I. Tổng Quan Thực Hành Quyền Công Tố Tại Huyện Mộ Đức
Thực hành quyền công tố của Viện kiểm sát nhân dân (VKSND) là một hoạt động thực thi quyền lực nhà nước trong lĩnh vực tư pháp. Không một cá nhân hay cơ quan nào có thể thay thế VKSND trong việc đưa người phạm tội ra trước Tòa án nhân dân (TAND). Mục tiêu là đảm bảo mọi hành vi phạm tội, người phạm tội phải được phát hiện, khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử kịp thời, nghiêm minh, đúng người, đúng tội, đúng pháp luật. Điều này giúp bảo vệ công lý, không làm oan người vô tội, không để lọt tội phạm, và không để ai bị khởi tố, bắt giữ, tạm giam, hoặc hạn chế quyền trái pháp luật. Đảng và Nhà nước đặc biệt quan tâm đến công tác này. Nghị quyết số 08-NQ/TW nhấn mạnh việc nâng cao chất lượng công tố của Kiểm sát viên (KSV) tại phiên tòa, đảm bảo tranh tụng dân chủ với luật sư và những người tham gia tố tụng khác. Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX yêu cầu VKSND tập trung làm tốt chức năng công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp. Điều này được cụ thể hóa trong Hiến pháp năm 2013 và Luật tổ chức VKSND 2014, khẳng định vai trò của VKSND là cơ quan thực hành quyền công tố của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.
1.1. Vai trò của Viện Kiểm Sát trong tố tụng hình sự
Vai trò của Viện kiểm sát nhân dân (VKSND) trong tố tụng hình sự là vô cùng quan trọng. VKSND thực hiện việc buộc tội của Nhà nước đối với người phạm tội, bắt đầu từ khi giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố và tiếp tục trong suốt quá trình khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử vụ án hình sự. VKSND đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo tính hợp pháp và khách quan của quá trình tố tụng, từ đó bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của Nhà nước, tổ chức, cá nhân, góp phần vào công cuộc đấu tranh phòng và chống tội phạm. Điều này thể hiện rõ trong các hoạt động điều tra vụ án hình sự, truy tố và tham gia xét xử tại tòa.
1.2. Thực trạng Thực Hành Quyền Công Tố hiện nay
Công tác thực hành quyền công tố đã đạt được những kết quả quan trọng. Tình trạng truy tố oan sai đã được hạn chế. Các hành vi phạm tội được phát hiện, khởi tố, xử lý kịp thời. Điều này góp phần bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền lợi ích hợp pháp của tổ chức và cá nhân, đồng thời góp phần hiệu quả vào công cuộc đấu tranh phòng chống tội phạm, giữ vững an ninh trật tự và an toàn xã hội. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại những hạn chế và bất cập. Vẫn còn một số vụ án truy tố oan, sai gây bức xúc trong nhân dân. Tình trạng bỏ lọt tội phạm vẫn xảy ra. Chất lượng xét hỏi của KSV còn hạn chế. KSV chưa làm tốt công tác chuẩn bị cho hoạt động xét xử. Chất lượng tranh tụng trong nhiều phiên tòa chưa thực sự đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp.
II. Vấn Đề Cấp Thiết Cải Cách Thực Hành Quyền Công Tố Tại Mộ Đức
Nghị quyết Đại hội XII của Đảng tiếp tục khẳng định vai trò của Viện kiểm sát nhân dân trong việc thực hành quyền công tố. VKSND được tổ chức phù hợp với hệ thống tổ chức của Tòa án. Nghị quyết nhấn mạnh việc tăng cường trách nhiệm công tố trong hoạt động điều tra. Vì vậy, cải cách tổ chức và nâng cao chất lượng hoạt động thực hành quyền công tố của VKSND là một đòi hỏi cấp bách của Đảng và Nhà nước ta trong giai đoạn hiện nay. Xuất phát từ thực tiễn đó, việc nghiên cứu đề tài “Thực hành quyền công tố trong giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự từ thực tiễn huyện Mộ Đức, tỉnh Quảng Ngãi” là cần thiết cả về lý luận lẫn thực tiễn. Đề tài này nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng cao và phức tạp của công cuộc đấu tranh chống và phòng ngừa vi phạm pháp luật, bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp của nhà nước, tổ chức và công dân.
