Lo Âu, Căng Thẳng, Trầm Cảm Và Cách Ứng Phó Ở Người Bệnh Lao Trong Bối Cảnh COVID-19

• Tác giả: Nguyễn Thị Thu Trâm
• Người hướng dẫn: Bùi Thị Tú Quyên
• Trường học: Trường Đại Học Y Tế Công Cộng
• Chuyên ngành: Y Tế Công Cộng
• Đề tài: Lo Âu, Căng Thẳng, Trầm Cảm Và Cách Ứng Phó Ở Người Bệnh Lao Đang Điều Trị Tại Bệnh Viện Lao Và Bệnh Phổi Thành Phố Cần Thơ Trong Bối Cảnh COVID-19
• Loại tài liệu: Luận Văn Thạc Sĩ
• Năm xuất bản: 2022
• Địa điểm: Hà Nội

• MỤC LỤC
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU
• 1.1. Một số khái niệm
• 1.2. Sức khỏe tâm thần
• 1.3. Lo âu, căng thẳng, trầm cảm
• 1.4. Khái niệm ứng phó
• 1.5. Các thang đo lo âu, căng thẳng, trầm cảm
• 1.6. Sức khỏe tâm thần và bệnh lao
• 1.7. Thực trạng lo âu, căng thẳng, trầm cảm ở người bệnh lao
• 1.8. Một số yếu tố liên quan đến lo âu, căng thẳng, trầm cảm ở người bệnh lao
• 1.8.1. Bối cảnh COVID-19
• 1.8.2. Yếu tố cá nhân
• 1.8.3. Yếu tố môi trường
• 1.8.4. Yếu tố kinh tế, xã hội
• 1.9. Ứng phó với lo âu, căng thẳng, trầm cảm và thang đo ứng phó
• 1.9.1. Ứng phó với lo âu, căng thẳng, trầm cảm
• 1.9.2. Thang đo ứng phó
• 1.10. Sơ lược về địa bàn nghiên cứu
• 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.1. Đối tượng nghiên cứu
• 2.2. Thời gian và địa điểm nghiên cứu
• 2.3. Thiết kế nghiên cứu
• 2.4. Phương pháp chọn mẫu
• 2.5. Phương pháp thu thập số liệu
• 2.5.1. Công cụ thu thập số liệu
• 2.5.2. Quy trình thu thập số liệu
• 2.6. Biến số nghiên cứu. Thang đo, tiêu chuẩn đánh giá
• 2.6.1. Thang đo đánh giá lo âu, căng thẳng, trầm cảm (DASS 21)
• 2.6.2. Thang đo khả năng ứng phó Brief-COPE
• 2.7. Phương pháp phân tích số liệu
• 2.8. Vấn đề đạo đức nghiên cứu
• 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
• 3.1. Đặc điểm của đối tượng nghiên cứu
• 3.2. Thông tin chung của đối tượng nghiên cứu
• 3.3. Thực trạng lo âu, căng thẳng, trầm cảm của người bệnh lao đang điều trị tại Bệnh viện Lao và Bệnh phổi thành phố Cần Thơ
• 3.4. Một số yếu tố liên quan đến lo âu, căng thẳng, trầm cảm
• 3.4.1. Các yếu tố liên quan đến lo âu
• 3.4.2. Các yếu tố liên quan đến căng thẳng
• 3.4.3. Các yếu tố liên quan đến trầm cảm
• 3.5. Cách ứng phó với căng thẳng, lo âu, trầm cảm của người bệnh lao
• 3.6. Thực trạng lo âu, căng thẳng, trầm cảm của người bệnh lao trong bối cảnh COVID-19
• 3.7. Một số yếu tố liên quan đến lo âu, căng thẳng, trầm cảm ở người bệnh Lao đang điều trị tại Bệnh viện Lao và Bệnh phổi thành phố Cần Thơ, năm 2022
• 3.8. Cách ứng phó với căng thẳng, lo âu, trầm cảm của người bệnh lao
• 3.9. Điểm mạnh và hạn chế của nghiên cứu
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng Quan Về Lo Âu Căng Thẳng Trầm Cảm Ở Bệnh Lao

Sức khỏe tâm thần là một phần không thể tách rời của sức khỏe tổng thể. Nó không chỉ là việc không mắc các rối loạn tâm thần, mà còn là trạng thái thoải mái, tự tin, tự chủ và khả năng nhận biết tiềm năng bản thân. Lo âu, căng thẳng và trầm cảm là những vấn đề sức khỏe tâm thần thường gặp ở người bệnh lao, đặc biệt trong bối cảnh đại dịch COVID-19. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), sức khỏe tâm thần bao hàm khả năng của bộ máy tâm lý hoạt động hợp lý, hiệu quả, đương đầu với khó khăn và tìm lại cân bằng.

