Tổng quan nghiên cứu

Đầu tư công là một trong những công cụ quan trọng thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt tại các đô thị lớn như Thành phố Hồ Chí Minh (TPHCM). Theo kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2021-2025, tổng vốn đầu tư công được giao cho TPHCM lên đến khoảng 35.517 tỷ đồng, trong đó vốn ngân sách trung ương cấp phát trong nước chiếm khoảng 26.406 tỷ đồng và vốn ODA khoảng 6.969 tỷ đồng. Tuy nhiên, tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư công năm 2022 mới đạt khoảng 29% kế hoạch vốn được giao, cho thấy nhiều khó khăn trong việc thực hiện pháp luật về đầu tư công tại địa phương.

Luận văn tập trung nghiên cứu thực trạng thực hiện pháp luật về đầu tư công tại Sở Kế hoạch và Đầu tư TPHCM trong giai đoạn từ 2017 đến nay, nhằm làm rõ các nguyên nhân ảnh hưởng đến hiệu quả thực hiện pháp luật, đồng thời đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý và sử dụng vốn đầu tư công. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong bối cảnh TPHCM là đầu tàu kinh tế của cả nước, đóng góp hơn 25% GDP quốc gia và chịu tác động sâu sắc từ các chính sách đặc thù mới được Quốc hội ban hành năm 2023.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các quy định pháp luật về đầu tư công, đặc biệt là Luật Đầu tư công năm 2019 và các văn bản hướng dẫn thi hành, cùng với thực tiễn áp dụng tại Sở Kế hoạch và Đầu tư TPHCM. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng, phân tích các yếu tố tác động và đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về đầu tư công, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững của thành phố.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn áp dụng hai khung lý thuyết chính: Thứ nhất, lý thuyết quản lý nhà nước về đầu tư công, tập trung vào vai trò của pháp luật trong việc điều chỉnh hoạt động đầu tư công nhằm đảm bảo tính minh bạch, hiệu quả và bền vững. Thứ hai, mô hình phân tích các yếu tố tác động đến thực hiện pháp luật, bao gồm yếu tố pháp lý, năng lực chủ thể thực hiện, yếu tố kinh tế thị trường và văn hóa truyền thống.

Các khái niệm trọng tâm bao gồm:

  • Đầu tư công: hoạt động đầu tư của nhà nước vào các chương trình, dự án phát triển kinh tế - xã hội, sử dụng vốn ngân sách nhà nước và các nguồn vốn hợp pháp khác.
  • Thực hiện pháp luật về đầu tư công: quá trình đưa các quy định pháp luật về đầu tư công vào thực tiễn thông qua các hành vi của các chủ thể có thẩm quyền.
  • Nguyên tắc công khai, minh bạch và trách nhiệm giải trình trong đầu tư công.
  • Phân cấp quản lý và thẩm quyền trong đầu tư công.
  • Yếu tố tác động đến hiệu quả thực hiện pháp luật: pháp lý, năng lực chủ thể, thị trường và văn hóa.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp luận của Chủ nghĩa Mác - Lênin kết hợp với quan điểm của Đảng và pháp luật Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Các phương pháp nghiên cứu cụ thể gồm:

  • Phương pháp thu thập dữ liệu: thu thập số liệu từ các văn bản pháp luật, báo cáo thống kê, tài liệu thực tiễn tại Sở Kế hoạch và Đầu tư TPHCM.
  • Phương pháp phân tích và tổng hợp: phân tích các quy định pháp luật, tổng hợp số liệu thực tiễn để làm rõ thực trạng và các vấn đề tồn tại.
  • Phương pháp so sánh: so sánh các số liệu qua các năm và so sánh với các nghiên cứu khác để đánh giá hiệu quả thực hiện pháp luật.
  • Phương pháp thống kê: xử lý số liệu về vốn đầu tư, tỷ lệ giải ngân, tiến độ dự án.
  • Phương pháp dự báo: xây dựng các giải pháp và định hướng hoàn thiện pháp luật dựa trên kết quả phân tích.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ các dự án đầu tư công do Sở Kế hoạch và Đầu tư TPHCM quản lý trong giai đoạn 2017-2023, với trọng tâm phân tích các dự án trọng điểm và các báo cáo giải ngân vốn. Phương pháp chọn mẫu dựa trên tiêu chí tính đại diện và mức độ ảnh hưởng của dự án đến phát triển kinh tế - xã hội thành phố.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư công còn thấp: Năm 2022, tổng kế hoạch vốn đầu tư công được giao là 35.517 tỷ đồng, trong đó UBND TP giao kế hoạch vốn là 29.464 tỷ đồng (đạt 82,95%), nhưng tỷ lệ giải ngân mới đạt khoảng 29%. Tình trạng này kéo dài qua các năm 2021-2023, ảnh hưởng đến tiến độ và hiệu quả các dự án đầu tư công.