2.1. Mục Tiêu và Phạm Vi Nghiên Cứu
Mục đích nghiên cứu là đề xuất các giải pháp tăng cường công tác thực hành quyền công tố trong giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự tại VKSND huyện Mộ Đức, tỉnh Quảng Ngãi. Phạm vi nghiên cứu bao gồm: công tác thực hành quyền công tố trong hoạt động xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự theo quy định của Bộ luật Tố tụng Hình sự (BLTTHS); VKSND huyện Mộ Đức, tỉnh Quảng Ngãi; số liệu thống kê từ năm 2011-2017 và đến tháng 6 năm 2018.
2.2. Cơ Sở Lý Luận và Phương Pháp Nghiên Cứu
Nghiên cứu dựa trên phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, chủ nghĩa Mác-Lênin, và quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về nhà nước và pháp luật, về cải cách tư pháp. Luận văn kết hợp nhiều phương pháp nghiên cứu như phân tích - tổng hợp, luật học so sánh, nghiên cứu trường hợp điển hình, khảo sát thực tiễn, phương pháp chuyên gia, và phương pháp lịch sử.
III. Phân Tích Lý Luận Thực Hành Quyền Công Tố Sơ Thẩm
Từ điển Tiếng Việt định nghĩa “Xét xử là việc xem xét và xử các vụ án”. Đây là một hoạt động đặc trưng, chức năng của Tòa án. Tòa án là cơ quan duy nhất có chức năng xét xử, bảo vệ pháp luật, liên quan trực tiếp đến quyền và lợi ích hợp pháp của con người. Từ điển Luật học định nghĩa “Xét xử là hoạt động xem xét, đánh giá bản chất pháp lý của vụ việc nhằm đưa ra một phán xét về tính chất, mức độ pháp lý của vụ việc, từ đó nhân danh Nhà nước đưa ra một pháp quyết tương ứng với bản chất, mức độ trái hay không trái pháp luật của vụ việc”. Xét xử là quá trình kiểm tra lại tính hợp pháp và có căn cứ của các quyết định mà CQĐT, VKS đã thông qua. Hoạt động này nhằm loại trừ các hậu quả tiêu cực do sơ suất, sai lầm, hoặc bỏ lọt tội phạm. Quá trình này bao gồm chuẩn bị đưa vụ án hình sự ra xét xử, hoặc trả lại hồ sơ để điều tra bổ sung, hoặc đình chỉ vụ án.
3.1. Khái Niệm Xét Xử Sơ Thẩm
Xét xử sơ thẩm là lần đầu tiên đưa vụ án ra xét xử tại một Tòa án có thẩm quyền. Phạm vi này bao gồm các vụ án dân sự, hình sự, và hành chính. Đặc trưng của xét xử sơ thẩm là "lần đầu tiên" đưa vụ án ra xét xử và do "một Tòa án có thẩm quyền" thực hiện. Việc xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự là hoạt động trung tâm của tố tụng hình sự. Nguyên tắc cơ bản là “không ai bị coi là có tội và phải chịu hình phạt khi chưa có bản án kết tội của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật”. Hoạt động truy tố của VKS tạo căn cứ cho hoạt động xét xử. Bản án và các quyết định của Tòa án là căn cứ pháp lý để thi hành án, biến việc truy cứu TNHS đối với người phạm tội phát huy tác dụng.