Ứng phó là những nỗ lực mà cá nhân thực hiện để đối phó với các tình huống căng thẳng, khó khăn. Nghiên cứu của Lazarus và Folkman (1984) nhấn mạnh hai chiến lược ứng phó chính: tập trung vào vấn đề và tập trung vào cảm xúc. Hiểu rõ các khái niệm này là bước đầu tiên quan trọng để hỗ trợ người bệnh lao vượt qua những thách thức về sức khỏe tâm thần.

1.1. Định Nghĩa và Tầm Quan Trọng Của Sức Khỏe Tâm Thần

Sức khỏe tâm thần không chỉ là không có bệnh mà còn là trạng thái hạnh phúc, tự tin và khả năng thích ứng. Tổ chức Y tế Thế giới định nghĩa sức khỏe tâm thần bao gồm khả năng hoạt động hợp lý, hiệu quả và đương đầu với khó khăn. Sức khỏe tâm thần tốt giúp người bệnh lao tuân thủ điều trị tốt hơn và cải thiện chất lượng cuộc sống. Theo tài liệu, sức khỏe tâm thần là một bộ phận không thể tách rời của sức khỏe. Sức khỏe tâm thần không chỉ là không mắc các rối loạn tâm thần, mà còn bao hàm trạng thái thoải mái, sự tự tin vào năng lực bản thân, tính tự chủ, năng lực và khả năng nhận biết những tiềm năng của bản thân.

1.2. Lo Âu Căng Thẳng Trầm Cảm Các Khái Niệm Cơ Bản

Lo âu là phản ứng trước các mối đe dọa, căng thẳng là trạng thái cơ thể phản ứng với hoàn cảnh mới, và trầm cảm là trạng thái bệnh lý của cảm xúc. Theo tài liệu, lo âu là một tín hiệu báo động, báo trước một nguy hiểm sắp xảy đến, cho phép con người sử dụng mọi biện pháp để đương đầu với sự đe dọa. Căng thẳng là kết quả của một sự kiện không mong muốn hay đe dọa từ phía môi trường, và một số điều chỉnh đối với cuộc sống cần được thiết lập để ứng phó với căng thẳng. Trầm cảm thường được biểu hiện bằng khí sắc trầm, mất mọi quan tâm hay thích thú, giảm năng lượng dẫn tới tăng sự mệt mỏi và giảm hoạt động, tồn tại trong khoảng thời gian ít nhất là 2 tuần.

II. Tác Động Của COVID 19 Đến Sức Khỏe Tâm Thần Bệnh Lao

Đại dịch COVID-19 đã gây ra những tác động to lớn đến sức khỏe thể chất và tinh thần của người bệnh lao. Sự gián đoạn trong dịch vụ y tế, lo sợ lây nhiễm, và những khó khăn kinh tế - xã hội đã làm gia tăng tình trạng lo âu, căng thẳng và trầm cảm. Theo nghiên cứu tại Ethiopia, hơn 2/3 số người tham gia nghiên cứu (68,4%) bị căng thẳng vừa phải trong bối cảnh COVID-19. Sự gián đoạn các dịch vụ chăm sóc sức khỏe làm cho tình trạng của người bệnh trở nên trầm trọng hơn. Nghiên cứu tại Việt Nam cũng cho thấy tác động tiêu cực của COVID-19 đến sức khỏe tâm thần của người sống chung với HIV, lao và khuyết tật.

