I. Tổng Quan Về Tích Tụ Ruộng Đất ở Tây Nam Bộ Khái Niệm Ý Nghĩa
Từ sau Đổi mới 1986 và đặc biệt là Nghị quyết 10, nông nghiệp Việt Nam đã có bước tiến lớn. Hộ nông dân được công nhận là đơn vị kinh tế tự chủ, đất đai được giao ổn định, lâu dài. Nhờ đó, Việt Nam vươn lên thành quốc gia xuất khẩu gạo thứ hai thế giới. Tuy nhiên, tăng trưởng nông nghiệp đang chậm lại. Nông nghiệp vẫn chủ yếu dựa vào nông hộ với diện tích sản xuất nhỏ, gây cản trở sự phát triển. Động lực mới cho phát triển nông nghiệp cần gắn với đất đai, và tích tụ ruộng đất là vấn đề cấp thiết. Tây Nam Bộ, vựa lúa của cả nước, vẫn còn nhiều khó khăn. Sản xuất nông nghiệp còn nhỏ lẻ, manh mún, hiệu quả thấp. Tích tụ ruộng đất là điều kiện quan trọng để nâng cao hiệu quả và đời sống nông dân. Luận án này sẽ đánh giá thực trạng, tác động của tích tụ ruộng đất ở Tây Nam Bộ, đề xuất giải pháp thúc đẩy và giải quyết các vấn đề xã hội liên quan.
1.1. Định Nghĩa và Bản Chất của Tích Tụ Đất Đai Trong Nông Nghiệp
Luận án tập trung nghiên cứu tích tụ ruộng đất ở cấp độ hộ gia đình, đặc biệt là ruộng đất canh tác lúa. Bên cạnh đó, luận án cũng phân tích các chủ thể khác và một số nông sản ngoài lúa. Phạm vi nghiên cứu là 13 tỉnh thuộc vùng Tây Nam Bộ. Nghiên cứu thực địa được thực hiện tại Long An, vùng lõi của Đồng Tháp Mười, một trong những tỉnh có năng suất lúa cao nhất vùng. Thời gian nghiên cứu chủ yếu từ năm 1993 đến nay, sử dụng tài liệu thứ cấp và khảo sát thực địa năm 2013.
1.2. Tầm Quan Trọng của Tập Trung Đất Đai Đối với Nông Nghiệp Vùng Tây Nam Bộ
Việc nghiên cứu về tích tụ ruộng đất ở Tây Nam Bộ là rất cần thiết trong bối cảnh hiện nay, nhằm tìm ra những động lực mới từ khía cạnh đất đai cho sự phát triển nông nghiệp của vùng. Kết quả nghiên cứu có thể đóng góp vào việc hoạch định chính sách đất đai nông nghiệp cả nước. Mục tiêu là đánh giá thực trạng và tác động của tích tụ ruộng đất đến hiệu quả sản xuất và đời sống kinh tế xã hội nông thôn, đồng thời chỉ ra những yếu tố ảnh hưởng đến tích tụ ruộng đất để đề xuất các giải pháp thúc đẩy tích tụ ruộng đất.
II. Thực Trạng Tích Tụ Ruộng Đất ở Đồng Bằng Sông Cửu Long Bức Tranh Toàn Cảnh
Chương 3 phân tích chính sách đất đai, thực trạng sử dụng đất đai và tích tụ ruộng đất ở vùng Tây Nam Bộ. Tỷ lệ hộ nghèo của vùng là 9,2% năm 2013, cao hơn nhiều so với Đồng bằng sông Hồng. Sản xuất nông nghiệp còn nhỏ lẻ, manh mún, hiệu quả sản xuất thấp. Để nâng cao hiệu quả sản suất nông nghiệp và đời sống của người nông dân thì việc sản xuất trên quy mô lớn với trình độ chuyên môn hóa cao phải được đặt ra mà tích tụ ruộng đất là một trong những điều kiện quan trọng. Tuy nhiên, cho đến nay tích tụ ruộng đất ở vùng Tây Nam Bộ vẫn chưa được nhiều nghiên cứu một cách có hệ thống và toàn diện.
