I. Tổng Quan Về Lo Âu Căng Thẳng Trầm Cảm Ở Bệnh Lao
Sức khỏe tâm thần là một phần không thể tách rời của sức khỏe tổng thể. Nó không chỉ là việc không mắc các rối loạn tâm thần, mà còn là trạng thái thoải mái, tự tin, tự chủ và khả năng nhận biết tiềm năng bản thân. Lo âu, căng thẳng và trầm cảm là những vấn đề sức khỏe tâm thần thường gặp ở người bệnh lao, đặc biệt trong bối cảnh đại dịch COVID-19. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), sức khỏe tâm thần bao hàm khả năng của bộ máy tâm lý hoạt động hợp lý, hiệu quả, đương đầu với khó khăn và tìm lại cân bằng.
Ứng phó là những nỗ lực mà cá nhân thực hiện để đối phó với các tình huống căng thẳng, khó khăn. Nghiên cứu của Lazarus và Folkman (1984) nhấn mạnh hai chiến lược ứng phó chính: tập trung vào vấn đề và tập trung vào cảm xúc. Hiểu rõ các khái niệm này là bước đầu tiên quan trọng để hỗ trợ người bệnh lao vượt qua những thách thức về sức khỏe tâm thần.
1.1. Định Nghĩa và Tầm Quan Trọng Của Sức Khỏe Tâm Thần
Sức khỏe tâm thần không chỉ là không có bệnh mà còn là trạng thái hạnh phúc, tự tin và khả năng thích ứng. Tổ chức Y tế Thế giới định nghĩa sức khỏe tâm thần bao gồm khả năng hoạt động hợp lý, hiệu quả và đương đầu với khó khăn. Sức khỏe tâm thần tốt giúp người bệnh lao tuân thủ điều trị tốt hơn và cải thiện chất lượng cuộc sống. Theo tài liệu, sức khỏe tâm thần là một bộ phận không thể tách rời của sức khỏe. Sức khỏe tâm thần không chỉ là không mắc các rối loạn tâm thần, mà còn bao hàm trạng thái thoải mái, sự tự tin vào năng lực bản thân, tính tự chủ, năng lực và khả năng nhận biết những tiềm năng của bản thân.
1.2. Lo Âu Căng Thẳng Trầm Cảm Các Khái Niệm Cơ Bản
Lo âu là phản ứng trước các mối đe dọa, căng thẳng là trạng thái cơ thể phản ứng với hoàn cảnh mới, và trầm cảm là trạng thái bệnh lý của cảm xúc. Theo tài liệu, lo âu là một tín hiệu báo động, báo trước một nguy hiểm sắp xảy đến, cho phép con người sử dụng mọi biện pháp để đương đầu với sự đe dọa. Căng thẳng là kết quả của một sự kiện không mong muốn hay đe dọa từ phía môi trường, và một số điều chỉnh đối với cuộc sống cần được thiết lập để ứng phó với căng thẳng. Trầm cảm thường được biểu hiện bằng khí sắc trầm, mất mọi quan tâm hay thích thú, giảm năng lượng dẫn tới tăng sự mệt mỏi và giảm hoạt động, tồn tại trong khoảng thời gian ít nhất là 2 tuần.
II. Tác Động Của COVID 19 Đến Sức Khỏe Tâm Thần Bệnh Lao
Đại dịch COVID-19 đã gây ra những tác động to lớn đến sức khỏe thể chất và tinh thần của người bệnh lao. Sự gián đoạn trong dịch vụ y tế, lo sợ lây nhiễm, và những khó khăn kinh tế - xã hội đã làm gia tăng tình trạng lo âu, căng thẳng và trầm cảm. Theo nghiên cứu tại Ethiopia, hơn 2/3 số người tham gia nghiên cứu (68,4%) bị căng thẳng vừa phải trong bối cảnh COVID-19. Sự gián đoạn các dịch vụ chăm sóc sức khỏe làm cho tình trạng của người bệnh trở nên trầm trọng hơn. Nghiên cứu tại Việt Nam cũng cho thấy tác động tiêu cực của COVID-19 đến sức khỏe tâm thần của người sống chung với HIV, lao và khuyết tật.
