Tổng quan nghiên cứu

Phát triển kỹ năng nói cho học sinh lớp 2 trong giờ học Tiếng Việt là một vấn đề cấp thiết trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông hiện nay. Theo khảo sát tại huyện Thủy Nguyên, thành phố Hải Phòng, có khoảng 332 học sinh lớp 2 và 40 giáo viên tham gia nghiên cứu thực trạng phát triển kỹ năng nói. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đề xuất các biện pháp dạy học và rèn luyện phù hợp để nâng cao kỹ năng nói cho học sinh, góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Tiếng Việt ở bậc tiểu học. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các trường tiểu học thuộc huyện Thủy Nguyên trong năm học 2021-2022.

Việc phát triển kỹ năng nói không chỉ giúp học sinh giao tiếp hiệu quả mà còn là cơ sở để phát triển các kỹ năng ngôn ngữ khác như nghe, đọc, viết. Kỹ năng nói được xem là phương tiện giao tiếp chủ yếu, giúp học sinh thể hiện suy nghĩ, cảm xúc và tương tác xã hội. Tuy nhiên, khảo sát thực trạng cho thấy nhiều học sinh còn gặp khó khăn trong phát âm, sử dụng từ ngữ chưa chính xác, thiếu tự tin khi nói, trong khi giáo viên chưa áp dụng hiệu quả các phương pháp dạy học tích cực để phát triển kỹ năng này. Do đó, nghiên cứu này có ý nghĩa quan trọng trong việc xây dựng các biện pháp phát triển kỹ năng nói phù hợp với đặc điểm tâm lý, nhận thức của học sinh lớp 2, đồng thời góp phần đổi mới phương pháp dạy học Tiếng Việt theo hướng phát triển năng lực và phẩm chất học sinh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên ba lý thuyết chính:

  1. Lý thuyết hoạt động giao tiếp bằng ngôn ngữ: Nhấn mạnh vai trò của giao tiếp trong việc tạo ra và chia sẻ thông tin, cảm xúc giữa các cá nhân. Lý thuyết này giúp xác định các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả giao tiếp như mục đích, nội dung, hoàn cảnh và phương tiện giao tiếp.

  2. Lý thuyết hội thoại: Xem hội thoại là hình thức giao tiếp phổ biến nhất, giúp học sinh luyện tập kỹ năng nói qua các cuộc đối thoại có văn hóa, phù hợp với bối cảnh giao tiếp. Lý thuyết này hỗ trợ xây dựng các bài tập luyện nói theo chủ đề, tạo nhu cầu giao tiếp tự nhiên cho học sinh.

  3. Lý thuyết tâm lý học hoạt động: Tập trung vào vai trò của học sinh là chủ thể trong quá trình học tập, nhấn mạnh sự phát triển kỹ năng nói dựa trên đặc điểm tâm lý, nhận thức của trẻ ở độ tuổi lớp 2. Lý thuyết này giúp thiết kế các hoạt động học tập phù hợp, kích thích sự tích cực và tự tin khi nói của học sinh.

Các khái niệm chính bao gồm kỹ năng ngôn ngữ (nghe, nói, đọc, viết), kỹ năng nói (phát âm, sử dụng từ ngữ, diễn đạt), hoạt động giao tiếp, hội thoại, và đặc điểm phát triển ngôn ngữ của học sinh tiểu học.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp sau:

  • Phương pháp nghiên cứu lý luận: Tổng hợp, phân tích các tài liệu, sách giáo khoa, nghiên cứu trước để xây dựng cơ sở lý luận cho đề tài.

  • Phương pháp khảo sát, điều tra: Thu thập dữ liệu thực trạng qua bảng hỏi, phỏng vấn 40 giáo viên và 332 học sinh lớp 2 tại 5 trường tiểu học huyện Thủy Nguyên trong năm học 2021-2022.

  • Phương pháp phân tích tổng hợp: Xử lý số liệu khảo sát, đánh giá thực trạng và rút ra các vấn đề cần giải quyết.

  • Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Thực hiện các biện pháp dạy học phát triển kỹ năng nói tại Trường Tiểu học Quảng Thanh để đánh giá tính khả thi và hiệu quả.

Cỡ mẫu khảo sát gồm 40 giáo viên và 332 học sinh được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện, đảm bảo đại diện cho thực trạng địa phương. Phân tích dữ liệu sử dụng thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm và điểm trung bình để đánh giá nhận thức, thực trạng kỹ năng nói và các yếu tố ảnh hưởng.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của giáo viên về vai trò phát triển kỹ năng nói: 83.9% giáo viên đánh giá việc phát triển kỹ năng nói cho học sinh lớp 2 là rất cần thiết, tuy nhiên vẫn còn khoảng 5.9% chưa chắc chắn về tầm quan trọng này.