2.1. Phân Tích Tình Hình Sử Dụng Ruộng Đất Nông Nghiệp Hiện Nay
Luận án sử dụng phương pháp thống kê mô tả kết hợp với phương pháp tổng hợp, so sánh nhằm phân tích, làm rõ thực trạng tích tụ ruộng đất ở vùng Tây Nam Bộ. Bên cạnh đó, luận án sử dụng phương pháp phân tích hồi quy mô hình kinh tế lượng nhằm xác định tác động của tích tụ ruộng đất đến hiệu quả sản xuất nông nghiệp và những yếu tố ảnh hưởng đến tích tụ ruộng đất ở vùng Tây Nam Bộ.
2.2. Các Hình Thức Tích Tụ Đất Đai Phổ Biến tại Tây Nam Bộ
Luận án sử dụng phương pháp phỏng vấn sâu đối với hộ gia đình và cán bộ địa phương tại địa bàn nghiên cứu nhằm phát hiện thêm các tác động của tích tụ ruộng đất đến sản xuất và đời sống, các nhân tố ảnh hưởng đến tích tụ ruộng đất, nguyên nhân của vấn đề, những vướng mắc của quá trình tích tụ ruộng đất, cũng như nhiều khía cạnh khác mà nghiên cứu định lượng chưa phản ánh hết được.
2.3. So Sánh với Các Vùng Khác Mức Độ Tích Tụ và Hiệu Quả Sử Dụng Đất
Luận án kết hợp tiếp cận kinh tế học và xã hội học để thấy được cả hai khía cạnh kinh tế và xã hội của tích tụ ruộng đất. Phạm vi thời gian: Đối với phân tích định tính, luận án chủ yếu thực hiện trong giai đoạn từ năm 1993 đến nay dựa trên các tài liệu thứ cấp và cuộc khảo sát thực địa năm 2013 của tác giả. Đối với phân tích định lượng, luận án chủ yếu sử dụng số liệu của Khảo sát mức sống hộ gia đình Việt Nam từ năm 2004 đến năm 2012 và dữ liệu Điều tra Nông thôn, Nông nghiệp và Thủy sản 2006, 2011.
III. Tác Động của Tích Tụ Ruộng Đất Ảnh Hưởng Đến Kinh Tế và Xã Hội
Luận án đánh giá tác động của tích tụ ruộng đất đến hiệu quả sản xuất và đời sống kinh tế xã hội nông thôn Tây Nam Bộ. Nghiên cứu chỉ ra tích tụ ruộng đất tác động đến đời sống kinh tế xã hội nông thôn ở nhiều khía cạnh. Bên cạnh việc góp phần cải thiện thu nhập, nâng cao đời sống, thậm chí làm giàu cho hộ gia đình có tích tụ thì tích tụ ruộng đất cũng là một trong các yếu tố góp phần tạo ra sự chênh lệch giàu nghèo, làm mất đi sinh kế truyền thống của một bộ phận người dân nông thôn.
3.1. Tác Động Đến Năng Suất và Hiệu Quả Sản Xuất Nông Nghiệp
Kết quả nghiên cứu cho thấy tích tụ ruộng đất đã tác động tích cực đến hiệu quả sản xuất nông nghiệp trên cả hai tiêu chí năng suất và thu nhập. Nghiên cứu này tiếp cận từ góc độ kinh tế. Luận án đã đánh giá tác động của tích tụ ruộng đất đến hiệu quả sản xuất nông nghiệp vùng Tây Nam Bộ.
3.2. Ảnh Hưởng Đến Đời Sống Kinh Tế Xã Hội Của Nông Dân Tây Nam Bộ
Nghiên cứu này tiếp cận từ góc độ xã hội. Kết quả nghiên cứu đã chỉ ra tích tụ ruộng đất tác động đến đời sống kinh tế xã hội nông thôn Tây Nam Bộ ở nhiều khía cạnh. Bên cạnh việc góp phần cải thiện thu nhập, nâng cao đời sống, thậm chí làm giàu cho hộ gia đình có tích tụ, tích tụ ruộng đất cũng là một trong các yếu tố góp phần tạo ra sự chênh lệch giàu nghèo, làm mất đi sinh kế truyền thống của một bộ phận người dân nông thôn.