  2. Công tác giải phóng mặt bằng chậm trễ: Nhiều dự án trọng điểm tại TPHCM bị ảnh hưởng do công tác bồi thường, giải phóng mặt bằng kéo dài, làm chậm tiến độ bàn giao mặt bằng cho nhà đầu tư. Việc chưa tách riêng giải phóng mặt bằng thành dự án độc lập đối với các dự án nhóm B và C là một trong những nguyên nhân chính.

  3. Pháp luật đầu tư công còn nhiều bất cập: Mặc dù Luật Đầu tư công 2019 đã khắc phục nhiều hạn chế so với Luật 2014, nhưng vẫn tồn tại các vấn đề như chưa thống nhất giữa Luật Đầu tư công và Luật Ngân sách nhà nước về kế hoạch đầu tư và giải ngân vốn, thủ tục đầu tư còn cứng nhắc, chưa phân cấp triệt để cho địa phương, đặc biệt là Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân cấp tỉnh.

  4. Ảnh hưởng của yếu tố kinh tế thị trường: Giá nguyên vật liệu xây dựng biến động mạnh, như thép tăng từ 40% đến 55% tại một số dự án, làm phát sinh chi phí và gây khó khăn cho việc thực hiện và giải ngân vốn đầu tư công.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy việc thực hiện pháp luật về đầu tư công tại Sở Kế hoạch và Đầu tư TPHCM còn nhiều thách thức, đặc biệt trong việc giải ngân vốn và tiến độ dự án. Biểu đồ thể hiện tỷ lệ giải ngân vốn qua các năm 2021-2023 sẽ minh họa rõ sự chậm trễ này. Nguyên nhân chủ yếu đến từ các quy định pháp luật chưa đồng bộ, thủ tục hành chính phức tạp, và sự phối hợp chưa hiệu quả giữa các cơ quan liên quan.

So sánh với các nghiên cứu trong nước, kết quả này phù hợp với nhận định về những khó khăn chung trong đầu tư công tại Việt Nam, nhưng đặc biệt nghiêm trọng tại các đô thị lớn do quy mô dự án và áp lực phát triển kinh tế xã hội cao. Việc chưa tách riêng công tác giải phóng mặt bằng cho các dự án nhóm B và C làm tăng rủi ro chậm tiến độ, trong khi các dự án nhóm A đã được tách riêng theo Luật Đầu tư công 2019.

Ngoài ra, sự biến động của thị trường nguyên vật liệu xây dựng làm tăng chi phí đầu tư, gây áp lực lên ngân sách và kế hoạch vốn. Điều này đòi hỏi các cơ quan quản lý phải có cơ chế điều chỉnh linh hoạt để đảm bảo tiến độ và hiệu quả đầu tư.

Năng lực quản lý và trình độ chuyên môn của cán bộ, nhà thầu cũng là yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến hiệu quả thực hiện pháp luật. Việc đào tạo, nâng cao năng lực và tăng cường giám sát là cần thiết để khắc phục các tồn tại hiện nay.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đơn giản hóa thủ tục hành chính và rút ngắn thời gian giải ngân: Cơ quan quản lý cần rà soát, điều chỉnh các quy trình, thủ tục đầu tư công để giảm bớt các bước không cần thiết, áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý dự án nhằm tăng tốc độ giải ngân vốn. Mục tiêu đạt tỷ lệ giải ngân trên 70% kế hoạch vốn trong vòng 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: Sở Kế hoạch và Đầu tư phối hợp với UBND TP.

  2. Tách riêng công tác giải phóng mặt bằng thành dự án độc lập cho các dự án nhóm B và C: Áp dụng mô hình đã thành công với dự án nhóm A nhằm rút ngắn thời gian bàn giao mặt bằng, giảm thiểu vướng mắc pháp lý. Thời gian thực hiện trong năm 2024. Chủ thể thực hiện: Hội đồng nhân dân TP, Sở Tài nguyên và Môi trường, Sở Kế hoạch và Đầu tư.

  3. Hoàn thiện khung pháp lý và tăng cường phân cấp quản lý: Đề xuất sửa đổi, bổ sung Luật Đầu tư công và các văn bản liên quan để thống nhất quy định về kế hoạch đầu tư và giải ngân vốn, đồng thời phân cấp rõ ràng hơn cho các cấp chính quyền địa phương nhằm tăng tính chủ động và linh hoạt. Thời gian đề xuất trong năm 2024-2025. Chủ thể thực hiện: Bộ Tư pháp, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, UBND TP.