2.1. Gián Đoạn Dịch Vụ Y Tế và Khó Khăn Kinh Tế Xã Hội
Dịch bệnh COVID-19 đã làm gián đoạn việc tiếp cận các dịch vụ y tế cho người bệnh lao. Phong tỏa, giãn cách xã hội và chuyển hướng nguồn lực y tế sang điều trị COVID-19 đã gây khó khăn trong việc khám chữa bệnh và nhận thuốc. Khó khăn kinh tế do mất việc làm, giảm thu nhập cũng là một yếu tố quan trọng làm gia tăng căng thẳng và lo âu. Tình trạng này làm cho người bệnh lao cảm thấy cô đơn, bất lực và mất niềm tin vào tương lai. Theo tài liệu, sự gián đoạn các dịch vụ chăm sóc sức khỏe sẽ làm cho tình trạng của họ trở nên trầm trọng và căng thẳng hơn, do việc chuyển dịch vụ y tế khẩn cấp sang những người bệnh COVID-19.
2.2. Lo Sợ Lây Nhiễm COVID 19 và Kỳ Thị Xã Hội
Người bệnh lao thường có hệ miễn dịch suy yếu, do đó họ dễ bị tổn thương hơn trước COVID-19. Lo sợ lây nhiễm COVID-19 và các biến chứng nghiêm trọng đã gây ra những lo lắng tột độ. Thêm vào đó, kỳ thị xã hội liên quan đến cả bệnh lao và COVID-19 khiến người bệnh cảm thấy cô lập và xấu hổ. Sự kết hợp của những yếu tố này đã tạo ra một gánh nặng tâm lý rất lớn cho người bệnh lao. Việc tăng cường tư vấn tâm lý và hỗ trợ cộng đồng là rất cần thiết trong bối cảnh này.
III. Phương Pháp Ứng Phó Với Lo Âu Căng Thẳng Trầm Cảm
Có nhiều phương pháp ứng phó hiệu quả với lo âu, căng thẳng, trầm cảm ở người bệnh lao trong bối cảnh COVID-19. Các phương pháp này bao gồm cả những chiến lược tự giúp đỡ và sự hỗ trợ từ chuyên gia. Theo Lazarus và Folkman (1984), có hai chiến lược ứng phó cơ bản: tập trung vào vấn đề và tập trung vào cảm xúc. Ngoài ra, Roth và Cohen (1986) đề xuất thêm khái niệm ứng phó né tránh. Việc lựa chọn phương pháp phù hợp phụ thuộc vào hoàn cảnh cụ thể và nhu cầu cá nhân của từng người bệnh.
3.1. Ứng Phó Tập Trung Vào Vấn Đề và Cảm Xúc
Chiến lược ứng phó tập trung vào vấn đề bao gồm việc tìm kiếm thông tin, lập kế hoạch và giải quyết các vấn đề cụ thể gây ra căng thẳng. Ví dụ, người bệnh lao có thể tìm hiểu về bệnh của mình, tuân thủ điều trị và tìm kiếm sự hỗ trợ từ gia đình và bạn bè. Ứng phó tập trung vào cảm xúc bao gồm việc kiểm soát cảm xúc, thư giãn và tìm kiếm sự an ủi. Ví dụ, người bệnh có thể tập yoga, thiền định hoặc tham gia các hoạt động giải trí. Theo tài liệu, ứng phó tập trung vào vấn đề chính là việc cá nhân tập trung hướng đến các tác nhân gây căng thẳng nhằm loại bỏ, hóa giải hoặc ít nhất là giảm thiểu tác động có hại của nó. Còn ứng phó tập trung vào cảm xúc là một chiến thuật nhằm làm giảm nhẹ mức độ gây hại/gây tổn thương do các tác nhân căng thẳng gây ra.