2.1. Gián Đoạn Dịch Vụ Y Tế và Khó Khăn Kinh Tế Xã Hội

Dịch bệnh COVID-19 đã làm gián đoạn việc tiếp cận các dịch vụ y tế cho người bệnh lao. Phong tỏa, giãn cách xã hội và chuyển hướng nguồn lực y tế sang điều trị COVID-19 đã gây khó khăn trong việc khám chữa bệnh và nhận thuốc. Khó khăn kinh tế do mất việc làm, giảm thu nhập cũng là một yếu tố quan trọng làm gia tăng căng thẳng và lo âu. Tình trạng này làm cho người bệnh lao cảm thấy cô đơn, bất lực và mất niềm tin vào tương lai. Theo tài liệu, sự gián đoạn các dịch vụ chăm sóc sức khỏe sẽ làm cho tình trạng của họ trở nên trầm trọng và căng thẳng hơn, do việc chuyển dịch vụ y tế khẩn cấp sang những người bệnh COVID-19.

2.2. Lo Sợ Lây Nhiễm COVID 19 và Kỳ Thị Xã Hội

Người bệnh lao thường có hệ miễn dịch suy yếu, do đó họ dễ bị tổn thương hơn trước COVID-19. Lo sợ lây nhiễm COVID-19 và các biến chứng nghiêm trọng đã gây ra những lo lắng tột độ. Thêm vào đó, kỳ thị xã hội liên quan đến cả bệnh lao và COVID-19 khiến người bệnh cảm thấy cô lập và xấu hổ. Sự kết hợp của những yếu tố này đã tạo ra một gánh nặng tâm lý rất lớn cho người bệnh lao. Việc tăng cường tư vấn tâm lý và hỗ trợ cộng đồng là rất cần thiết trong bối cảnh này.

III. Phương Pháp Ứng Phó Với Lo Âu Căng Thẳng Trầm Cảm

Có nhiều phương pháp ứng phó hiệu quả với lo âu, căng thẳng, trầm cảm ở người bệnh lao trong bối cảnh COVID-19. Các phương pháp này bao gồm cả những chiến lược tự giúp đỡ và sự hỗ trợ từ chuyên gia. Theo Lazarus và Folkman (1984), có hai chiến lược ứng phó cơ bản: tập trung vào vấn đề và tập trung vào cảm xúc. Ngoài ra, Roth và Cohen (1986) đề xuất thêm khái niệm ứng phó né tránh. Việc lựa chọn phương pháp phù hợp phụ thuộc vào hoàn cảnh cụ thể và nhu cầu cá nhân của từng người bệnh.

3.1. Ứng Phó Tập Trung Vào Vấn Đề và Cảm Xúc

Chiến lược ứng phó tập trung vào vấn đề bao gồm việc tìm kiếm thông tin, lập kế hoạch và giải quyết các vấn đề cụ thể gây ra căng thẳng. Ví dụ, người bệnh lao có thể tìm hiểu về bệnh của mình, tuân thủ điều trị và tìm kiếm sự hỗ trợ từ gia đình và bạn bè. Ứng phó tập trung vào cảm xúc bao gồm việc kiểm soát cảm xúc, thư giãn và tìm kiếm sự an ủi. Ví dụ, người bệnh có thể tập yoga, thiền định hoặc tham gia các hoạt động giải trí. Theo tài liệu, ứng phó tập trung vào vấn đề chính là việc cá nhân tập trung hướng đến các tác nhân gây căng thẳng nhằm loại bỏ, hóa giải hoặc ít nhất là giảm thiểu tác động có hại của nó. Còn ứng phó tập trung vào cảm xúc là một chiến thuật nhằm làm giảm nhẹ mức độ gây hại/gây tổn thương do các tác nhân căng thẳng gây ra.

3.2. Tìm Kiếm Sự Hỗ Trợ Từ Chuyên Gia và Cộng Đồng

Khi các chiến lược tự giúp đỡ không hiệu quả, người bệnh lao nên tìm kiếm sự hỗ trợ từ chuyên gia tâm lý hoặc bác sĩ. Tư vấn tâm lý có thể giúp người bệnh hiểu rõ hơn về tình trạng của mình và học cách đối phó với các cảm xúc tiêu cực. Các nhóm hỗ trợ cộng đồng cũng là một nguồn lực quý giá, nơi người bệnh có thể chia sẻ kinh nghiệm và nhận được sự đồng cảm từ những người khác. Theo tài liệu nghiên cứu, tăng cường tư vấn, phát hiện sớm biểu hiện lo âu, căng thẳng, trầm cảm và có hướng can thiệp phù hợp nhất cho người bệnh và người nhà người bệnh.