  4. Nâng cao năng lực quản lý và chuyên môn cho cán bộ và nhà thầu: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về quản lý dự án, pháp luật đầu tư công và kỹ thuật xây dựng cho cán bộ và nhà thầu. Mục tiêu nâng cao năng lực quản lý dự án và giảm thiểu sai phạm trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: Học viện Hành chính Quốc gia, Sở Kế hoạch và Đầu tư, các đơn vị đào tạo chuyên ngành.

  5. Xây dựng cơ chế điều chỉnh linh hoạt đối với biến động giá nguyên vật liệu: Thiết lập các chỉ số điều chỉnh giá trong hợp đồng đầu tư công để giảm thiểu rủi ro tài chính do biến động thị trường, đảm bảo tiến độ và chất lượng dự án. Thời gian áp dụng từ năm 2024. Chủ thể thực hiện: Sở Tài chính, Sở Kế hoạch và Đầu tư, các nhà thầu.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về đầu tư công: Các sở, ban, ngành và UBND các cấp tại TPHCM và các địa phương khác có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để hoàn thiện quy trình, nâng cao hiệu quả quản lý và thực hiện pháp luật đầu tư công.

  2. Nhà nghiên cứu và giảng viên chuyên ngành Luật và Quản lý công: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn phong phú, giúp mở rộng kiến thức và nghiên cứu sâu về pháp luật đầu tư công và quản lý dự án công.

  3. Các nhà thầu và doanh nghiệp xây dựng: Hiểu rõ hơn về các quy định pháp luật, nguyên tắc và thực tiễn thực hiện đầu tư công, từ đó nâng cao năng lực thực hiện dự án, tuân thủ pháp luật và giảm thiểu rủi ro.

  4. Các tổ chức tài chính và ngân hàng: Tham khảo để đánh giá hiệu quả đầu tư công, quản lý rủi ro tài chính và hỗ trợ các dự án đầu tư công phù hợp với quy định pháp luật.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư công tại TPHCM còn thấp?
    Nguyên nhân chính là do thủ tục hành chính phức tạp, công tác giải phóng mặt bằng chậm trễ, sự phối hợp chưa hiệu quả giữa các cơ quan và biến động giá nguyên vật liệu làm tăng chi phí dự án. Ví dụ, năm 2022 tỷ lệ giải ngân mới đạt khoảng 29% kế hoạch vốn được giao.

  2. Luật Đầu tư công 2019 có điểm mới gì so với luật trước?
    Luật 2019 mở rộng khái niệm vốn đầu tư công, bổ sung đối tượng đầu tư, tách riêng giải phóng mặt bằng thành dự án độc lập cho dự án nhóm A, tăng cường phân cấp quản lý và rút ngắn thời gian giải ngân vốn từ 2 năm xuống 1 năm.

  3. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến hiệu quả thực hiện pháp luật đầu tư công?
    Ngoài khung pháp lý, năng lực quản lý của cán bộ, trình độ chuyên môn của nhà thầu và biến động thị trường nguyên vật liệu là những yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến hiệu quả thực hiện.

  4. Tại sao cần tách riêng công tác giải phóng mặt bằng thành dự án độc lập?
    Việc tách riêng giúp rút ngắn tiến độ giải phóng mặt bằng, giảm vướng mắc pháp lý và tăng trách nhiệm của các chủ thể, từ đó đẩy nhanh tiến độ dự án đầu tư công, đặc biệt với các dự án trọng điểm.

  5. Làm thế nào để nâng cao năng lực quản lý đầu tư công tại địa phương?
    Cần tổ chức đào tạo chuyên sâu, tăng cường giám sát, áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý dự án và xây dựng cơ chế phối hợp hiệu quả giữa các cơ quan liên quan.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ thực trạng thực hiện pháp luật về đầu tư công tại Sở Kế hoạch và Đầu tư TPHCM, chỉ ra tỷ lệ giải ngân vốn còn thấp và nhiều khó khăn trong công tác giải phóng mặt bằng.
  • Pháp luật đầu tư công hiện hành đã có nhiều cải tiến nhưng vẫn tồn tại các bất cập về thủ tục, phân cấp và sự thống nhất giữa các văn bản pháp luật.
  • Yếu tố kinh tế thị trường và năng lực chủ thể thực hiện pháp luật là những nhân tố quan trọng ảnh hưởng đến hiệu quả đầu tư công.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm đơn giản hóa thủ tục, tách riêng giải phóng mặt bằng, hoàn thiện khung pháp lý và nâng cao năng lực quản lý.
  • Nghiên cứu góp phần cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý, nhà nghiên cứu và các chủ thể liên quan trong việc nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về đầu tư công tại TPHCM và các địa phương khác.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng cần triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá hiệu quả thực hiện để điều chỉnh chính sách phù hợp. Đề nghị các nhà quản lý, chuyên gia và nhà nghiên cứu quan tâm ứng dụng kết quả nghiên cứu vào thực tiễn nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững.