về di cư và gia đình ở Việt Nam. Cần có thêm các nghiên cứu về tác động của di cư đến sức khỏe tâm lý và thể chất của các thành viên trong gia đình, đặc biệt là trẻ em và người già. Đồng thời, cần nghiên cứu sâu hơn về vai trò của các yếu tố văn hóa và xã hội trong việc định hình vai trò giới trong gia đình di cư. Các nghiên cứu này sẽ cung cấp thêm thông tin và bằng chứng để xây dựng các chính sách và chương trình hỗ trợ gia đình di cư một cách hiệu quả hơn.