IV. Nghiên Cứu Về Thực Trạng Lo Âu Căng Thẳng Ở Cần Thơ

Một nghiên cứu tại Bệnh viện Lao và Bệnh phổi thành phố Cần Thơ năm 2022 đã khảo sát thực trạng lo âu, căng thẳng và trầm cảm ở người bệnh lao trong bối cảnh COVID-19. Nghiên cứu cho thấy tỉ lệ người bệnh lao có lo âu, căng thẳng và trầm cảm lần lượt là 58,9%, 40,2% và 41,1%. Nghiên cứu sử dụng thang đo DASS 21 để đánh giá mức độ lo âu, căng thẳng, trầm cảm. Kết quả nghiên cứu cho thấy 19,6% người bệnh lao biểu hiện ít nhất một trạng rối loạn tâm thần (lo âu, căng thẳng, trầm cảm).

4.1. Tỷ Lệ Lo Âu Căng Thẳng Trầm Cảm và Các Yếu Tố Liên Quan

Nghiên cứu cho thấy người bệnh lao ở nhóm tuổi từ 35 trở lên có nguy cơ biểu hiện lo âu, căng thẳng và trầm cảm cao hơn so với nhóm tuổi từ 18-34. Người bệnh có trình độ tiểu học có nguy cơ biểu hiện căng thẳng cao hơn so với người có trình độ học vấn cao hơn. Ngoài ra, những người bệnh gặp khó khăn trong việc tiếp cận dịch vụ y tế cũng có nguy cơ cao hơn bị căng thẳng và trầm cảm. So với nhóm tuổi từ 18-34 thì người người bệnh lao ở nhóm tuổi từ 35 trở lên có nguy cơ biểu hiện lo âu gấp 3,0 lần. Người bệnh đến khám vì bệnh khác có nguy cơ biểu hiện lo âu và trầm cảm cao hơn.

4.2. Các Chiến Lược Ứng Phó Được Sử Dụng Phổ Biến

Nghiên cứu cũng khảo sát các chiến lược ứng phó mà người bệnh lao sử dụng. Kết quả cho thấy khả năng ứng phó ở người bệnh lao ở mức trung bình (2,8% có khả năng ứng phó cao, 49,5% có khả năng ứng phó vừa). Điều này cho thấy cần có những can thiệp hỗ trợ người bệnh lao phát triển các chiến lược ứng phó hiệu quả hơn. Cần nghiên cứu mối liên quan giữa lo âu, căng thẳng trầm cảm với các chiến lược ứng phó ở người bệnh lao, từ đó xây dựng các chương trình, kế hoạch để hỗ trợ người bệnh ứng phó với các vấn đề tâm lý của họ.

V. Giải Pháp Ứng Phó Lo Âu Căng Thẳng Hiệu Quả Cho Bệnh Nhân

Để giảm thiểu lo âu, căng thẳng và trầm cảm ở người bệnh lao, cần có những giải pháp toàn diện từ cả hệ thống y tế và cộng đồng. Việc tăng cường tư vấn tâm lý, cung cấp thông tin chính xác về bệnh lao và COVID-19, và tạo điều kiện thuận lợi cho người bệnh tiếp cận dịch vụ y tế là rất quan trọng. Bên cạnh đó, cần giảm kỳ thị xã hội và tạo môi trường hỗ trợ để người bệnh cảm thấy được thấu hiểu và chấp nhận.

5.1. Nâng Cao Nhận Thức Về Sức Khỏe Tâm Thần Cho Bệnh Nhân

Cần tổ chức các buổi nói chuyện, hội thảo, và cung cấp tài liệu về sức khỏe tâm thần cho người bệnh lao. Việc nâng cao nhận thức giúp người bệnh nhận biết các dấu hiệu của lo âu, căng thẳng và trầm cảm, và khuyến khích họ tìm kiếm sự giúp đỡ khi cần thiết. Các chương trình giáo dục sức khỏe tâm thần cần được thiết kế phù hợp với trình độ học vấn và văn hóa của người bệnh.

