I. Tổng Quan Sự Can Thiệp Của Nhà Nước Vào Kinh Tế VN
Nghiên cứu về sự can thiệp của nhà nước vào nền kinh tế là một vấn đề thiết thực cả về lý luận lẫn thực tiễn. Nhà nước và nền kinh tế là hai yếu tố gắn bó chặt chẽ trong xã hội. Khoa học pháp lý Việt Nam thường xem xét mối liên hệ này từ hai góc độ: trừu tượng (nghiên cứu chung nhất) và cụ thể (nghiên cứu các khía cạnh kinh doanh, thương mại, tài chính, tiền tệ, lao động). Cách tiếp cận khoa học pháp lý thường nhấn mạnh vai trò quản lý của nhà nước. Ngược lại, kinh tế học lại nhấn mạnh tính độc lập tương đối của nền kinh tế, coi nhà nước là tác nhân bên ngoài tác động. Do đó, cần tiếp thu các lý thuyết về sự can thiệp từ kinh tế học để đánh giá hiệu quả quản trị. Hơn nữa, cần xem xét các giá trị dân chủ, nhân quyền khi nghiên cứu liên ngành. Các chuyên biến về sự can thiệp của nhà nước đã có những thay đổi đáng kể từ Đại hội VI đến nay, đặc biệt là Đại hội XIII với những điểm mới về triết lý và cách thức can thiệp. Cụ thể, cần nghiên cứu để tổng hợp, tìm ra quy luật biến đổi, chỉ ra xu thế với cơ hội và thách thức. Đề tài “Sự can thiệp của nhà nước đối với nền kinh tế Việt Nam – quá trình biến đổi và xu thế” có ý nghĩa cả về lý luận lẫn thực tiễn, có thể sử dụng trong nghiên cứu và hoạch định chính sách.
1.1. Nghiên Cứu Mối Liên Hệ Nhà Nước và Nền Kinh Tế
Các nghiên cứu về mối liên hệ giữa nhà nước và nền kinh tế thường được xem xét trên hai góc độ. Một là góc độ trừu tượng, nghiên cứu hai hiện tượng này ở mức độ chung nhất. Hai là góc độ cụ thể, nghiên cứu mối liên hệ giữa hai hiện tượng trên ở những khía cạnh nhất định như hoạt động kinh doanh, thương mại, thị trường tài chính, tiền tệ, lao động. Khoa học pháp lý thường tiếp cận theo hướng quản lý nhà nước, nhấn mạnh vai trò, cách thức, công cụ để nhà nước tăng cường quản lý. Theo Mises, khoa học pháp lý nhìn nhận sự can thiệp của nhà nước trong mối tương quan với nguồn gốc, mục đích, bản chất của nhà nước. Kinh tế học tập trung vào những biện pháp và hiệu quả tác động.
1.2. Chuyên Biến Trong Sự Can Thiệp Sau Đại Hội XIII
Đại hội XIII của Đảng đã có những điểm mới thể hiện sự thay đổi về triết lý và cách thức can thiệp. Văn kiện Đại hội XIII nêu rõ vai trò của nhà nước, thị trường và xã hội, chuyển giao công việc nhà nước cho các tổ chức xã hội, và coi kinh tế nhà nước là công cụ để khắc phục khuyết tật của kinh tế thị trường. Nguyễn Quang Thuan nhận định rằng, các nhận thức này là kết quả của một quá trình chuyên biến, đấu tranh giữa các xu hướng khác nhau, tiếp nhận và loại trừ các quan điểm, cách làm về quản lý, điều hành nền kinh tế. Có những điều được coi là hiển nhiên ở thời trước lại trở nên kỳ lạ ở ngày nay.
II. Tại Sao Cần Nghiên Cứu Can Thiệp Nhà Nước vào Kinh Tế
Việc nghiên cứu đề tài có tính cấp thiết cao. Thứ nhất, cần bổ sung tri thức, minh họa tính đa dạng của việc thực thi chức năng kinh tế của nhà nước, và đánh giá tính hiệu quả của một nền quản trị. Thứ hai, cần khảo sát những hình mẫu tương đồng trên thế giới và đánh giá thực tế Việt Nam. Để có thể rút ra quy luật biến đổi trong việc nhà nước can thiệp vào nền kinh tế, cần thiết chỉ ra xu thế, cơ hội và thách thức mà Việt Nam sẽ gặp phải. Nhà nước có thể khiến những quy luật thị trường bị ảnh hưởng, tạo ra những hệ quả khác nhau. Đặc trưng của ảnh hưởng và hệ quả đó được khái quát hóa thành các mô hình. Cần phải tổng kết và làm rõ các khía cạnh này, cũng như các công cụ để đánh giá mức độ can thiệp.
2.1. Bổ Sung Tri Thức và Đánh Giá Hiệu Quả Quản Trị
Việc tiếp thu các lý thuyết về sự can thiệp của nhà nước vào thị trường có ý nghĩa lớn. Không chỉ bổ sung tri thức, minh họa tính đa dạng của việc thực thi chức năng kinh tế của nhà nước, mà còn là cơ sở để đánh giá tính hiệu quả của một nền quản trị. Ngành kinh tế học thể chế nhìn nhận nhà nước là một tác nhân can thiệp, đánh giá kết quả mà sự can thiệp đó mang lại. Nghiên cứu liên ngành với khoa học pháp lý, các giá trị bất biến như dân chủ, nhân quyền cũng sẽ được cân nhắc.
2.2. Khảo Sát Hình Mẫu và Đánh Giá Thực Tế Việt Nam
Cần tìm kiếm, khảo sát tới những hình mẫu tương đồng trên thế giới lại phải đánh giá một cách cần trọng thực tế Việt Nam trên nhiều mặt. Vừa cần tìm kiếm, khảo sát tới những hình mẫu tương đồng trên thế giới lại phải đánh giá một cách cần trọng thực tế Việt Nam trên nhiều mặt. Để có thể rút ra quy luật biến đổi trong việc nhà nước can thiệp vào nền kinh tế, cần thiết chỉ ra xu thế, cơ hội và thách thức mà Việt Nam sẽ gặp phải. Nhà nước có thể khiến những quy luật thị trường bị ảnh hưởng, tạo ra những hệ quả khác nhau.
III. Phương Pháp Nghiên Cứu Sự Can Thiệp Của Nhà Nước Hiệu Quả
Luận án sử dụng nhiều phương pháp nghiên cứu khác nhau. Phương pháp phân tích – tổng hợp làm rõ lý thuyết can thiệp và khái quát quy luật biến đổi. Phương pháp lịch sử làm rõ khía cạnh lịch sử từ năm 1945 đến nay, chia nhỏ các giai đoạn để phân tích. Phương pháp so sánh được sử dụng khi nghiên cứu thực tiễn can thiệp của một số nhà nước điển hình. Phương pháp thống kê, xử lý dữ liệu đánh giá hiện tình can thiệp, thách thức và cơ hội. Trên cơ sở đó, đề tài đưa ra tiên đoán về xu thế và khuyến nghị về chính sách.
3.1. Phân Tích Tổng Hợp và Khái Quát Quy Luật Biến Đổi
Phương pháp phân tích – tổng hợp được sử dụng để làm rõ các vấn đề thuộc về lý thuyết can thiệp của nhà nước đối với nền kinh tế và khái quát quy luật biến đổi của sự can thiệp này trong lịch sử. Cụ thể, các vấn đề trên sẽ được phân tích dưới nhiều góc độ và các khía cạnh nhỏ hơn như nội dung, cách thức và công cụ đánh giá. Các căn cứ chứng minh sự biến đổi theo quy luật tiệm tiến trong sự can thiệp của nhà nước đối với nền kinh tế.
3.2. So Sánh Thực Tiễn Can Thiệp Của Các Nhà Nước
Phương pháp so sánh được sử dụng khi nghiên cứu về thực tiễn can thiệp vào nền kinh tế của một số nhà nước là điển hình cho các chủ thuyết khác nhau về sự can thiệp. Bên cạnh so sánh về quy định pháp lý, về thiết chế vận hành còn cần so sánh trên các phương diện bối cảnh lịch sử, chính trị, văn hóa, xã hội cũng như hệ quả của sự can thiệp đó trên nhiều phương diện khác nhau của đời sống kinh tế - xã hội.
IV. Xu Hướng Can Thiệp Kinh Tế Của Nhà Nước Việt Nam Tới
Câu hỏi nghiên cứu của đề tài là: “Xu thế can thiệp của nhà nước đối với nên kinh tế ở Việt Nam trong thời gian tới là gì và cần kiện toàn bộ máy nhà nước, hoàn thiện hệ thống pháp luật và các chính sách kinh tế như thế nào?”. Để giải quyết câu hỏi này, cần cụ thể hóa thành các câu hỏi nhỏ hơn như: cơ sở lý luận cho sự can thiệp là gì? Các mô hình lý luận nào đã được xây dựng? Nhà nước can thiệp thông qua những cách thức nào? Các quốc gia trên thế giới đã can thiệp như thế nào? Có những yếu tố nào tác động tới quá trình biến đổi sự can thiệp?
4.1. Cơ Sở Lý Luận Cho Sự Can Thiệp Của Nhà Nước
Cơ sở lý luận cho sự can thiệp của nhà nước vào nên kinh tế là gì? Đã có các mô hình lý luận nào được xây dựng và mỗi mô hình có những ưu, nhược điểm gì? Nhà nước can thiệp vào nền kinh tế thông qua những cách thức nào? Bằng cách nào có thể đánh giá được mức độ can thiệp của nhà nước vào nên kinh tế? Các quốc gia trên thế giới đã can thiệp vào nền kinh tế như thế nào, sự can thiệp đó thể hiện qua những khía cạnh nào?
