Tội Nhận Hối Lộ Theo Pháp Luật Hình Sự Ở Việt Nam Hiện Nay

Công ước Liên hợp quốc về chống tham nhũng bày tỏ lo ngại về tính nghiêm trọng của các vấn đề do tham nhũng gây ra đối với sự ổn định và an ninh xã hội, xói mòn các thể chế và giá trị dân chủ. Tại Việt Nam, tham nhũng là căn bệnh của bộ máy quyền lực, là một trong những nguyên nhân tạo ra sự trì trệ, làm giảm tốc độ phát triển kinh tế - xã hội, gây mất lòng tin của nhân dân vào sự lãnh đạo của Đảng và quản lý của Nhà nước. Khoản 1 Điều 3 Luật phòng, chống tham nhũng năm 2018 quy định: “Tham nhũng là hành vi của người có chức vụ, quyền hạn đã lợi dụng chức vụ, quyền hạn đó vì vụ lợi”.

Theo từ điển tiếng Việt, “hối lộ” là động từ, được hiểu là: “Lén lút đưa tiền của để nhờ kẻ có quyền làm điều trái với pháp luật nhưng có lợi cho mình”. Công ước của Liên Hợp quốc về chống tham nhũng quy định về tội nhận hối lộ như sau: “Hành vi của người có chức vụ (trong lĩnh vực công hoặc tư, của quốc gia hoặc tổ chức quốc tế), trực tiếp hay gián tiếp, đòi hoặc nhận một lợi ích không chính đáng cho chính bản thân công chức hay cho người hoặc tổ chức khác, để người có chức vụ đó làm hoặc không làm một việc trong quá trình thi hành công vụ”. Dưới góc độ của pháp luật hình sự Việt Nam, tội nhận hối lộ là một trong các tội cơ bản của tội phạm về chức vụ được quy định tại điều 354, Bộ luật hình sự năm 2015.

Khách thể của Tội nhận hối lộ là hoạt động đúng đắn, những quan hệ xã hội liên quan đến hoạt động bình thường của các cơ quan, tổ chức trong Nhà nước và của cả các doanh nghiệp, tổ chức ngoài Nhà nước; làm cho cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp này bị suy yếu, mất uy tín; làm cho nhân dân mất niềm tin vào Đảng và Nhà nước. Đối tượng tác động của tội nhận hối lộ được pháp luật xác định là “của hối lộ”, bao gồm: tiền, tài sản, lợi ích vật chất khác hoặc lợi ích phi vật chất.

Chủ thể của tội nhận hối lộ phải là người có chức vụ, quyền hạn. Người có chức vụ, quyền hạn là người do bổ nhiệm, do bầu cử, do hợp đồng hoặc do các hình thức khác, có hưởng lương hoặc không hưởng lương, được giao thực hiện một công vụ nhất định và có quyền hạn nhất định trong khi thực hiện công vụ đó. Theo quy định tại Điều 352 BLHS năm 2015, người có chức vụ là người có chức vụ, quyền hạn trong các cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp nhà nước, tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội.

Mặt khách quan của tội nhận hối lộ thể hiện ở hành vi nhận hoặc đòi hỏi lợi ích vật chất hoặc phi vật chất. Mặt chủ quan là lỗi cố ý trực tiếp, tức là người phạm tội biết rõ hành vi của mình là sai trái nhưng vẫn thực hiện. Mục đích của người phạm tội là vụ lợi, tức là mong muốn có được lợi ích vật chất hoặc phi vật chất cho bản thân hoặc cho người khác.

Trong số các tội phạm về tham nhũng gây ảnh hưởng nghiêm trọng thì tội nhận hối lộ trong những năm gần đây có những diễn biến rất phức tạp. Nhiều vụ án lớn, nghiêm trọng về tội nhận hối lộ đã xảy ra trong mọi lĩnh vực như: giao thông vận tải, xây dựng, thi hành án, thanh tra…gây bức xúc trong dư luận xã hội, ảnh hưởng đến uy tín và niềm tin của nhân dân đối với Đảng, Nhà nước.

Hoạt động áp dụng pháp luật hình sự trong đấu tranh với loại tội phạm này còn gặp nhiều khó khăn do chủ thể của tội phạm là chủ thể đặc biệt, các dấu hiệu phạm tội dễ bị nhầm lẫn với các tội phạm chức vụ khác. Việc chứng minh tội nhận hối lộ đòi hỏi thu thập chứng cứ đầy đủ, khách quan và toàn diện, đồng thời phải đảm bảo tuân thủ đúng quy trình tố tụng.

Tiếp tục hoàn thiện quy định của Bộ luật hình sự hiện hành về tội nhận hối lộ. Cần có những quy định cụ thể hơn về các hành vi cấu thành tội phạm, các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự. Đồng thời, cần rà soát, sửa đổi, bổ sung các quy định còn chồng chéo, mâu thuẫn để đảm bảo tính thống nhất, đồng bộ của hệ thống pháp luật.

Cần nâng cao năng lực, trình độ của đội ngũ cán bộ làm công tác điều tra, truy tố, xét xử các vụ án nhận hối lộ. Cần tăng cường trang thiết bị, phương tiện kỹ thuật để phục vụ công tác điều tra, thu thập chứng cứ. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng trong việc phát hiện, điều tra, truy tố và xét xử các vụ án nhận hối lộ.

Cần tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục pháp luật về phòng, chống tham nhũng, hối lộ trên các phương tiện thông tin đại chúng. Cần xây dựng các chương trình giáo dục về đạo đức công vụ, liêm chính cho cán bộ, công chức, viên chức.

Cần tạo điều kiện để người dân tham gia giám sát hoạt động của các cơ quan nhà nước và phát hiện, tố giác các hành vi tham nhũng, hối lộ. Cần bảo vệ người tố giác tham nhũng, hối lộ và có cơ chế khen thưởng, động viên kịp thời.

Cần xây dựng một văn hóa liêm chính trong xã hội, trong đó mọi người đều có ý thức tuân thủ pháp luật và lên án các hành vi tham nhũng, hối lộ. Cần đề cao các giá trị đạo đức truyền thống của dân tộc, như cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư.

Cần tăng cường hợp tác quốc tế trong phòng, chống tham nhũng, hối lộ. Cần trao đổi thông tin, kinh nghiệm với các nước trên thế giới về các biện pháp phòng, chống tham nhũng hiệu quả. Cần tham gia các tổ chức quốc tế về phòng, chống tham nhũng và thực hiện đầy đủ các cam kết quốc tế.