  2. Thực trạng kỹ năng nói của học sinh: Điểm trung bình đánh giá kỹ năng nói của học sinh là khoảng 1.63 (trên thang điểm 3), thể hiện mức độ trung bình khá. Học sinh có thể nghe hiểu và trả lời các câu hỏi đơn giản với điểm trung bình 2.0, nhưng còn hạn chế trong phát âm chính xác và diễn đạt mạch lạc.

  3. Phương pháp và hình thức dạy học: Giáo viên chủ yếu sử dụng hình thức dạy học cả lớp (điểm trung bình 2.5) và cá nhân (2.43), trong khi dạy học nhóm và ngoài lớp ít được áp dụng. Phương pháp luyện tập kỹ năng nói qua thực hành theo nhóm được học sinh ưa thích nhất (53.4%), tiếp theo là phương pháp vấn đáp (16.4%).

  4. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc rèn luyện kỹ năng nói: Năng lực và kinh nghiệm của giáo viên được đánh giá là yếu tố ảnh hưởng lớn nhất (điểm trung bình 3.0). Ngoài ra, sách giáo khoa chưa có hướng dẫn chi tiết, trình độ học sinh không đồng đều, thời lượng tiết học hạn chế và cơ sở vật chất còn thiếu cũng là những nguyên nhân hạn chế hiệu quả phát triển kỹ năng nói.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy giáo viên đã nhận thức đúng đắn về vai trò quan trọng của kỹ năng nói trong dạy học Tiếng Việt, phù hợp với mục tiêu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018. Tuy nhiên, thực tế việc phát triển kỹ năng nói cho học sinh lớp 2 còn nhiều hạn chế do phương pháp dạy học chưa đa dạng, thiếu các hình thức tổ chức học tập tích cực như học nhóm, trò chơi ngôn ngữ.

Học sinh lớp 2 có vốn từ tương đối phong phú nhưng còn gặp khó khăn trong phát âm chính xác và diễn đạt tự nhiên, điều này phù hợp với đặc điểm tâm lý lứa tuổi và sự phát triển ngôn ngữ chưa hoàn thiện. Việc giáo viên chưa chú trọng sửa lỗi phát âm kịp thời và chưa tạo môi trường giao tiếp tích cực làm giảm hiệu quả rèn luyện kỹ năng nói.

So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả này tương đồng với nhận định rằng phát triển kỹ năng nói cần được thực hiện qua các hoạt động giao tiếp thực tế, có sự hỗ trợ của giáo viên và môi trường học tập phù hợp. Việc áp dụng lý thuyết hoạt động giao tiếp, hội thoại và tâm lý học hoạt động giúp thiết kế các biện pháp dạy học hiệu quả, tạo điều kiện cho học sinh phát triển kỹ năng nói một cách tự nhiên, tích cực.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ nhận thức của giáo viên, điểm trung bình kỹ năng nói của học sinh, và biểu đồ phân bố các phương pháp dạy học được sử dụng, giúp minh họa rõ nét thực trạng và nhu cầu đổi mới phương pháp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng năng lực cho giáo viên: Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn chuyên sâu về phương pháp dạy học phát triển kỹ năng nói, đặc biệt là kỹ thuật sửa lỗi phát âm và tổ chức hoạt động giao tiếp tích cực. Mục tiêu nâng cao năng lực giảng dạy trong vòng 1 năm, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học thực hiện.

  2. Đổi mới phương pháp dạy học tích cực: Khuyến khích giáo viên áp dụng các hình thức học nhóm, trò chơi ngôn ngữ, luyện tập theo mẫu và thực hành giao tiếp trong giờ học Tiếng Việt để tạo môi trường học tập sinh động, hấp dẫn. Thời gian triển khai trong năm học tiếp theo, do giáo viên chủ động thực hiện.

  3. Cải tiến nội dung và hướng dẫn sử dụng sách giáo khoa: Phối hợp với nhà xuất bản và chuyên gia xây dựng tài liệu hướng dẫn chi tiết về phát triển kỹ năng nói, cung cấp các bài tập, tình huống giao tiếp phù hợp với học sinh lớp 2. Thực hiện trong vòng 2 năm, do Bộ Giáo dục và Đào tạo chủ trì.

  4. Tăng cường cơ sở vật chất và trang thiết bị hỗ trợ: Đầu tư trang thiết bị dạy học hiện đại như máy chiếu, loa, phần mềm luyện nói để hỗ trợ giáo viên tổ chức các hoạt động giao tiếp hiệu quả. Kế hoạch đầu tư trong 3 năm, do các trường tiểu học phối hợp với chính quyền địa phương thực hiện.