5.2. Tăng Cường Tư Vấn Tâm Lý và Hỗ Trợ Cộng Đồng

Các bệnh viện và trung tâm y tế cần tăng cường đội ngũ nhân viên tư vấn tâm lý để đáp ứng nhu cầu của người bệnh lao. Các nhóm hỗ trợ cộng đồng cần được thành lập và duy trì để tạo ra một môi trường hỗ trợ, nơi người bệnh có thể chia sẻ kinh nghiệm và nhận được sự đồng cảm. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan y tế, tổ chức xã hội và gia đình để đảm bảo người bệnh lao nhận được sự hỗ trợ toàn diện. Bên cạnh đó, các cán bộ y tế cũng cần phải được đào tạo kiến thức về chăm sóc tâm lý cho người bệnh lao.

VI. Hướng Nghiên Cứu Tương Lai Về Ứng Phó Lo Âu Ở Bệnh Lao

Các nghiên cứu trong tương lai cần tập trung vào việc đánh giá hiệu quả của các can thiệp tâm lý khác nhau đối với người bệnh lao. Nghiên cứu cần sử dụng các phương pháp định lượng và định tính để hiểu rõ hơn về những yếu tố ảnh hưởng đến sức khỏe tâm thần của người bệnh lao trong bối cảnh COVID-19 và các đại dịch khác. Các nghiên cứu cần thiết kế dựa trên cơ sở khoa học vững chắc và đảm bảo tính khả thi trong điều kiện thực tế.

6.1. Đánh Giá Hiệu Quả Của Các Can Thiệp Tâm Lý Khác Nhau

Nghiên cứu cần so sánh hiệu quả của các phương pháp tư vấn cá nhân, tư vấn nhóm, liệu pháp nhận thức hành vi (CBT), và các phương pháp khác. Cần đánh giá cả hiệu quả ngắn hạn và dài hạn của các can thiệp này. Cần xác định những yếu tố nào có thể dự đoán được thành công của một can thiệp cụ thể đối với một người bệnh cụ thể. Việc xác định các yếu tố này có thể giúp các nhà cung cấp dịch vụ tâm lý cá nhân hóa việc chăm sóc cho người bệnh lao.

6.2. Nghiên Cứu Định Tính Để Hiểu Rõ Hơn Về Các Yếu Tố Ảnh Hưởng

Nghiên cứu định tính có thể sử dụng phỏng vấn sâu, thảo luận nhóm, và các phương pháp khác để thu thập thông tin chi tiết về trải nghiệm của người bệnh lao. Nghiên cứu định tính có thể giúp các nhà nghiên cứu hiểu rõ hơn về những yếu tố văn hóa, xã hội, và kinh tế ảnh hưởng đến sức khỏe tâm thần của người bệnh lao. Nghiên cứu định tính có thể cung cấp những thông tin quan trọng để thiết kế các can thiệp tâm lý phù hợp với văn hóa và bối cảnh của người bệnh lao.

Tổng quan nghiên cứu

Bệnh lao vẫn là một trong những gánh nặng y tế lớn tại Việt Nam, đứng thứ 11 trong số các quốc gia có số người mắc lao cao nhất toàn cầu. Tại thành phố Cần Thơ, năm 2020 đã phát hiện 2.395 người bệnh lao các thể, phản ánh mức độ phổ biến và ảnh hưởng nghiêm trọng của bệnh. Đại dịch COVID-19 đã làm gia tăng áp lực lên hệ thống y tế, đồng thời tác động tiêu cực đến sức khỏe tâm thần của người bệnh lao, đặc biệt là các biểu hiện lo âu, căng thẳng và trầm cảm. Những rối loạn tâm thần này không chỉ ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống mà còn làm giảm hiệu quả tuân thủ điều trị, dẫn đến tỉ lệ điều trị thành công thấp và tăng nguy cơ tử vong.