3.3. Các Vấn Đề Xã Hội Phát Sinh Từ Quá Trình Tích Tụ Đất
Luận án sử dụng kết hợp phương pháp nghiên cứu định lượng và phương pháp nghiên cứu định tính. Điều này cho phép xác định được tám nhóm yếu tố ảnh hưởng đến tích tụ ruộng đất Tây Nam Bộ: (i) Đặc điểm nhân khẩu học hộ gia đình ; (ii) Nguồn lực sản xuất hộ gia đình; (iii) Sinh kế hộ gia đình; (iv) Các điều kiện về sinh thái; (v) Cơ sở hạ tầng; (vi) Chính sách; (vii) Thị trường ruộng đất và nông sản Tây Nam Bộ; (viii) Tập quán, lối sống cư dân Tây Nam Bộ.
IV. Giải Pháp Thúc Đẩy Tích Tụ Ruộng Đất Bền Vững tại Tây Nam Bộ
Luận án đề xuất hai nhóm giải pháp, bao gồm: (i) Nhóm giải pháp thúc đẩy tích tụ ruộng đất; (ii) Nhóm giải pháp đối với các vấn đề xã hội liên quan đến tích tụ ruộng đất. Căn cứ vào quan điểm của Đảng và chính sách của nhà nước về chính sách tích tụ ruộng đất, bối cảnh hội nhập quốc tế, những tác động của tích tụ ruộng đất đến sản xuất và đời sống kinh tế xã hội nông thôn và các yếu tố ảnh hưởng đến tích tụ ruộng đất Tây Nam Bộ.
4.1. Hoàn Thiện Chính Sách Đất Đai Hỗ Trợ Tích Tụ Ruộng Đất
Thứ nhất, luận án đã hệ thống hóa lại cơ sở lý thuyết và thực tiễn về tích tụ ruộng đất trong nông nghiệp. Thứ hai, với tiếp cận nghiên cứu từ góc độ kinh tế, luận án đã đánh giá tác động của tích tụ ruộng đất đến hiệu quả sản xuất nông nghiệp vùng Tây Nam Bộ. Kết quả nghiên cứu cho thấy tích tụ ruộng đất đã tác động tích cực đến hiệu quả sản xuất nông nghiệp trên cả hai tiêu chí năng suất và thu nhập.
4.2. Phát Triển Thị Trường Đất Đai Minh Bạch và Hiệu Quả
Luận án phạm vi nội dung: Luận án chủ yếu tập trung nghiên cứu vấn đề tích tụ ruộng ở cấp độ hộ gia đình với ruộng đất canh tác lúa. Bên cạnh đó, luận án cũng phân tích một số nội dung liên quan đến các chủ thể tích tụ ruộng đất khác ngoài hộ gia đình và một số nông sản khác ngoài lúa. Phạm vi không gian: Địa bàn nghiên cứu gồm toàn bộ 13 tỉnh thuộc vùng Tây Nam Bộ đối với các tài liệu thứ cấp.
4.3. Hỗ Trợ Sinh Kế Cho Nông Dân Bị Ảnh Hưởng Bởi Tích Tụ Đất
Hướng tiếp cận của luận án là kết hợp tiếp cận kinh tế học (hướng tiếp cận chủ yếu) và xã hội học (hướng tiếp cận bổ sung) để thấy được cả hai khía cạnh kinh tế và xã hội của tích tụ ruộng đất. Trên cơ sở hướng tiếp cận này, đề tài sử dụng cả hai phương pháp nghiên cứu định tính và định lượng.
V. Kinh Nghiệm Quốc Tế Về Tích Tụ Đất Đai Bài Học Cho Tây Nam Bộ
Chương 2 trình bày kinh nghiệm tích tụ ruộng đất ở một số nước trên thế giới. Nghiên cứu nước ngoài về đất đai và tích tụ ruộng đất trong nông nghiệp. Luận án sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính và định lượng.
