Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục theo Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 (khóa XI) năm 2013, việc chuyển đổi phương pháp dạy học từ truyền thống sang phát triển năng lực và phẩm chất người học trở thành yêu cầu cấp thiết. Chương trình Giáo dục phổ thông 2018 đã xác định hoạt động thực hành và trải nghiệm (HĐTH&TN) là nội dung bắt buộc trong dạy học các môn học, trong đó có môn Toán lớp 2. Mục tiêu của nghiên cứu là thiết kế và tổ chức các hoạt động thực hành và trải nghiệm trong dạy học môn Toán lớp 2 nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới của chương trình, góp phần phát triển năng lực toán học và phẩm chất của học sinh tiểu học.

Phạm vi nghiên cứu tập trung tại hai trường Tiểu học Hoa Động và Lâm Động, huyện Thủy Nguyên, thành phố Hải Phòng, với đối tượng khảo sát gồm 30 giáo viên và 200 học sinh lớp 2. Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2022-2023, giai đoạn đầu triển khai chương trình mới. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc nâng cao hiệu quả dạy học môn Toán, tăng cường sự hứng thú và phát triển năng lực giải quyết vấn đề của học sinh thông qua các hoạt động thực hành và trải nghiệm phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý lứa tuổi.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết học tập trải nghiệm của John Dewey, David Kolb và Kurt Lewin. Dewey nhấn mạnh vai trò của kinh nghiệm trong giáo dục, cho rằng “học qua làm, học bắt đầu từ làm” giúp học sinh phát triển năng lực thực tiễn. Kolb đề xuất mô hình chu trình học tập trải nghiệm gồm bốn giai đoạn: trải nghiệm cụ thể, quan sát phản ánh, khái quát hóa và thử nghiệm tích cực, giúp người học xây dựng kiến thức từ kinh nghiệm cá nhân. Lewin bổ sung mô hình học tập trải nghiệm với bốn giai đoạn tương tự, nhấn mạnh quá trình thu thập, phân tích và áp dụng kinh nghiệm vào tình huống mới.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Hoạt động thực hành và trải nghiệm (HĐTH&TN): Hoạt động giáo dục có mục tiêu, do giáo viên tổ chức, giúp học sinh áp dụng kiến thức toán học vào thực tiễn, phát triển phẩm chất và năng lực.
  • Thiết kế hoạt động: Quá trình giáo viên xây dựng kế hoạch, nội dung và hình thức tổ chức các hoạt động thực hành và trải nghiệm phù hợp với chương trình và đặc điểm học sinh.
  • Tổ chức hoạt động: Việc triển khai, điều hành các hoạt động thực hành và trải nghiệm trong quá trình dạy học nhằm đạt hiệu quả giáo dục tối ưu.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính gồm:

  • Tài liệu, sách báo, các công trình nghiên cứu liên quan đến dạy học toán và hoạt động trải nghiệm.
  • Khảo sát thực trạng qua phiếu hỏi với 30 giáo viên và 200 học sinh lớp 2 tại hai trường tiểu học ở Hải Phòng.
  • Quan sát trực tiếp các tiết học môn Toán lớp 2 để đánh giá việc tổ chức hoạt động thực hành và trải nghiệm.
  • Phỏng vấn chuyên gia giáo dục và giáo viên để thu thập ý kiến chuyên môn.

Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả, so sánh kết quả trước và sau thực nghiệm, giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng. Thực nghiệm sư phạm được tiến hành tại Trường Tiểu học Hoa Động nhằm đánh giá tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp thiết kế, tổ chức hoạt động thực hành và trải nghiệm.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của giáo viên về HĐTH&TN: 53,33% giáo viên hiểu đúng và đầy đủ về hoạt động thực hành và trải nghiệm trong dạy học môn Toán lớp 2, trong khi 46,67% còn chưa nắm rõ, có 20% nhầm lẫn hoạt động trải nghiệm chỉ là đi tham quan, 26,67% cho rằng là tự học không có sự hướng dẫn.
  2. Ý nghĩa của HĐTH&TN: 100% giáo viên đồng thuận rằng hoạt động này giúp học sinh hình thành sự hứng thú và yêu thích môn Toán, phát triển tính tích cực, chủ động và sáng tạo, cũng như vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Tuy nhiên, chỉ 40% cho rằng HĐTH&TN giúp gắn kết gia đình, nhà trường và xã hội.
  3. Mức độ quan tâm và thực hiện: 80% giáo viên quan tâm đến việc thiết kế, tổ chức HĐTH&TN, 73,33% sẵn sàng thực hiện, nhưng chỉ 50% thường xuyên tổ chức các hoạt động này trong dạy học.
  4. Hiệu quả thực nghiệm: Sau khi áp dụng các biện pháp thiết kế và tổ chức HĐTH&TN, kết quả kiểm tra học kỳ 1 của lớp thực nghiệm tăng trung bình 15% so với lớp đối chứng; mức độ hứng thú học tập của học sinh tăng 30%, thái độ học tập tích cực cũng được cải thiện rõ rệt.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy nhận thức chưa đồng đều của giáo viên về HĐTH&TN là một rào cản lớn trong việc triển khai hiệu quả hoạt động này. Việc thiếu tài liệu hướng dẫn và kinh nghiệm thực tiễn khiến nhiều giáo viên còn lúng túng. Tuy nhiên, sự quan tâm và sẵn sàng thay đổi của đa số giáo viên là tín hiệu tích cực để phát triển hoạt động này.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, vai trò của HĐTH&TN trong phát triển năng lực toán học và phẩm chất học sinh được khẳng định rõ ràng. Mô hình học tập trải nghiệm của Kolb và Dewey được vận dụng hiệu quả trong thiết kế các hoạt động giúp học sinh phát triển tư duy trừu tượng, kỹ năng giải quyết vấn đề và sáng tạo.

Việc tổ chức các hoạt động thực hành và trải nghiệm phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh lớp 2, như tính hiếu động, trí nhớ hình tượng và khả năng tư duy cụ thể, giúp tăng cường sự hứng thú và hiệu quả học tập. Các hoạt động như trò chơi học tập, sắm vai, giải quyết vấn đề theo nhóm và dự án được đánh giá cao về tính khả thi và hiệu quả.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ nhận thức đúng của giáo viên, biểu đồ tăng trưởng điểm kiểm tra giữa lớp thực nghiệm và đối chứng, cũng như bảng đánh giá thái độ học tập trước và sau thực nghiệm để minh họa rõ nét hiệu quả của nghiên cứu.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng, tập huấn cho giáo viên: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về thiết kế và tổ chức hoạt động thực hành và trải nghiệm trong dạy học môn Toán lớp 2, nhằm nâng cao nhận thức và kỹ năng thực hành cho giáo viên. Thời gian thực hiện trong vòng 6 tháng, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm chủ trì.
  2. Phát triển tài liệu hướng dẫn cụ thể: Biên soạn và phổ biến bộ tài liệu hướng dẫn thiết kế, tổ chức HĐTH&TN phù hợp với chương trình giáo dục phổ thông 2018 và đặc điểm học sinh lớp 2, bao gồm các bài tập mẫu, kịch bản hoạt động và phương pháp đánh giá. Thực hiện trong 1 năm, do Bộ Giáo dục và Đào tạo chủ trì.
  3. Khuyến khích áp dụng đa dạng phương pháp dạy học: Giáo viên cần linh hoạt sử dụng các phương pháp như trò chơi học tập, sắm vai, giải quyết vấn đề theo nhóm và dự án để tăng tính hấp dẫn và hiệu quả của hoạt động trải nghiệm. Thời gian áp dụng liên tục trong năm học, do các trường tiểu học triển khai.
  4. Tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội: Xây dựng các chương trình phối hợp tổ chức hoạt động trải nghiệm ngoài lớp học như tham quan, dã ngoại, câu lạc bộ toán học nhằm tạo môi trường học tập thực tế và gắn kết cộng đồng. Thực hiện theo kế hoạch hàng năm, do Ban giám hiệu các trường và phụ huynh phối hợp thực hiện.
  5. Đánh giá và nhân rộng mô hình hiệu quả: Thực hiện đánh giá định kỳ hiệu quả các hoạt động thực hành và trải nghiệm, từ đó nhân rộng các mô hình thành công tại các trường tiểu học khác trong địa bàn thành phố và toàn quốc. Thời gian đánh giá mỗi học kỳ, do Phòng Giáo dục và Đào tạo chủ trì.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn giúp giáo viên nâng cao kỹ năng thiết kế và tổ chức các hoạt động thực hành và trải nghiệm trong dạy học môn Toán lớp 2, từ đó tăng hiệu quả giảng dạy và phát triển năng lực học sinh.
  2. Cán bộ quản lý giáo dục: Các hiệu trưởng, phó hiệu trưởng và cán bộ quản lý phòng giáo dục có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng kế hoạch bồi dưỡng, hỗ trợ giáo viên và triển khai các hoạt động đổi mới phương pháp dạy học theo chương trình mới.
  3. Nhà nghiên cứu giáo dục: Luận văn cung cấp dữ liệu thực nghiệm và phân tích sâu sắc về hoạt động thực hành và trải nghiệm trong giáo dục tiểu học, làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo về đổi mới phương pháp dạy học và phát triển năng lực học sinh.
  4. Chuyên gia xây dựng chương trình: Các chuyên gia thiết kế chương trình giáo dục có thể tham khảo để điều chỉnh, bổ sung nội dung và hình thức tổ chức hoạt động thực hành và trải nghiệm phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh và yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động thực hành và trải nghiệm trong dạy học môn Toán lớp 2 là gì?
    Hoạt động này là các hoạt động giáo dục có mục tiêu, do giáo viên tổ chức, giúp học sinh áp dụng kiến thức toán học vào thực tế, phát triển phẩm chất và năng lực thông qua các tình huống thực tế hoặc bài tập có tính ứng dụng.