Nghiên cứu được thực hiện nhằm mục tiêu: (1) mô tả thực trạng lo âu, căng thẳng, trầm cảm ở người bệnh lao đang điều trị tại Bệnh viện Lao và Bệnh phổi thành phố Cần Thơ trong bối cảnh COVID-19 năm 2022; (2) xác định các yếu tố liên quan đến các rối loạn tâm thần này; (3) mô tả cách ứng phó của người bệnh với các trạng thái tâm lý trên. Nghiên cứu tiến hành trên 107 người bệnh lao nội trú từ tháng 01 đến tháng 04 năm 2022, sử dụng thang đo DASS 21 để đánh giá mức độ lo âu, căng thẳng, trầm cảm và thang đo Brief-COPE để đánh giá khả năng ứng phó. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc phát hiện sớm và can thiệp kịp thời các vấn đề sức khỏe tâm thần, góp phần nâng cao hiệu quả điều trị và chất lượng cuộc sống cho người bệnh lao trong bối cảnh đại dịch.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên mô hình các yếu tố quyết định sức khỏe của Dahlgren và Whitehead (1991), phân loại các yếu tố ảnh hưởng đến sức khỏe thành ba nhóm chính: yếu tố cá nhân (tuổi, giới tính, trình độ học vấn, thu nhập, tình trạng bệnh), yếu tố môi trường (tiếp cận dịch vụ y tế, chất lượng chăm sóc, tình trạng cách ly) và yếu tố kinh tế - xã hội (hỗ trợ xã hội, kỳ thị, khó khăn trong tìm việc).

Ba khái niệm trọng tâm được sử dụng gồm:

• Lo âu, căng thẳng, trầm cảm: được định nghĩa và đánh giá qua thang đo DASS 21, phản ánh các trạng thái tâm lý tiêu cực phổ biến ở người bệnh lao.
• Ứng phó (coping): theo Lazarus và Folkman, bao gồm ba chiến lược chính là ứng phó tập trung vào vấn đề, tập trung vào cảm xúc và hành vi né tránh, được đo lường bằng thang Brief-COPE.
• Sức khỏe tâm thần: được hiểu là trạng thái cân bằng tâm lý, khả năng đương đầu với các áp lực và duy trì chức năng xã hội.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng thiết kế cắt ngang với cỡ mẫu 107 người bệnh lao nội trú tại Bệnh viện Lao và Bệnh phổi thành phố Cần Thơ, thu thập từ tháng 01 đến tháng 04 năm 2022. Mẫu được chọn liên tiếp theo tiêu chuẩn: người bệnh ≥18 tuổi, đang điều trị nội trú, không điều trị hồi sức tích cực và biết chữ.

Dữ liệu được thu thập qua phỏng vấn trực tiếp bằng bộ câu hỏi gồm ba phần: đặc điểm cá nhân và các yếu tố liên quan, thang đo DASS 21 đánh giá lo âu, căng thẳng, trầm cảm, và thang đo Brief-COPE đánh giá cách ứng phó. Thang DASS 21 có độ tin cậy cao với hệ số Cronbach’s Alpha từ 0,7 đến 0,77; thang Brief-COPE có hệ số Cronbach’s Alpha tổng thể 0,86.

Dữ liệu được nhập và xử lý bằng phần mềm Excel và SPSS 20. Phân tích mô tả tần suất, phần trăm, trung bình; phân tích mối liên quan đơn biến và đa biến sử dụng hồi quy logistic đa biến với mức ý nghĩa p<0,05. Kiểm định Hosmer-Lemeshow được áp dụng để đánh giá độ phù hợp của mô hình. Nghiên cứu tuân thủ các quy định đạo đức, được Hội đồng đạo đức trường Đại học Y tế công cộng phê duyệt.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Thực trạng lo âu, căng thẳng, trầm cảm:

   • 58,9% người bệnh lao có biểu hiện lo âu, trong đó 8,4% nhẹ, 18,7% vừa, 9,3% nặng và 22,4% rất nặng.
   • 40,2% có căng thẳng, với 9,3% nhẹ, 14% vừa, 15% nặng và 1,9% rất nặng.
   • 41,1% có trầm cảm, gồm 8,4% nhẹ, 17,8% vừa, 5,6% nặng và 9,3% rất nặng.
   • Tỉ lệ người bệnh có đồng thời cả ba trạng thái lo âu, căng thẳng, trầm cảm chiếm 29%, trong khi 19,6% có ít nhất một trạng thái.