3.2. Tìm Kiếm Sự Hỗ Trợ Từ Chuyên Gia và Cộng Đồng
Khi các chiến lược tự giúp đỡ không hiệu quả, người bệnh lao nên tìm kiếm sự hỗ trợ từ chuyên gia tâm lý hoặc bác sĩ. Tư vấn tâm lý có thể giúp người bệnh hiểu rõ hơn về tình trạng của mình và học cách đối phó với các cảm xúc tiêu cực. Các nhóm hỗ trợ cộng đồng cũng là một nguồn lực quý giá, nơi người bệnh có thể chia sẻ kinh nghiệm và nhận được sự đồng cảm từ những người khác. Theo tài liệu nghiên cứu, tăng cường tư vấn, phát hiện sớm biểu hiện lo âu, căng thẳng, trầm cảm và có hướng can thiệp phù hợp nhất cho người bệnh và người nhà người bệnh.
IV. Nghiên Cứu Về Thực Trạng Lo Âu Căng Thẳng Ở Cần Thơ
Một nghiên cứu tại Bệnh viện Lao và Bệnh phổi thành phố Cần Thơ năm 2022 đã khảo sát thực trạng lo âu, căng thẳng và trầm cảm ở người bệnh lao trong bối cảnh COVID-19. Nghiên cứu cho thấy tỉ lệ người bệnh lao có lo âu, căng thẳng và trầm cảm lần lượt là 58,9%, 40,2% và 41,1%. Nghiên cứu sử dụng thang đo DASS 21 để đánh giá mức độ lo âu, căng thẳng, trầm cảm. Kết quả nghiên cứu cho thấy 19,6% người bệnh lao biểu hiện ít nhất một trạng rối loạn tâm thần (lo âu, căng thẳng, trầm cảm).
4.1. Tỷ Lệ Lo Âu Căng Thẳng Trầm Cảm và Các Yếu Tố Liên Quan
Nghiên cứu cho thấy người bệnh lao ở nhóm tuổi từ 35 trở lên có nguy cơ biểu hiện lo âu, căng thẳng và trầm cảm cao hơn so với nhóm tuổi từ 18-34. Người bệnh có trình độ tiểu học có nguy cơ biểu hiện căng thẳng cao hơn so với người có trình độ học vấn cao hơn. Ngoài ra, những người bệnh gặp khó khăn trong việc tiếp cận dịch vụ y tế cũng có nguy cơ cao hơn bị căng thẳng và trầm cảm. So với nhóm tuổi từ 18-34 thì người người bệnh lao ở nhóm tuổi từ 35 trở lên có nguy cơ biểu hiện lo âu gấp 3,0 lần. Người bệnh đến khám vì bệnh khác có nguy cơ biểu hiện lo âu và trầm cảm cao hơn.
4.2. Các Chiến Lược Ứng Phó Được Sử Dụng Phổ Biến
Nghiên cứu cũng khảo sát các chiến lược ứng phó mà người bệnh lao sử dụng. Kết quả cho thấy khả năng ứng phó ở người bệnh lao ở mức trung bình (2,8% có khả năng ứng phó cao, 49,5% có khả năng ứng phó vừa). Điều này cho thấy cần có những can thiệp hỗ trợ người bệnh lao phát triển các chiến lược ứng phó hiệu quả hơn. Cần nghiên cứu mối liên quan giữa lo âu, căng thẳng trầm cảm với các chiến lược ứng phó ở người bệnh lao, từ đó xây dựng các chương trình, kế hoạch để hỗ trợ người bệnh ứng phó với các vấn đề tâm lý của họ.