3.2. Đặc Trưng của Xét Xử Sơ Thẩm
Xét xử sơ thẩm vụ án hình sự có các đặc trưng cơ bản sau: (i) là một giai đoạn tố tụng hình sự bắt buộc; (ii) là xét xử lần đầu, vụ án được giải quyết công khai với sự có mặt đầy đủ của các người tham gia tố tụng; (iii) có kết quả là một bản án, quyết định công minh, có căn cứ và đúng pháp luật; (iv) góp phần xử lý triệt để và dứt điểm vụ án, giảm thiểu tình trạng giải quyết kéo dài, duy trì công lý, tạo công bằng trong xã hội, trấn an dư luận và bảo đảm quyền lợi của công dân, tổ chức và nhà nước.
IV. Quy Trình Xét Xử Sơ Thẩm Vai Trò Viện Kiểm Sát Mộ Đức
Giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là một giai đoạn trong tố tụng hình sự. Tòa án có thẩm quyền, thay mặt Nhà nước, tiến hành việc xét xử lần đầu, toàn diện, tổng thể vụ án hình sự trên cơ sở bản cáo trạng của Viện kiểm sát nhân dân. Tòa án xem xét đánh giá chứng cứ và dựa trên kết quả tranh tụng tại phiên tòa để ra các phán quyết công minh, có căn cứ và đúng pháp luật bằng bản án và quyết định của mình. Giai đoạn này bắt đầu khi Tòa án nhận được hồ sơ vụ án hình sự (với quyết định truy tố bị can trước Tòa án kèm theo bản cáo trạng) do VKS chuyển sang và kết thúc bằng một bản án (quyết định) có hiệu lực pháp luật của Tòa án.
4.1. Chuẩn Bị Xét Xử Sơ Thẩm
Giai đoạn chuẩn bị xét xử sơ thẩm là giai đoạn tố tụng quan trọng, đảm bảo cho phiên tòa xét xử diễn ra một cách công khai, minh bạch, dân chủ, đúng pháp luật. Trong giai đoạn này, Tòa án có trách nhiệm nghiên cứu hồ sơ vụ án, triệu tập các đương sự, người làm chứng, người giám định, người phiên dịch, luật sư (nếu có), và thực hiện các thủ tục cần thiết khác để chuẩn bị cho phiên tòa. Kiểm sát viên (KSV) tham gia vào giai đoạn này bằng việc nghiên cứu hồ sơ, đưa ra các yêu cầu cần thiết cho Tòa án để đảm bảo việc xét xử diễn ra đúng pháp luật.
4.2. Thủ Tục Tại Phiên Tòa Xét Xử Sơ Thẩm
Phiên tòa xét xử sơ thẩm được tiến hành theo trình tự nhất định, bao gồm: khai mạc phiên tòa, thủ tục xét hỏi, thủ tục tranh luận, nghị án và tuyên án. Trong suốt quá trình này, Kiểm sát viên (KSV) đóng vai trò quan trọng trong việc trình bày cáo trạng, đưa ra các chứng cứ buộc tội, tham gia xét hỏi, tranh luận, và đề nghị mức án phù hợp với hành vi phạm tội của bị cáo. Phiên tòa là nơi diễn ra sự tranh tụng giữa bên buộc tội (VKS) và bên gỡ tội (bị cáo và luật sư), đảm bảo tính công bằng và dân chủ của quá trình xét xử. KSV cần có kỹ năng tranh tụng tốt để bảo vệ quan điểm truy tố và chứng minh tội phạm.
V. Đánh Giá Thực Trạng Quyền Công Tố Tại Huyện Mộ Đức Quảng Ngãi
Thực tiễn thực hành quyền công tố tại huyện Mộ Đức, Quảng Ngãi, đã cho thấy những kết quả tích cực. Số lượng các vụ án hình sự được đưa ra xét xử tăng lên, tỷ lệ kết án đúng người đúng tội được nâng cao. Công tác phối hợp giữa Viện kiểm sát nhân dân và Tòa án nhân dân ngày càng chặt chẽ và hiệu quả. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại một số hạn chế như chất lượng điều tra còn chưa cao, kỹ năng tranh tụng của một số Kiểm sát viên còn hạn chế, và vẫn còn xảy ra tình trạng trả hồ sơ điều tra bổ sung. Cần có những giải pháp cụ thể để khắc phục những hạn chế này và nâng cao hiệu quả công tác thực hành quyền công tố.