2. Yếu tố liên quan đến lo âu, căng thẳng, trầm cảm:

   • Người bệnh từ 35 tuổi trở lên có nguy cơ lo âu cao gấp 3,0 lần, căng thẳng gấp 3,5 lần và trầm cảm gấp 4,4 lần so với nhóm 18-34 tuổi.
   • Trình độ tiểu học làm tăng nguy cơ căng thẳng gấp 3,9 lần so với trình độ trung học cơ sở trở lên.
   • Thu nhập từ 3 triệu đồng trở lên làm tăng nguy cơ lo âu gấp 3,0 lần so với thu nhập dưới 3 triệu.
   • Người bệnh đến khám vì bệnh khác ngoài lao có nguy cơ lo âu và trầm cảm cao hơn lần lượt 2,6 và 2,9 lần so với người đến khám lao.
   • Tiêm dưới 3 mũi vắc xin COVID-19 làm tăng nguy cơ trầm cảm gấp 2,6 lần.
   • Khó khăn trong tiếp cận dịch vụ y tế làm tăng nguy cơ căng thẳng gấp 3,0 lần và trầm cảm gấp 4,9 lần.
   • Đánh giá chất lượng chăm sóc của nhân viên y tế không như mong đợi làm tăng nguy cơ căng thẳng gấp 2,7 lần.

3. Khả năng ứng phó của người bệnh lao:

   • 2,8% có khả năng ứng phó cao, 49,5% vừa, phần còn lại thấp hoặc không có khả năng ứng phó.
   • Chiến lược ứng phó tập trung vào vấn đề và cảm xúc được sử dụng phổ biến hơn hành vi né tránh.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy tỉ lệ lo âu, căng thẳng và trầm cảm ở người bệnh lao tại Cần Thơ trong bối cảnh COVID-19 là khá cao, tương đồng với các nghiên cứu trong nước và quốc tế. Sự gia tăng các rối loạn tâm thần có thể liên quan đến tác động kép của bệnh lao và đại dịch, bao gồm sự gián đoạn dịch vụ y tế, lo ngại về sức khỏe và kinh tế.

Tuổi cao, trình độ học vấn thấp và thu nhập không ổn định là những yếu tố cá nhân làm tăng nguy cơ các rối loạn tâm thần, phù hợp với các nghiên cứu trước đây. Việc tiêm chủng COVID-19 đầy đủ có vai trò bảo vệ sức khỏe tâm thần, giảm nguy cơ trầm cảm. Khó khăn trong tiếp cận dịch vụ y tế và chất lượng chăm sóc không đạt kỳ vọng cũng là những yếu tố môi trường quan trọng ảnh hưởng tiêu cực đến tâm lý người bệnh.

Khả năng ứng phó trung bình của người bệnh cho thấy cần có các can thiệp hỗ trợ nâng cao kỹ năng đối phó với stress, lo âu và trầm cảm. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố mức độ lo âu, căng thẳng, trầm cảm và bảng phân tích hồi quy logistic đa biến minh họa các yếu tố liên quan.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường tư vấn và phát hiện sớm các rối loạn tâm thần:

   • Triển khai các chương trình sàng lọc lo âu, căng thẳng, trầm cảm định kỳ cho người bệnh lao tại bệnh viện.
   • Thời gian thực hiện: ngay trong năm 2023.
   • Chủ thể thực hiện: đội ngũ y tế tâm thần và nhân viên y tế tại Bệnh viện Lao và Bệnh phổi Cần Thơ.

2. Xây dựng chương trình hỗ trợ ứng phó tâm lý:

   • Tổ chức các lớp tập huấn kỹ năng ứng phó tập trung vào vấn đề và cảm xúc cho người bệnh và người nhà.
   • Thời gian: 6 tháng đầu năm 2023.
   • Chủ thể: chuyên gia tâm lý, cán bộ y tế cộng đồng.

3. Cải thiện chất lượng chăm sóc và tiếp cận dịch vụ y tế:

   • Nâng cao năng lực giao tiếp, chăm sóc người bệnh của nhân viên y tế.
   • Tăng cường hỗ trợ người bệnh trong việc tiếp cận dịch vụ, đặc biệt trong bối cảnh dịch bệnh.
   • Thời gian: liên tục, ưu tiên trong năm 2023.
   • Chủ thể: Ban giám đốc bệnh viện, phòng quản lý chất lượng.

4. Khuyến khích tiêm chủng đầy đủ vắc xin COVID-19:

   • Tuyên truyền, vận động người bệnh lao tiêm đủ mũi vắc xin để giảm nguy cơ trầm cảm và các biến chứng.
   • Thời gian: ngay và liên tục.
   • Chủ thể: Trung tâm y tế dự phòng, bệnh viện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nhân viên y tế và cán bộ quản lý bệnh viện:

   • Hiểu rõ thực trạng sức khỏe tâm thần của người bệnh lao để cải thiện chất lượng chăm sóc và xây dựng chính sách hỗ trợ phù hợp.