  5. Tạo môi trường giao tiếp thân thiện, khích lệ học sinh: Giáo viên cần xây dựng không khí lớp học tích cực, khuyến khích học sinh tự tin phát biểu, tránh áp lực, tạo tâm thế thoải mái khi luyện nói. Đây là nhiệm vụ thường xuyên trong quá trình dạy học.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học, đặc biệt là giáo viên lớp 2: Nghiên cứu cung cấp các biện pháp cụ thể, phương pháp dạy học tích cực giúp giáo viên nâng cao hiệu quả phát triển kỹ năng nói cho học sinh trong giờ học Tiếng Việt.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục: Thông tin về thực trạng và các giải pháp giúp lãnh đạo các trường, phòng giáo dục xây dựng kế hoạch đào tạo, hỗ trợ giáo viên và đầu tư cơ sở vật chất phù hợp.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Giáo dục Tiểu học: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá về lý thuyết và thực tiễn phát triển kỹ năng ngôn ngữ, đặc biệt kỹ năng nói cho học sinh tiểu học.

  4. Nhà xuất bản và biên soạn sách giáo khoa: Cung cấp cơ sở khoa học để cải tiến nội dung, phương pháp dạy học trong sách giáo khoa Tiếng Việt, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao kỹ năng nói lại quan trọng đối với học sinh lớp 2?
    Kỹ năng nói giúp học sinh giao tiếp hiệu quả, thể hiện suy nghĩ và cảm xúc, đồng thời là nền tảng để phát triển các kỹ năng ngôn ngữ khác như nghe, đọc, viết. Ví dụ, học sinh có kỹ năng nói tốt sẽ tự tin hơn khi tham gia các hoạt động học tập và xã hội.

  2. Những khó khăn phổ biến khi phát triển kỹ năng nói cho học sinh lớp 2 là gì?
    Học sinh thường gặp khó khăn về phát âm chưa chuẩn, vốn từ hạn chế, thiếu tự tin khi nói và chưa quen với các hình thức giao tiếp tập thể. Ngoài ra, giáo viên chưa áp dụng hiệu quả các phương pháp dạy học tích cực cũng là nguyên nhân.

  3. Phương pháp nào hiệu quả để rèn luyện kỹ năng nói cho học sinh lớp 2?
    Phương pháp luyện tập theo mẫu, tổ chức hoạt động giao tiếp qua trò chơi ngôn ngữ, học nhóm và thực hành hội thoại được đánh giá cao. Ví dụ, trò chơi “Ai nhanh hơn” giúp học sinh mở rộng vốn từ và luyện phát âm.

  4. Làm thế nào để giáo viên tạo môi trường học tập tích cực cho kỹ năng nói?
    Giáo viên cần khích lệ, tạo không khí thân thiện, tránh áp lực, sử dụng các hoạt động tương tác đa dạng để học sinh cảm thấy hứng thú và tự tin khi nói. Ví dụ, tổ chức thảo luận nhóm nhỏ giúp học sinh dễ dàng tham gia hơn.

  5. Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả phát triển kỹ năng nói là gì?
    Bao gồm năng lực và kinh nghiệm của giáo viên, nội dung và phương pháp dạy học, cơ sở vật chất, thời lượng tiết học, đặc điểm tâm lý và trình độ của học sinh. Ví dụ, thiếu thiết bị hỗ trợ như máy chiếu, loa có thể làm giảm sự sinh động của bài học.

Kết luận

  • Phát triển kỹ năng nói cho học sinh lớp 2 là nhiệm vụ quan trọng, góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Tiếng Việt và phát triển toàn diện năng lực học sinh.
  • Giáo viên đã nhận thức đúng về vai trò của kỹ năng nói nhưng còn hạn chế trong phương pháp và hình thức tổ chức dạy học.
  • Học sinh có kỹ năng nói cơ bản nhưng còn nhiều khó khăn về phát âm, vốn từ và tự tin giao tiếp.
  • Các biện pháp đề xuất bao gồm bồi dưỡng giáo viên, đổi mới phương pháp dạy học, cải tiến sách giáo khoa và tăng cường cơ sở vật chất.
  • Tiếp tục thực nghiệm và nhân rộng các biện pháp trong các trường tiểu học để nâng cao hiệu quả phát triển kỹ năng nói cho học sinh lớp 2.

Hành động tiếp theo: Các trường tiểu học và giáo viên cần triển khai áp dụng các biện pháp đã đề xuất, đồng thời phối hợp với các cơ quan quản lý giáo dục để tổ chức đào tạo và đầu tư trang thiết bị hỗ trợ. Để biết thêm chi tiết và tài liệu hướng dẫn, quý độc giả có thể liên hệ với Trường Đại học Hải Phòng hoặc Sở Giáo dục và Đào tạo Hải Phòng.