5.1. Kết Quả Đạt Được Trong Thực Hành Quyền Công Tố
Trong những năm gần đây, công tác thực hành quyền công tố tại huyện Mộ Đức đã đạt được nhiều kết quả đáng ghi nhận. Số lượng các vụ án hình sự được đưa ra xét xử đúng thời hạn tăng lên đáng kể. Tỷ lệ kết án đúng người, đúng tội được duy trì ở mức cao, góp phần bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, đồng thời đảm bảo an ninh trật tự trên địa bàn. Bên cạnh đó, công tác phối hợp giữa Viện kiểm sát nhân dân và các cơ quan chức năng khác ngày càng chặt chẽ và hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng điều tra, truy tố và xét xử.
5.2. Hạn Chế và Nguyên Nhân Của Hạn Chế
Bên cạnh những kết quả đạt được, công tác thực hành quyền công tố tại huyện Mộ Đức vẫn còn tồn tại một số hạn chế. Chất lượng điều tra trong một số vụ án còn chưa cao, dẫn đến việc phải trả hồ sơ điều tra bổ sung. Kỹ năng tranh tụng của một số Kiểm sát viên còn hạn chế, chưa đáp ứng được yêu cầu cải cách tư pháp. Nguyên nhân của những hạn chế này có thể là do trình độ chuyên môn của một số cán bộ còn hạn chế, điều kiện làm việc còn khó khăn, và sự phối hợp giữa các cơ quan chức năng chưa thực sự đồng bộ.
VI. Giải Pháp Tăng Cường Thực Hành Quyền Công Tố Sơ Thẩm
Để tăng cường công tác thực hành quyền công tố trong giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự tại huyện Mộ Đức, cần có những giải pháp đồng bộ và hiệu quả. Cần nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ cho đội ngũ Kiểm sát viên, tăng cường cơ sở vật chất và trang thiết bị làm việc, đồng thời hoàn thiện cơ chế phối hợp giữa Viện kiểm sát nhân dân và các cơ quan chức năng khác. Bên cạnh đó, cần tăng cường công tác kiểm tra, giám sát hoạt động tư pháp, đảm bảo việc tuân thủ pháp luật trong quá trình điều tra, truy tố và xét xử.
6.1. Nâng Cao Năng Lực Đội Ngũ Kiểm Sát Viên
Việc nâng cao năng lực cho đội ngũ Kiểm sát viên là yếu tố then chốt để nâng cao chất lượng công tác thực hành quyền công tố. Cần tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ thường xuyên cho Kiểm sát viên, đặc biệt là về kỹ năng điều tra, truy tố, xét hỏi và tranh tụng. Đồng thời, cần tạo điều kiện để Kiểm sát viên tham gia các hội thảo, diễn đàn khoa học để trao đổi kinh nghiệm và nâng cao kiến thức pháp luật.
6.2. Tăng Cường Cơ Sở Vật Chất và Phối Hợp
Để đảm bảo điều kiện làm việc tốt nhất cho đội ngũ Kiểm sát viên, cần tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và trang thiết bị làm việc hiện đại. Bên cạnh đó, cần hoàn thiện cơ chế phối hợp giữa Viện kiểm sát nhân dân và các cơ quan chức năng khác như cơ quan điều tra, tòa án, và các tổ chức xã hội. Việc phối hợp chặt chẽ và hiệu quả sẽ giúp nâng cao chất lượng điều tra, truy tố và xét xử, đồng thời đảm bảo tính khách quan, công bằng và đúng pháp luật của quá trình tố tụng.