5.1. Các Mô Hình Tích Tụ Đất Đai Thành Công Trên Thế Giới
Luận án sử dụng phương pháp thống kê mô tả kết hợp với phương pháp tổng hợp, so sánh nhằm phân tích, làm rõ thực trạng tích tụ ruộng đất ở vùng Tây Nam Bộ. Luận án sử dụng phương pháp phân tích hồi quy mô hình kinh tế lượng nhằm xác định tác động của tích tụ ruộng đất đến hiệu quả sản xuất nông nghiệp và những yếu tố ảnh hưởng đến tích tụ ruộng đất ở vùng Tây Nam Bộ.
5.2. Ưu và Nhược Điểm Của Các Mô Hình Tích Tụ
Luận án sử dụng phương pháp phỏng vấn sâu đối với hộ gia đình và cán bộ địa phương tại địa bàn nghiên cứu nhằm phát hiện thêm các tác động của tích tụ ruộng đất đến sản xuất và đời sống, các nhân tố ảnh hưởng đến tích tụ ruộng đất, nguyên nhân của vấn đề, những vướng mắc của quá trình tích tụ ruộng đất, cũng như nhiều khía cạnh khác mà nghiên cứu định lượng chưa phản ánh hết được.
VI. Kết Luận Kiến Nghị Hướng Đến Phát Triển Nông Nghiệp Bền Vững
Luận án đã đóng góp vào việc hoạch định chính sách đất đai nông nghiệp cả nước. Mục tiêu nghiên cứu của luận án là đánh giá thực trạng và tác động của tích tụ ruộng đất đến hiệu quả sản xuất và đời sống kinh tế xã hội nông thôn Tây Nam Bộ, đồng thời chỉ ra những yếu tố ảnh hưởng đến tích tụ ruộng đất nhằm đề xuất các giải pháp thúc đẩy tích tụ ruộng đất vùng Tây Nam Bộ và giải quyết các vấn đề xã hội nảy sinh từ quá trình này.
6.1. Tóm Tắt Các Kết Quả Nghiên Cứu Chính Về Tích Tụ Đất
Thứ nhất, luận án đã hệ thống hóa lại cơ sở lý thuyết và thực tiễn về tích tụ ruộng đất trong nông nghiệp. Thứ hai, với tiếp cận nghiên cứu từ góc độ kinh tế, luận án đã đánh giá tác động của tích tụ ruộng đất đến hiệu quả sản xuất nông nghiệp vùng Tây Nam Bộ. Kết quả nghiên cứu cho thấy tích tụ ruộng đất đã tác động tích cực đến hiệu quả sản xuất nông nghiệp trên cả hai tiêu chí năng suất và thu nhập.
6.2. Đề Xuất Các Chính Sách Cụ Thể Để Phát Triển Bền Vững
Với tiếp cận nghiên cứu từ góc độ xã hội, kết quả nghiên cứu đã chỉ ra tích tụ ruộng đất tác động đến đời sống kinh tế xã hội nông thôn Tây Nam Bộ ở nhiều khía cạnh. Bên cạnh việc góp phần cải thiện thu nhập, nâng cao đời sống, thậm chí làm giàu cho hộ gia đình có tích tụ thì tích tụ ruộng đất cũng là một trong các yếu tố góp phần tạo ra sự chênh lệch giàu nghèo, làm mất đi sinh kế truyền thống của một bộ phận người dân nông thôn.
6.3. Hướng Nghiên Cứu Tiếp Theo Về Vấn Đề Tích Tụ Ruộng Đất
Căn cứ vào quan điểm của Đảng và chính sách của nhà nước về chính sách tích tụ ruộng đất, bối cảnh hội nhập quốc tế, những tác động của tích tụ ruộng đất đến sản xuất và đời sống kinh tế xã hội nông thôn và các yếu tố ảnh hưởng đến tích tụ ruộng đất Tây Nam Bộ, luận án đã đề xuất hai nhóm giải pháp, bao gồm: (i) Nhóm giải pháp thúc đẩy tích tụ ruộng đất; (ii) Nhóm giải pháp đối với các vấn đề xã hội liên quan đến tích tụ ruộng đất.
