Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội tại Quảng Bình, mô hình kinh doanh nông trại đóng vai trò quan trọng trong việc tạo việc làm và nâng cao thu nhập cho người dân. Từ năm 2006 đến 2019, thu nhập bình quân đầu người tại Quảng Bình tăng từ 569 USD lên trên 1280 USD, tuy nhiên vẫn thấp hơn mức trung bình cả nước, đồng thời cơ cấu kinh tế đang chuyển dịch từ nông nghiệp sang công nghiệp và dịch vụ. Nông nghiệp vẫn giữ vai trò thiết yếu trong đời sống người dân, đặc biệt trong bối cảnh dịch COVID-19 làm chậm lại các ngành khác. Thương mại điện tử (TMĐT) được xem là công cụ tiềm năng để nâng cao hiệu quả kinh doanh nông trại, mở rộng thị trường và giảm chi phí giao dịch.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ thực trạng ứng dụng TMĐT trong các mô hình kinh doanh nông trại tại Quảng Bình, xác định các khó khăn, thách thức và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả ứng dụng TMĐT. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các nông trại có quy mô sản xuất từ 2,1 ha trở lên, với giá trị sản lượng hàng hóa tối thiểu 700 triệu đồng/năm, thuộc 5 huyện trọng điểm của tỉnh. Thời gian khảo sát dữ liệu sơ cấp diễn ra trong giai đoạn 2018-2020.

Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc hỗ trợ các nông trại tại Quảng Bình tận dụng công nghệ TMĐT để nâng cao năng lực cạnh tranh, thúc đẩy phát triển kinh tế nông nghiệp bền vững, đồng thời góp phần thực hiện các chính sách phát triển nông nghiệp công nghệ cao và nông nghiệp sạch của địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình thương mại điện tử trong nông nghiệp, bao gồm:

  • Lý thuyết về thương mại điện tử (TMĐT) và kinh doanh điện tử (e-business): TMĐT được hiểu là hoạt động mua bán hàng hóa, dịch vụ qua mạng Internet, trong khi e-business bao gồm toàn bộ hoạt động kinh doanh được hỗ trợ bởi công nghệ thông tin. TMĐT là một phần của e-business, tập trung vào giao dịch thương mại.

  • Phân loại TMĐT theo mô hình giao dịch: B2B (doanh nghiệp với doanh nghiệp), B2C (doanh nghiệp với khách hàng), B2G (doanh nghiệp với chính phủ), C2C (người tiêu dùng với người tiêu dùng). Mỗi mô hình có đặc điểm và ứng dụng khác nhau trong kinh doanh nông trại.

  • Mô hình TMĐT cho nông nghiệp nông thôn: Tập trung vào trao đổi thông tin, thúc đẩy kỹ thuật cho nông trại, xây dựng nền tảng trao đổi thương mại điện tử và nguồn cung đầu vào chất lượng. Mô hình này còn bao gồm trung tâm thông tin thông minh nông thôn và quan điểm chuyên gia để nâng cao hiệu quả.

  • Khái niệm và phân loại mô hình kinh doanh nông trại: Nông trại được phân loại theo quy mô và mục đích sản xuất, từ nông trại gia đình nhỏ đến trang trại sản xuất hàng hóa quy mô lớn. Tiêu chí xác định kinh tế trang trại theo Thông tư 27 của Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn được áp dụng để lựa chọn đối tượng nghiên cứu.

  • Vai trò và lợi ích của TMĐT đối với mô hình kinh doanh nông trại: TMĐT giúp mở rộng thị trường, giảm chi phí sản xuất và phân phối, tăng tính minh bạch thông tin, nâng cao hiệu quả kinh doanh và khả năng cạnh tranh của nông trại.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Nghiên cứu sử dụng cả số liệu thứ cấp và sơ cấp. Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo, văn bản pháp luật, luận văn, bài báo liên quan đến TMĐT và kinh doanh nông trại tại Việt Nam và quốc tế. Số liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát trực tiếp 100 nông trại tại Quảng Bình, được chọn ngẫu nhiên từ tổng số 592 nông trại đạt tiêu chuẩn theo Thông tư 27.

  • Phương pháp chọn mẫu: Mẫu ngẫu nhiên đơn giản với tỷ lệ chọn mẫu khoảng 16,8%, đảm bảo tính đại diện cho tổng thể nông trại tại địa phương.

