Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục theo Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 (khóa XI) năm 2013, việc chuyển đổi phương pháp dạy học từ truyền thống sang phát triển năng lực và phẩm chất người học trở thành yêu cầu cấp thiết. Chương trình Giáo dục Phổ thông 2018 đã xác định hoạt động thực hành và trải nghiệm (HĐTH&TN) là nội dung bắt buộc trong dạy học từ lớp 1 đến lớp 12, nhằm phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh. Môn Toán lớp 2, với 175 tiết học, trong đó có khoảng 6-8 tiết dành cho các hoạt động thực hành và trải nghiệm, đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành năng lực toán học cơ bản cho học sinh tiểu học.

Tuy nhiên, thực tiễn dạy học tại các trường tiểu học ở huyện Thủy Nguyên, Hải Phòng cho thấy nhiều giáo viên còn gặp khó khăn trong việc thiết kế và tổ chức các hoạt động này, dẫn đến hiệu quả chưa cao. Mục tiêu nghiên cứu nhằm thiết kế và tổ chức hoạt động thực hành và trải nghiệm trong dạy học môn Toán lớp 2, đáp ứng yêu cầu của Chương trình Giáo dục Phổ thông 2018, qua đó nâng cao năng lực và phẩm chất học sinh. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại Trường Tiểu học Hoa Động và Trường Tiểu học Lâm Động, huyện Thủy Nguyên, TP Hải Phòng trong năm học 2022-2023.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho giáo viên tiểu học trong việc đổi mới phương pháp dạy học, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toán học, phát triển năng lực giải quyết vấn đề và tư duy sáng tạo của học sinh lớp 2.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên ba mô hình học tập trải nghiệm tiêu biểu:

  • Mô hình học tập dựa trên trải nghiệm của David Kolb với chu trình bốn bước: trải nghiệm cụ thể, quan sát và phản ánh, khái quát hóa khái niệm, trải nghiệm tích cực. Mô hình nhấn mạnh việc xây dựng tri thức từ kinh nghiệm cá nhân và tái tạo kiến thức qua thực hành.

  • Mô hình học tập trải nghiệm của Kurt Lewin gồm bốn giai đoạn: có kinh nghiệm cụ thể, thu thập dữ liệu và phản ánh, phân tích và khái quát hóa, thử nghiệm trong tình huống mới. Mô hình tập trung vào quá trình tích hợp kinh nghiệm và điều chỉnh hành vi dựa trên kinh nghiệm mới.

  • Mô hình học tập trải nghiệm của John Dewey đề cao quan điểm “học qua làm”, coi giáo dục là quá trình sống và học tập trong thực tế xã hội, nhấn mạnh vai trò của thực hành và trải nghiệm trong việc hình thành kiến thức và năng lực.

Các khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu gồm: hoạt động thực hành, trải nghiệm, thiết kế hoạt động, tổ chức hoạt động, năng lực toán học, phẩm chất học sinh, phương pháp dạy học trải nghiệm.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Tài liệu chuyên ngành, văn bản pháp luật về giáo dục phổ thông 2018, khảo sát ý kiến 30 giáo viên và 200 học sinh lớp 2 tại hai trường tiểu học ở huyện Thủy Nguyên, Hải Phòng; quan sát trực tiếp các tiết học môn Toán lớp 2; phỏng vấn chuyên gia giáo dục.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích định tính và định lượng số liệu khảo sát, sử dụng thống kê mô tả để đánh giá nhận thức, thái độ và thực trạng tổ chức hoạt động thực hành và trải nghiệm. So sánh kết quả trước và sau thực nghiệm sư phạm để đánh giá hiệu quả các biện pháp thiết kế và tổ chức.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2022-2023, bao gồm giai đoạn khảo sát thực trạng, thiết kế hoạt động, tổ chức thực nghiệm sư phạm và đánh giá kết quả.

Cỡ mẫu được chọn ngẫu nhiên có xác suất nhằm đảm bảo tính đại diện, phương pháp phân tích được lựa chọn phù hợp với mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá toàn diện các khía cạnh của hoạt động thực hành và trải nghiệm trong dạy học môn Toán lớp 2.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của giáo viên về HĐTH&TN: 53,33% giáo viên hiểu đúng và đầy đủ về hoạt động thực hành và trải nghiệm trong dạy học môn Toán lớp 2, trong khi 46,67% còn chưa nắm rõ, có 20% nhầm lẫn hoạt động trải nghiệm chỉ là đi tham quan, 26,67% cho rằng là tự học không có sự hướng dẫn. Điều này cho thấy còn tồn tại khoảng cách về nhận thức giữa lý thuyết và thực tiễn.

  2. Ý nghĩa của HĐTH&TN được công nhận rộng rãi: 100% giáo viên khảo sát đồng thuận rằng hoạt động thực hành và trải nghiệm giúp học sinh hình thành hứng thú và yêu thích môn Toán, phát triển tính tích cực, chủ động và sáng tạo; 80% cho rằng giúp học sinh xác định năng lực và sở trường bản thân; 40% nhận thấy vai trò trong việc gắn kết gia đình, nhà trường và xã hội.

  3. Mức độ quan tâm và thực hiện của giáo viên: 80% giáo viên quan tâm đến việc thiết kế và tổ chức HĐTH&TN, 73,33% sẵn sàng thực hiện, nhưng chỉ 50% thường xuyên tổ chức các hoạt động này trong dạy học. Nguyên nhân chính là do khó khăn trong thiết kế hoạt động phù hợp với đặc điểm môn Toán và tâm sinh lý học sinh lớp 2.

  4. Hiệu quả thực nghiệm sư phạm: Sau khi áp dụng quy trình thiết kế và tổ chức hoạt động thực hành và trải nghiệm, kết quả kiểm tra học kỳ 1 của lớp thực nghiệm tăng 15% so với lớp đối chứng; mức độ hứng thú học tập của học sinh tăng lên 82%, thái độ học tập tích cực cũng được cải thiện rõ rệt.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy nhận thức chưa đồng đều của giáo viên về HĐTH&TN là một rào cản lớn trong việc triển khai hiệu quả các hoạt động này. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, tình trạng này tương tự khi nhiều giáo viên còn giữ phương pháp dạy truyền thống, chưa thực sự chuyển đổi sang phương pháp dạy học phát triển năng lực.

Việc giáo viên chưa thường xuyên tổ chức HĐTH&TN phản ánh khó khăn trong việc thiết kế hoạt động phù hợp với nội dung môn Toán lớp 2, đặc biệt là các chủ đề trừu tượng như số học và phép tính. Tuy nhiên, kết quả thực nghiệm sư phạm chứng minh rằng khi có quy trình thiết kế rõ ràng, hoạt động thực hành và trải nghiệm không chỉ nâng cao kết quả học tập mà còn kích thích sự hứng thú và phát triển phẩm chất học sinh.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ nhận thức đúng về HĐTH&TN giữa các nhóm giáo viên, biểu đồ tăng trưởng điểm kiểm tra giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng, cũng như bảng đánh giá thái độ học tập trước và sau thực nghiệm.

Như vậy, việc thiết kế và tổ chức hoạt động thực hành và trải nghiệm trong dạy học môn Toán lớp 2 là cần thiết và có tác động tích cực rõ rệt, đồng thời đòi hỏi sự đầu tư về bồi dưỡng chuyên môn và hỗ trợ giáo viên trong thực tiễn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về thiết kế và tổ chức hoạt động thực hành và trải nghiệm trong dạy học môn Toán lớp 2, tập trung vào kỹ năng xây dựng kế hoạch bài học, phương pháp dạy học trải nghiệm và đánh giá kết quả. Thời gian thực hiện trong vòng 6 tháng, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm chủ trì.

  2. Xây dựng tài liệu hướng dẫn cụ thể: Phát triển bộ tài liệu mẫu về hoạt động thực hành và trải nghiệm phù hợp với từng chủ đề môn Toán lớp 2, bao gồm các bài tập, trò chơi, dự án nhỏ và hướng dẫn tổ chức. Tài liệu này giúp giáo viên dễ dàng áp dụng và sáng tạo trong giảng dạy. Thời gian hoàn thành trong 3 tháng, do các chuyên gia giáo dục biên soạn.

  3. Tăng cường hỗ trợ kỹ thuật và vật chất: Trang bị đầy đủ dụng cụ học tập, thiết bị đo lường, đồ dùng trực quan và không gian tổ chức hoạt động trải nghiệm tại các trường tiểu học. Đồng thời, xây dựng hệ thống hỗ trợ trực tuyến để giáo viên trao đổi kinh nghiệm và nhận tư vấn. Thực hiện trong 1 năm, do Ban giám hiệu các trường phối hợp với địa phương.

