Tổng quan nghiên cứu
Đại dịch Covid-19, bắt đầu từ cuối năm 2019, đã gây ra những hậu quả nghiêm trọng trên toàn cầu với gần 5 triệu người nhiễm và khoảng 330 nghìn người tử vong theo báo cáo của Thủ tướng Chính phủ tại kỳ họp Quốc hội khóa XIV năm 2020. Tại Việt Nam, đại dịch đã ảnh hưởng sâu sắc đến đời sống xã hội và kinh tế, đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ chịu sự suy giảm nghiêm trọng trong hoạt động sản xuất và kinh doanh. Trong bối cảnh đó, trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp (CSR) trở thành một vấn đề cấp thiết, không chỉ nhằm duy trì hoạt động kinh doanh mà còn góp phần hỗ trợ cộng đồng vượt qua khó khăn.
Luận văn tập trung nghiên cứu vấn đề trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp trong đại dịch Covid-19 trên các báo điện tử Việt Nam trong giai đoạn từ tháng 1 đến tháng 6 năm 2021. Mục tiêu chính là đánh giá thực trạng truyền thông về CSR trên các trang báo điện tử lớn như VnExpress, Dân Trí, Tuổi Trẻ Online và Lao Động, từ đó rút ra bài học kinh nghiệm và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả truyền thông CSR trong tương lai. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc làm rõ vai trò của báo chí điện tử trong việc lan tỏa các hoạt động CSR, góp phần củng cố niềm tin của công chúng và thúc đẩy doanh nghiệp thực hiện trách nhiệm xã hội một cách bài bản, hiệu quả.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Luận văn sử dụng hai lý thuyết chính để phân tích vấn đề:
Lý thuyết thiết lập chương trình nghị sự (Agenda Setting): Được phát triển bởi McCombs và Shaw (1972), lý thuyết này nhấn mạnh vai trò của truyền thông trong việc xác định mức độ quan trọng của các vấn đề trong nhận thức công chúng thông qua tần suất và cường độ đưa tin. Trong nghiên cứu, lý thuyết giúp đánh giá mức độ ưu tiên của báo điện tử đối với các nội dung liên quan đến CSR trong đại dịch Covid-19.
Lý thuyết các bên liên quan (Stakeholders Theory): Khởi nguồn từ Freeman (1984), lý thuyết này tập trung vào việc doanh nghiệp cần cân bằng lợi ích của các bên liên quan như cổ đông, khách hàng, người lao động và cộng đồng xã hội. Lý thuyết này giúp phân tích cách doanh nghiệp thực hiện CSR nhằm tạo giá trị cho tất cả các bên trong bối cảnh đại dịch.
Các khái niệm chính được sử dụng bao gồm: báo chí và báo điện tử, doanh nghiệp và các loại hình doanh nghiệp tại Việt Nam, trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp (CSR) theo mô hình kim tự tháp của Carroll (1999), và đại dịch Covid-19.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu áp dụng phương pháp phân tích nội dung kết hợp định tính và định lượng trên các bài viết về CSR trong đại dịch Covid-19 trên bốn báo điện tử lớn tại Việt Nam: VnExpress, Dân Trí, Tuổi Trẻ Online và Lao Động, trong khoảng thời gian từ tháng 1 đến tháng 6 năm 2021.
Nguồn dữ liệu: Các tin, bài, hình ảnh liên quan đến CSR được thu thập từ chuyên mục doanh nghiệp trên các báo điện tử nêu trên.
Phương pháp phân tích:
- Định tính: Sử dụng phần mềm Nvivo 12 để tổng hợp, phân loại nội dung theo các chủ đề chính và phụ dựa trên bảng mã (codebook) cụ thể.
- Định lượng: Sử dụng phần mềm SPSS 23 để xử lý dữ liệu về dung lượng chữ, dung lượng ảnh, tần suất tin bài nhằm đánh giá mức độ phủ sóng và trọng tâm truyền thông.
Cỡ mẫu: Tổng số bài viết và tin tức được khảo sát là khoảng vài trăm bài, đảm bảo tính đại diện cho giai đoạn nghiên cứu.
Lý do lựa chọn phương pháp: Phân tích nội dung giúp đánh giá chính xác và toàn diện về cách thức truyền thông CSR trên báo điện tử, đồng thời kết hợp định lượng để đo lường mức độ quan tâm và tần suất đưa tin.