  • Phương pháp phân tích: Kết hợp phân tích định tính và định lượng. Phân tích thống kê mô tả sử dụng phần mềm Microsoft Excel để trình bày dữ liệu qua bảng biểu và biểu đồ. Phương pháp so sánh được áp dụng để đánh giá sự biến động doanh thu, chi phí và hiệu quả kinh tế trước và sau khi ứng dụng TMĐT. Phương pháp hạch toán chi phí sản xuất và tính giá thành sản phẩm được sử dụng để đánh giá tác động kinh tế của TMĐT.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu sơ cấp trong giai đoạn 2018-2020, phân tích và tổng hợp kết quả trong năm 2021, hoàn thiện luận văn năm 2022.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng ứng dụng TMĐT còn hạn chế: Chỉ khoảng 25% doanh nghiệp nông trại tại Quảng Bình có website riêng, tỷ lệ sử dụng email trong lãnh đạo doanh nghiệp chỉ đạt 7,82%. Hạ tầng CNTT tuy có cải thiện với 86% sử dụng đường truyền ADSL, nhưng nhân lực chuyên trách TMĐT còn thiếu và nhận thức về TMĐT chưa cao.

  2. Doanh thu và quy mô nông trại biến động: Từ 2018 đến 2019, doanh thu của nông trại trồng trọt tăng mạnh 681%, trong khi nông trại tổng hợp và chăn nuôi chỉ tăng nhẹ hoặc giảm. Năm 2020, do ảnh hưởng bão và dịch COVID-19, doanh thu nhiều loại nông trại giảm từ 20-26%, nhưng nông trại nuôi trồng thủy sản lại tăng 40% nhờ ứng dụng TMĐT và kỹ thuật mới.

  3. Chi phí đầu tư ban đầu cho TMĐT là rào cản lớn: Chi phí thiết lập website và các module TMĐT trung bình khá cao, khiến nhiều nông trại chưa quyết tâm đầu tư. Tuy nhiên, các nông trại đã ứng dụng TMĐT ghi nhận giảm chi phí quảng bá và tăng hiệu quả kinh tế rõ rệt.

  4. Lợi ích TMĐT mang lại: TMĐT giúp nông trại mở rộng thị trường, giảm chi phí trung gian, tăng tính minh bạch và thuận tiện trong giao dịch. Các nông trại ứng dụng TMĐT có giá thành sản phẩm giảm, lợi nhuận tăng, đồng thời nâng cao khả năng cạnh tranh trên thị trường trong và ngoài tỉnh.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân hạn chế ứng dụng TMĐT chủ yếu do chi phí đầu tư ban đầu cao, thiếu nhân lực am hiểu công nghệ và nhận thức chưa đầy đủ về lợi ích TMĐT. So với các tỉnh lân cận như Nghệ An, Thanh Hóa, Quảng Bình có số lượng tên miền và chỉ số TMĐT thấp hơn, cho thấy tiềm năng phát triển còn nhiều hạn chế.

Kết quả khảo sát cho thấy TMĐT có tác động tích cực đến hiệu quả kinh tế của nông trại, phù hợp với các nghiên cứu quốc tế về vai trò của TMĐT trong nông nghiệp. Việc ứng dụng TMĐT giúp giảm chi phí quảng bá, tăng doanh thu và mở rộng thị trường tiêu thụ, đặc biệt trong bối cảnh dịch bệnh và biến động thị trường.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh doanh thu các loại nông trại qua các năm, bảng phân tích chi phí và lợi nhuận trước và sau khi ứng dụng TMĐT, cũng như biểu đồ tỷ lệ sử dụng các công cụ TMĐT trong các nông trại khảo sát.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo và phát triển nguồn nhân lực TMĐT: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về TMĐT cho chủ nông trại và nhân viên, nâng cao nhận thức và kỹ năng sử dụng công nghệ. Mục tiêu đạt 80% nông trại có nhân sự am hiểu TMĐT trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: Sở Nông nghiệp, Sở Công Thương phối hợp với các trường đại học.

  2. Xây dựng chính sách hỗ trợ tài chính cho đầu tư TMĐT: Cung cấp các gói vay ưu đãi, hỗ trợ chi phí thiết lập website và quảng bá trực tuyến cho nông trại quy mô nhỏ và vừa. Mục tiêu giảm chi phí đầu tư ban đầu ít nhất 30% trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: UBND tỉnh, Ngân hàng chính sách xã hội.

  3. Phổ biến và nâng cao nhận thức về lợi ích TMĐT: Triển khai các chiến dịch truyền thông, hội thảo, tư vấn trực tiếp nhằm nâng cao nhận thức về TMĐT, khuyến khích nông trại tích cực tham gia. Mục tiêu 100% nông trại được tiếp cận thông tin trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: Sở Thông tin và Truyền thông, Hội Nông dân.