2. Chuyên gia tâm lý và bác sĩ tâm thần:

   • Nắm bắt các yếu tố liên quan đến lo âu, căng thẳng, trầm cảm để thiết kế các can thiệp tâm lý hiệu quả cho người bệnh lao.

3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành y tế công cộng:

   • Tham khảo phương pháp nghiên cứu, công cụ đánh giá và kết quả để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về sức khỏe tâm thần trong bối cảnh dịch bệnh.

4. Các tổ chức y tế và chính sách công:

   • Sử dụng dữ liệu để xây dựng chương trình hỗ trợ người bệnh lao, đặc biệt trong bối cảnh đại dịch COVID-19, nhằm nâng cao hiệu quả điều trị và giảm gánh nặng xã hội.

Câu hỏi thường gặp

1. Tại sao người bệnh lao dễ bị lo âu, căng thẳng, trầm cảm?
   Người bệnh lao chịu áp lực từ bệnh tật kéo dài, tác dụng phụ thuốc, kỳ thị xã hội và khó khăn kinh tế, đặc biệt trong bối cảnh COVID-19 làm gián đoạn dịch vụ y tế, dẫn đến tăng nguy cơ các rối loạn tâm thần.

2. Thang đo DASS 21 có phù hợp để đánh giá sức khỏe tâm thần ở người bệnh lao không?
   DASS 21 là công cụ được chuẩn hóa, có độ tin cậy cao, phù hợp để đánh giá đồng thời ba trạng thái lo âu, căng thẳng và trầm cảm, được nhiều nghiên cứu trong và ngoài nước sử dụng hiệu quả.

3. Chiến lược ứng phó nào hiệu quả nhất cho người bệnh lao?
   Ứng phó tập trung vào vấn đề và cảm xúc được đánh giá là tích cực, giúp giảm các triệu chứng tâm lý. Ngược lại, hành vi né tránh thường làm tăng căng thẳng và trầm cảm.

4. Yếu tố nào ảnh hưởng nhiều nhất đến sức khỏe tâm thần của người bệnh lao trong nghiên cứu?
   Tuổi cao, trình độ học vấn thấp, thu nhập không ổn định, khó khăn trong tiếp cận dịch vụ y tế và chất lượng chăm sóc không đạt kỳ vọng là những yếu tố có ảnh hưởng đáng kể.

5. Làm thế nào để cải thiện khả năng ứng phó của người bệnh lao?
   Cần tổ chức các chương trình đào tạo kỹ năng ứng phó, tư vấn tâm lý, tăng cường hỗ trợ xã hội và đảm bảo dịch vụ y tế chất lượng, giúp người bệnh nâng cao sức khỏe tâm thần và tuân thủ điều trị.

Kết luận

• Tỉ lệ lo âu (58,9%), căng thẳng (40,2%) và trầm cảm (41,1%) ở người bệnh lao tại Cần Thơ trong bối cảnh COVID-19 là cao, ảnh hưởng tiêu cực đến quá trình điều trị.
• Tuổi, trình độ học vấn, thu nhập, tình trạng tiêm chủng và khả năng tiếp cận dịch vụ y tế là các yếu tố liên quan quan trọng đến sức khỏe tâm thần của người bệnh.
• Khả năng ứng phó của người bệnh lao chủ yếu ở mức trung bình, với ưu thế ứng phó tập trung vào vấn đề và cảm xúc.
• Cần triển khai các biện pháp tư vấn, phát hiện sớm và hỗ trợ ứng phó tâm lý nhằm nâng cao hiệu quả điều trị và chất lượng cuộc sống.
• Nghiên cứu mở ra hướng đi cho các chương trình can thiệp sức khỏe tâm thần tích hợp trong chăm sóc người bệnh lao, đặc biệt trong bối cảnh đại dịch COVID-19.

Hành động tiếp theo: Các cơ sở y tế và nhà quản lý cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng để nâng cao hiệu quả chăm sóc sức khỏe tâm thần cho người bệnh lao.