Timeline nghiên cứu: Từ tháng 1 đến tháng 6 năm 2021, giai đoạn có nhiều diễn biến phức tạp của đại dịch tại Việt Nam, phù hợp để đánh giá tác động và truyền thông CSR trong bối cảnh khẩn cấp.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Tần suất và phân bố tin bài về CSR:
Báo VnExpress chiếm tỷ lệ lớn nhất với khoảng 40% tổng số bài viết về CSR trong đại dịch, tiếp theo là Tuổi Trẻ Online (30%), Dân Trí (20%) và Lao Động (10%). Tần suất tin bài tăng mạnh vào các tháng có diễn biến dịch phức tạp như tháng 4 và tháng 5 năm 2021, chiếm khoảng 60% tổng số bài trong giai đoạn khảo sát.Nội dung truyền thông CSR:
Các bài viết tập trung vào năm nhóm hoạt động chính: hỗ trợ y tế (cung cấp thiết bị, thuốc men), hỗ trợ người lao động (bảo đảm an toàn, chi trả lương), đóng góp tài chính cho quỹ vaccine, tổ chức bệnh viện dã chiến, và các hoạt động thiện nguyện cộng đồng. Ví dụ, Tập đoàn Vingroup đã trao tặng 500.000 lọ thuốc Remdesivir, góp phần quan trọng trong công tác điều trị Covid-19.Phân loại theo quy mô doanh nghiệp:
Doanh nghiệp lớn chiếm khoảng 70% các hoạt động CSR được đưa tin, trong khi doanh nghiệp vừa và nhỏ chỉ chiếm khoảng 30%. Điều này phản ánh sự chênh lệch về nguồn lực và nhận thức về CSR giữa các loại hình doanh nghiệp.Vai trò của báo điện tử:
Báo điện tử không chỉ cung cấp thông tin nhanh chóng, chính xác mà còn đóng vai trò giám sát, biểu dương các doanh nghiệp thực hiện tốt CSR, góp phần nâng cao ý thức trách nhiệm xã hội trong cộng đồng doanh nghiệp.
Thảo luận kết quả
Kết quả cho thấy báo điện tử Việt Nam đã thực hiện tốt vai trò thiết lập chương trình nghị sự trong việc đưa tin về CSR, giúp công chúng nhận thức rõ hơn về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp trong đại dịch. Tần suất và nội dung tin bài phản ánh sự ưu tiên của truyền thông đối với các hoạt động hỗ trợ cộng đồng, phù hợp với lý thuyết Agenda Setting.
So sánh với các nghiên cứu trước đây, mức độ quan tâm và truyền thông về CSR trong đại dịch đã tăng đáng kể, đặc biệt là ở các doanh nghiệp lớn có nguồn lực mạnh. Tuy nhiên, sự tham gia của doanh nghiệp vừa và nhỏ còn hạn chế, cho thấy cần có chính sách hỗ trợ và nâng cao nhận thức cho nhóm này.
Báo điện tử đã phát huy vai trò cầu nối giữa doanh nghiệp và công chúng, đồng thời là kênh giám sát hiệu quả, góp phần hạn chế các hành vi CSR mang tính hình thức hoặc đối phó. Việc truyền thông đa dạng về hình thức và nội dung cũng giúp tăng khả năng tiếp cận và lan tỏa thông điệp CSR.
Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tần suất tin bài theo tháng, bảng phân loại nội dung CSR và biểu đồ tỷ lệ doanh nghiệp theo quy mô tham gia CSR, giúp minh họa rõ nét các phát hiện.