4.2. Các Yếu Tố Tác Động Quá Trình Biến Đổi Sự Can Thiệp
Có những yếu tố nào tác động tới quá trình biến đổi sự can thiệp của nhà nước Việt Nam vào nên kinh tế? Quá trình biến đổi đó có thể chia thành các giai đoạn như thế nào? Quá trình biến đổi đó diễn ra ngẫu nhiên hay có quy luật? Hiện nay, sự can thiệp của nhà nước vào nền kinh tế đang phải chịu tác động của những yếu tố nào? Xu thế can thiệp của nhà nước Việt Nam trong thời gian tới là gì?
V. Vai Trò Nhà Nước Và Giải Pháp Can Thiệp Kinh Tế Hiệu Quả
Mục đích nghiên cứu của Luận án là làm rõ quá trình biến đổi trong cách thức nhà nước Việt Nam can thiệp vào nền kinh tế và chỉ ra những vấn đề cần đối mặt trước xu thế và bối cảnh mới. Để thực hiện mục đích này, đề tài cần hoàn thành các nhiệm vụ sau. Về mặt lý luận, phải làm rõ cách tiếp cận rằng nền kinh tế là một hiện tượng có tính độc lập tương đối, có khả năng vận hành với những quy luật riêng. Sự can thiệp của nhà nước vào nền kinh tế có thể khiến những quy luật này bị ảnh hưởng với những chiều hướng khác nhau và tạo ra những hệ quả khác nhau.
5.1. Về mặt lịch sử quy luật
Cần khảo sát các thời kỳ kinh tế Việt Nam mà ở đó có những đặc trưng riêng về cách thức mà nhà nước can thiệp vào thị trường. Qua đó, có thể khái quát được sự biến đổi của sự can thiệp đó thông qua việc nhìn nhận các yếu tố bên ngoài như quan điểm chính trị, văn hóa, lịch sử cũng như chính yếu tố hiệu năng của nền kinh tế. Trên cơ sở đó có thể dự báo được những thuận lợi cũng như cản trở đối với quá trình cải cách thể chế kinh tế ở Việt Nam.
5.2. Về mặt thực tiễn
Cần đánh giá được những vấn đề thuộc về bối cảnh kinh tế, chính trị và xã hội ở các tầm quốc tế, khu vực lẫn trong nước cũng như những vấn đề tác động tới sự chuyển biến kinh tế ở Việt Nam. Từ đó, có thể định hình xu thế trong cách thức, mức độ can thiệp vào nền kinh tế của nhà nước Việt Nam thời gian tới cũng như những yêu cầu về bộ máy nhà nước, hệ thống pháp luật và các khía cạnh của chính sách kinh tế để Việt Nam có thể ứng phó và thích ứng với cả những thách thức cũng như cơ hội đang được đặt ra.
VI. Các Điểm Mới Về Can Thiệp Nhà Nước và Đề Xuất Chính Sách
Luận án kết hợp cách tiếp cận liên ngành luật học – kinh tế học trong nghiên cứu về mối quan hệ giữa nhà nước và nền kinh tế. Luận án đánh giá sự biến đổi trong cách thức, mức độ, triết lý can thiệp của nhà nước vào nền kinh tế Việt Nam qua các giai đoạn lịch sử từ 1945 đến nay. Trên cơ sở đó, Luận án khái quát những vấn đề có tính chất quy luật trong sự biến đổi đó; lý giải, minh chứng quy luật này với những căn cứ lịch sử, cụ thể. Luận án dự báo xu thế trong cách thức can thiệp của nhà nước Việt Nam vào nền kinh tế trong thời gian tới. Đưa ra kiến nghị sửa đổi, bổ sung các quy định của Hiến pháp liên quan đến sự can thiệp của nhà nước vào nên kinh tế.
6.1. Cách Tiếp Cận Liên Ngành và Đánh Giá Biến Đổi
Luận án kết hợp cách tiếp cận liên ngành luật học – kinh tế học trong nghiên cứu về mối quan hệ giữa nhà nước và nền kinh tế. Luận án đánh giá sự biến đổi trong cách thức, mức độ, triết lý can thiệp của nhà nước vào nền kinh tế Việt Nam qua các giai đoạn lịch sử từ 1945 đến nay.
6.2. Khái Quát Quy Luật và Dự Báo Xu Thế Can Thiệp
Trên cơ sở đó, Luận án khái quát những vấn đề có tính chất quy luật trong sự biến đổi đó; lý giải, minh chứng quy luật này với những căn cứ lịch sử, cụ thể. Luận án dự báo xu thế trong cách thức can thiệp của nhà nước Việt Nam vào nền kinh tế trong thời gian tới. Đưa ra kiến nghị sửa đổi, bổ sung các quy định của Hiến pháp liên quan đến sự can thiệp của nhà nước vào nên kinh tế.