  4. Khuyến khích đổi mới phương pháp dạy học: Thúc đẩy phong trào đổi mới sáng tạo trong dạy học môn Toán, khuyến khích giáo viên áp dụng các phương pháp như trò chơi học tập, sắm vai, giải quyết vấn đề và dạy học dự án nhằm phát triển năng lực toàn diện cho học sinh. Đánh giá và khen thưởng các giáo viên có thành tích xuất sắc trong việc tổ chức HĐTH&TN. Thời gian triển khai liên tục, do các trường và phòng giáo dục quản lý.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học: Nhận được hướng dẫn cụ thể về thiết kế và tổ chức hoạt động thực hành và trải nghiệm trong dạy học môn Toán lớp 2, giúp nâng cao hiệu quả giảng dạy và phát triển năng lực học sinh.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục: Có cơ sở để xây dựng chính sách, kế hoạch bồi dưỡng và hỗ trợ giáo viên trong việc đổi mới phương pháp dạy học, đồng thời đánh giá hiệu quả triển khai Chương trình Giáo dục Phổ thông 2018.

  3. Nhà nghiên cứu giáo dục: Tham khảo mô hình, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực nghiệm sư phạm để phát triển các đề tài nghiên cứu tiếp theo về đổi mới phương pháp dạy học và phát triển năng lực học sinh.

  4. Sinh viên sư phạm: Học tập và áp dụng kiến thức về thiết kế hoạt động thực hành và trải nghiệm trong quá trình đào tạo, chuẩn bị kỹ năng sư phạm thực tiễn khi ra trường.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động thực hành và trải nghiệm là gì trong dạy học môn Toán lớp 2?
    Hoạt động thực hành và trải nghiệm là các hoạt động giáo dục có mục đích, do giáo viên tổ chức và hướng dẫn, giúp học sinh trực tiếp tham gia, áp dụng kiến thức toán học vào giải quyết các tình huống thực tế, từ đó phát triển năng lực và phẩm chất.

  2. Tại sao hoạt động thực hành và trải nghiệm lại quan trọng trong dạy học môn Toán lớp 2?
    Hoạt động này giúp học sinh hình thành hứng thú với môn Toán, phát triển tư duy sáng tạo, kỹ năng giải quyết vấn đề và khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, đồng thời góp phần phát triển phẩm chất và năng lực toàn diện.

  3. Những khó khăn phổ biến khi giáo viên tổ chức hoạt động thực hành và trải nghiệm là gì?
    Khó khăn chính gồm thiếu kiến thức và kỹ năng thiết kế hoạt động phù hợp, thiếu tài liệu hướng dẫn cụ thể, hạn chế về thời gian và cơ sở vật chất, cũng như tâm lý e ngại thay đổi phương pháp dạy học truyền thống.

  4. Làm thế nào để thiết kế hoạt động thực hành và trải nghiệm hiệu quả?
    Cần dựa trên đặc điểm tâm sinh lý học sinh lớp 2, nội dung chương trình môn Toán, lựa chọn các hoạt động gần gũi với thực tế, sử dụng phương pháp đa dạng như trò chơi, sắm vai, giải quyết vấn đề, đồng thời có kế hoạch rõ ràng và đánh giá kết quả.

  5. Hoạt động thực nghiệm sư phạm đã chứng minh hiệu quả của phương pháp này như thế nào?
    Kết quả thực nghiệm cho thấy lớp học áp dụng thiết kế và tổ chức HĐTH&TN có điểm kiểm tra tăng 15% so với lớp đối chứng, mức độ hứng thú và thái độ học tập tích cực của học sinh cũng được cải thiện đáng kể, chứng minh tính khả thi và hiệu quả của phương pháp.

Kết luận

  • Hoạt động thực hành và trải nghiệm trong dạy học môn Toán lớp 2 là yêu cầu bắt buộc theo Chương trình Giáo dục Phổ thông 2018, góp phần phát triển năng lực và phẩm chất học sinh.
  • Nhận thức của giáo viên về hoạt động này còn chưa đồng đều, với 46,67% chưa hiểu đúng và đầy đủ, ảnh hưởng đến việc tổ chức hiệu quả.
  • Việc thiết kế và tổ chức hoạt động thực hành và trải nghiệm giúp nâng cao kết quả học tập, tăng hứng thú và thái độ tích cực của học sinh.
  • Cần có các giải pháp đồng bộ như bồi dưỡng chuyên môn, xây dựng tài liệu hướng dẫn, hỗ trợ vật chất và khuyến khích đổi mới phương pháp dạy học.
  • Nghiên cứu đề xuất các bước tiếp theo trong việc triển khai rộng rãi và đánh giá lâu dài hiệu quả hoạt động thực hành và trải nghiệm trong giáo dục tiểu học.

Hành động ngay hôm nay: Các giáo viên và cán bộ quản lý giáo dục nên áp dụng các giải pháp đề xuất để nâng cao chất lượng dạy học môn Toán lớp 2, góp phần thực hiện thành công Chương trình Giáo dục Phổ thông 2018.