Đề xuất và khuyến nghị
Tăng cường đào tạo và nâng cao nhận thức CSR cho doanh nghiệp vừa và nhỏ:
Tổ chức các khóa tập huấn, hội thảo chuyên sâu về CSR, giúp doanh nghiệp hiểu rõ lợi ích và cách thức thực hiện CSR hiệu quả. Thời gian thực hiện: trong vòng 12 tháng tới. Chủ thể thực hiện: Bộ Kế hoạch và Đầu tư phối hợp với các hiệp hội doanh nghiệp.Phát triển các chương trình truyền thông đa dạng và chuyên nghiệp trên báo điện tử:
Đa dạng hóa hình thức truyền tải như infographics, video, phóng sự để thu hút sự quan tâm của công chúng và doanh nghiệp. Thời gian: liên tục trong giai đoạn dịch và phục hồi kinh tế. Chủ thể: Ban biên tập các báo điện tử và các cơ quan truyền thông.Xây dựng cơ chế giám sát và đánh giá hoạt động CSR:
Thiết lập hệ thống đánh giá minh bạch, công khai các hoạt động CSR của doanh nghiệp, kết hợp với truyền thông để nâng cao trách nhiệm và hiệu quả. Thời gian: 18 tháng. Chủ thể: Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, Bộ Tài nguyên và Môi trường.Khuyến khích hợp tác giữa doanh nghiệp, Nhà nước và cộng đồng:
Tạo điều kiện cho các doanh nghiệp phối hợp với chính quyền địa phương và tổ chức xã hội trong các hoạt động CSR, đặc biệt trong phòng chống dịch và hỗ trợ cộng đồng. Thời gian: ngay lập tức và duy trì lâu dài. Chủ thể: Chính phủ, UBND các tỉnh, doanh nghiệp.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Các nhà quản lý doanh nghiệp:
Giúp hiểu rõ vai trò và tầm quan trọng của CSR trong bối cảnh đại dịch, từ đó xây dựng chiến lược phát triển bền vững và nâng cao uy tín doanh nghiệp.Cơ quan báo chí và truyền thông:
Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để nâng cao chất lượng truyền thông CSR, phát huy vai trò giám sát và định hướng dư luận xã hội.Nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý Nhà nước:
Là tài liệu tham khảo để xây dựng chính sách hỗ trợ doanh nghiệp thực hiện CSR hiệu quả, đồng thời tăng cường công tác giám sát và đánh giá.Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Báo chí, Truyền thông và Quản trị kinh doanh:
Cung cấp góc nhìn đa chiều về mối quan hệ giữa truyền thông và CSR trong bối cảnh khủng hoảng, làm nền tảng cho các nghiên cứu tiếp theo.
Câu hỏi thường gặp
CSR là gì và tại sao quan trọng trong đại dịch Covid-19?
CSR (Corporate Social Responsibility) là trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp, bao gồm các hoạt động vì lợi ích cộng đồng và xã hội. Trong đại dịch, CSR giúp doanh nghiệp hỗ trợ cộng đồng, duy trì hoạt động và xây dựng hình ảnh tích cực.Báo điện tử đóng vai trò gì trong truyền thông CSR?
Báo điện tử cung cấp thông tin nhanh chóng, chính xác, giám sát và biểu dương các hoạt động CSR, góp phần nâng cao nhận thức và thúc đẩy doanh nghiệp thực hiện trách nhiệm xã hội.Doanh nghiệp vừa và nhỏ gặp khó khăn gì khi thực hiện CSR?
Hạn chế về nguồn lực tài chính, nhận thức chưa đầy đủ và thiếu các chương trình hỗ trợ chuyên biệt khiến nhóm doanh nghiệp này khó triển khai CSR bài bản.Làm thế nào để đánh giá hiệu quả truyền thông CSR trên báo điện tử?
Có thể sử dụng các chỉ số như tần suất tin bài, mức độ tương tác của độc giả, nội dung truyền tải và phản hồi từ cộng đồng để đánh giá.Các doanh nghiệp lớn đã thực hiện CSR như thế nào trong đại dịch?
Nhiều doanh nghiệp lớn như Vingroup, Vinamilk đã đóng góp tài chính, cung cấp thiết bị y tế, tổ chức bệnh viện dã chiến và hỗ trợ người lao động, được truyền thông rộng rãi và đánh giá cao.
Kết luận
- Báo điện tử Việt Nam đã phát huy vai trò quan trọng trong việc truyền thông và nâng cao nhận thức về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp trong đại dịch Covid-19.
- Doanh nghiệp lớn chiếm ưu thế trong các hoạt động CSR được truyền thông, trong khi doanh nghiệp vừa và nhỏ cần được hỗ trợ nhiều hơn.
- Lý thuyết thiết lập chương trình nghị sự và lý thuyết các bên liên quan giúp giải thích hiệu quả truyền thông và sự cân bằng lợi ích trong CSR.
- Các giải pháp đề xuất tập trung vào nâng cao nhận thức, đa dạng hóa truyền thông, xây dựng cơ chế giám sát và thúc đẩy hợp tác giữa các bên.
- Nghiên cứu mở ra hướng đi cho các nghiên cứu tiếp theo về truyền thông CSR trong bối cảnh khủng hoảng và phát triển bền vững doanh nghiệp.
Hành động tiếp theo: Các cơ quan báo chí, doanh nghiệp và nhà quản lý chính sách cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất để nâng cao hiệu quả truyền thông và thực thi CSR, góp phần đẩy lùi đại dịch và phát triển kinh tế xã hội bền vững.