V. Giải Pháp Ứng Phó Lo Âu Căng Thẳng Hiệu Quả Cho Bệnh Nhân
Để giảm thiểu lo âu, căng thẳng và trầm cảm ở người bệnh lao, cần có những giải pháp toàn diện từ cả hệ thống y tế và cộng đồng. Việc tăng cường tư vấn tâm lý, cung cấp thông tin chính xác về bệnh lao và COVID-19, và tạo điều kiện thuận lợi cho người bệnh tiếp cận dịch vụ y tế là rất quan trọng. Bên cạnh đó, cần giảm kỳ thị xã hội và tạo môi trường hỗ trợ để người bệnh cảm thấy được thấu hiểu và chấp nhận.
5.1. Nâng Cao Nhận Thức Về Sức Khỏe Tâm Thần Cho Bệnh Nhân
Cần tổ chức các buổi nói chuyện, hội thảo, và cung cấp tài liệu về sức khỏe tâm thần cho người bệnh lao. Việc nâng cao nhận thức giúp người bệnh nhận biết các dấu hiệu của lo âu, căng thẳng và trầm cảm, và khuyến khích họ tìm kiếm sự giúp đỡ khi cần thiết. Các chương trình giáo dục sức khỏe tâm thần cần được thiết kế phù hợp với trình độ học vấn và văn hóa của người bệnh.
5.2. Tăng Cường Tư Vấn Tâm Lý và Hỗ Trợ Cộng Đồng
Các bệnh viện và trung tâm y tế cần tăng cường đội ngũ nhân viên tư vấn tâm lý để đáp ứng nhu cầu của người bệnh lao. Các nhóm hỗ trợ cộng đồng cần được thành lập và duy trì để tạo ra một môi trường hỗ trợ, nơi người bệnh có thể chia sẻ kinh nghiệm và nhận được sự đồng cảm. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan y tế, tổ chức xã hội và gia đình để đảm bảo người bệnh lao nhận được sự hỗ trợ toàn diện. Bên cạnh đó, các cán bộ y tế cũng cần phải được đào tạo kiến thức về chăm sóc tâm lý cho người bệnh lao.
VI. Hướng Nghiên Cứu Tương Lai Về Ứng Phó Lo Âu Ở Bệnh Lao
Các nghiên cứu trong tương lai cần tập trung vào việc đánh giá hiệu quả của các can thiệp tâm lý khác nhau đối với người bệnh lao. Nghiên cứu cần sử dụng các phương pháp định lượng và định tính để hiểu rõ hơn về những yếu tố ảnh hưởng đến sức khỏe tâm thần của người bệnh lao trong bối cảnh COVID-19 và các đại dịch khác. Các nghiên cứu cần thiết kế dựa trên cơ sở khoa học vững chắc và đảm bảo tính khả thi trong điều kiện thực tế.
6.1. Đánh Giá Hiệu Quả Của Các Can Thiệp Tâm Lý Khác Nhau
Nghiên cứu cần so sánh hiệu quả của các phương pháp tư vấn cá nhân, tư vấn nhóm, liệu pháp nhận thức hành vi (CBT), và các phương pháp khác. Cần đánh giá cả hiệu quả ngắn hạn và dài hạn của các can thiệp này. Cần xác định những yếu tố nào có thể dự đoán được thành công của một can thiệp cụ thể đối với một người bệnh cụ thể. Việc xác định các yếu tố này có thể giúp các nhà cung cấp dịch vụ tâm lý cá nhân hóa việc chăm sóc cho người bệnh lao.
6.2. Nghiên Cứu Định Tính Để Hiểu Rõ Hơn Về Các Yếu Tố Ảnh Hưởng
Nghiên cứu định tính có thể sử dụng phỏng vấn sâu, thảo luận nhóm, và các phương pháp khác để thu thập thông tin chi tiết về trải nghiệm của người bệnh lao. Nghiên cứu định tính có thể giúp các nhà nghiên cứu hiểu rõ hơn về những yếu tố văn hóa, xã hội, và kinh tế ảnh hưởng đến sức khỏe tâm thần của người bệnh lao. Nghiên cứu định tính có thể cung cấp những thông tin quan trọng để thiết kế các can thiệp tâm lý phù hợp với văn hóa và bối cảnh của người bệnh lao.