  2. Tại sao cần thiết kế và tổ chức hoạt động thực hành và trải nghiệm trong dạy học môn Toán lớp 2?
    Hoạt động này giúp học sinh phát triển tư duy, kỹ năng giải quyết vấn đề, tăng hứng thú học tập và khả năng vận dụng kiến thức vào cuộc sống, đồng thời phát triển phẩm chất và năng lực toàn diện theo yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông 2018.

  3. Phương pháp nào hiệu quả để tổ chức hoạt động thực hành và trải nghiệm?
    Các phương pháp như trò chơi học tập, sắm vai, giải quyết vấn đề theo nhóm và dự án được đánh giá cao về tính hiệu quả, giúp học sinh chủ động, sáng tạo và phát triển kỹ năng giao tiếp, hợp tác.

  4. Khó khăn phổ biến khi tổ chức hoạt động thực hành và trải nghiệm là gì?
    Khó khăn gồm nhận thức chưa đầy đủ của giáo viên, thiếu tài liệu hướng dẫn cụ thể, hạn chế về thời gian và cơ sở vật chất, cũng như sự phối hợp chưa chặt chẽ giữa nhà trường và gia đình.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả hoạt động thực hành và trải nghiệm trong dạy học?
    Cần tăng cường bồi dưỡng giáo viên, phát triển tài liệu hướng dẫn, đa dạng hóa phương pháp dạy học, phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và xã hội, đồng thời đánh giá và nhân rộng các mô hình thành công.

Kết luận

  • Hoạt động thực hành và trải nghiệm trong dạy học môn Toán lớp 2 là yếu tố then chốt giúp phát triển năng lực và phẩm chất học sinh theo chương trình giáo dục phổ thông 2018.
  • Nhận thức của giáo viên về hoạt động này còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả tổ chức và triển khai trong thực tế.
  • Các phương pháp tổ chức đa dạng như trò chơi học tập, sắm vai, giải quyết vấn đề và dự án được chứng minh là hiệu quả trong việc nâng cao hứng thú và kết quả học tập của học sinh.
  • Thực nghiệm sư phạm cho thấy sự cải thiện rõ rệt về điểm số và thái độ học tập của học sinh sau khi áp dụng các biện pháp thiết kế, tổ chức hoạt động thực hành và trải nghiệm.
  • Đề xuất các giải pháp bồi dưỡng giáo viên, phát triển tài liệu, phối hợp nhà trường - gia đình - xã hội và đánh giá định kỳ nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Toán lớp 2.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý giáo dục và nhà trường cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất để nâng cao hiệu quả dạy học môn Toán lớp 2, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng ứng dụng hoạt động thực hành và trải nghiệm trong các môn học khác.