  4. Phát triển hạ tầng kỹ thuật và dịch vụ hỗ trợ TMĐT: Đầu tư nâng cấp hạ tầng Internet, xây dựng các nền tảng TMĐT chuyên biệt cho nông sản Quảng Bình, đồng thời phát triển dịch vụ logistics và thanh toán điện tử an toàn, tiện lợi. Mục tiêu nâng chỉ số TMĐT tỉnh lên mức trung bình khu vực trong 5 năm. Chủ thể thực hiện: Sở Thông tin và Truyền thông, Sở Công Thương, các doanh nghiệp công nghệ.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Chủ các mô hình kinh doanh nông trại: Nắm bắt thực trạng và các giải pháp ứng dụng TMĐT để nâng cao hiệu quả kinh doanh, mở rộng thị trường tiêu thụ sản phẩm.

  2. Cơ quan quản lý nhà nước về nông nghiệp và thương mại: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách hỗ trợ, phát triển TMĐT trong lĩnh vực nông nghiệp, đặc biệt tại các địa phương có tiềm năng như Quảng Bình.

  3. Các tổ chức đào tạo và nghiên cứu: Áp dụng khung lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn để phát triển các chương trình đào tạo, nghiên cứu sâu hơn về TMĐT trong nông nghiệp.

  4. Doanh nghiệp công nghệ và dịch vụ TMĐT: Hiểu rõ nhu cầu, khó khăn của nông trại trong việc ứng dụng TMĐT để thiết kế sản phẩm, dịch vụ phù hợp, hỗ trợ phát triển thị trường nông sản trực tuyến.

Câu hỏi thường gặp

  1. TMĐT có thực sự giúp tăng doanh thu cho nông trại không?
    Có, nghiên cứu cho thấy nông trại ứng dụng TMĐT có doanh thu tăng từ 2% đến 681% tùy loại hình, đặc biệt nông trại trồng trọt tăng mạnh nhờ mở rộng thị trường và giảm chi phí trung gian.

  2. Chi phí đầu tư TMĐT có phải là rào cản lớn?
    Đúng, chi phí thiết lập website và các module TMĐT ban đầu khá cao, khiến nhiều nông trại e ngại đầu tư. Tuy nhiên, chi phí này có thể được giảm bớt nhờ chính sách hỗ trợ và đào tạo.

  3. Những khó khăn chính khi ứng dụng TMĐT là gì?
    Bao gồm thiếu nhân lực am hiểu công nghệ, nhận thức hạn chế về TMĐT, hạ tầng kỹ thuật chưa đồng bộ, và lo ngại về bảo mật thông tin trong giao dịch điện tử.

  4. Làm thế nào để nâng cao nhận thức về TMĐT cho nông trại?
    Thông qua các chương trình đào tạo, hội thảo, truyền thông và tư vấn trực tiếp do các cơ quan quản lý và tổ chức chuyên môn phối hợp tổ chức.

  5. TMĐT có phù hợp với các nông trại quy mô nhỏ không?
    Có, TMĐT giúp các nông trại nhỏ tiếp cận thị trường rộng lớn hơn, giảm chi phí trung gian và tăng khả năng cạnh tranh, đặc biệt khi được hỗ trợ về kỹ thuật và tài chính.

Kết luận

  • TMĐT là công cụ quan trọng giúp các mô hình kinh doanh nông trại tại Quảng Bình mở rộng thị trường, giảm chi phí và nâng cao hiệu quả kinh tế.
  • Thực trạng ứng dụng TMĐT còn hạn chế do chi phí đầu tư ban đầu cao, thiếu nhân lực và nhận thức chưa đầy đủ.
  • Doanh thu và quy mô nông trại biến động mạnh trong giai đoạn 2018-2020, TMĐT góp phần giúp một số loại hình nông trại vượt qua khó khăn.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp đào tạo, hỗ trợ tài chính, nâng cao nhận thức và phát triển hạ tầng kỹ thuật để thúc đẩy ứng dụng TMĐT hiệu quả.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung vào triển khai các giải pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả định kỳ và mở rộng nghiên cứu sang các địa phương khác.

Kêu gọi hành động: Các chủ nông trại, cơ quan quản lý và doanh nghiệp công nghệ cần phối hợp chặt chẽ để thúc đẩy ứng dụng TMĐT, góp phần phát triển kinh tế nông nghiệp bền vững tại Quảng Bình và khu vực miền Trung.