Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế xã hội và hội nhập quốc tế, nhu cầu về sản phẩm và dịch vụ thông tin thư viện ngày càng trở nên cấp thiết, đặc biệt tại các trường đại học đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao. Trường Đại học Ngân hàng Thành phố Hồ Chí Minh (TP.HCM) với hơn 35 năm phát triển, là một trong những cơ sở đào tạo hàng đầu về tài chính ngân hàng và quản trị kinh doanh khu vực phía Nam. Trung tâm Thông tin - Thư viện của trường đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp nguồn tài liệu, thông tin phục vụ công tác giảng dạy, học tập và nghiên cứu khoa học. Tuy nhiên, thực trạng hiện nay cho thấy hệ thống sản phẩm và dịch vụ tại Trung tâm còn nghèo nàn, chất lượng chưa cao, chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu đa dạng của người dùng tin.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng các sản phẩm và dịch vụ thông tin thư viện tại Trung tâm Thông tin - Thư viện Trường Đại học Ngân hàng TP.HCM trong giai đoạn 2002-2012, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện, đa dạng hóa nhằm nâng cao hiệu quả phục vụ người dùng. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cải thiện chất lượng hoạt động thư viện, góp phần nâng cao năng lực học tập, nghiên cứu của cán bộ, giảng viên và sinh viên, đồng thời hỗ trợ phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho ngành tài chính ngân hàng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về sản phẩm và dịch vụ thông tin thư viện, bao gồm:

  • Khái niệm sản phẩm thông tin thư viện: Sản phẩm là kết quả của quá trình xử lý thông tin nhằm thỏa mãn nhu cầu người dùng, bao gồm sản phẩm vật chất và phi vật chất. Sản phẩm thông tin thư viện được hình thành qua các công đoạn phân loại, biên mục, định từ khóa, tóm tắt, tổng hợp thông tin.

  • Khái niệm dịch vụ thông tin thư viện: Dịch vụ là các hoạt động nhằm đáp ứng nhu cầu thông tin và trao đổi thông tin của người dùng, có tính đồng thời, vô hình, không đồng nhất và không thể tách rời. Dịch vụ thông tin thư viện bao gồm cung cấp tài liệu, tra cứu tin, phổ biến thông tin có chọn lọc, tư vấn thông tin.

  • Các yếu tố tác động đến sự phát triển sản phẩm và dịch vụ: Bao gồm yếu tố môi trường xã hội (nhu cầu tin, chính sách thông tin quốc gia), yếu tố trong cơ quan thông tin (đối tượng xử lý thông tin, người dùng tin, công nghệ thông tin, nhận thức lãnh đạo, trình độ cán bộ, chuẩn nghiệp vụ).

  • Mối quan hệ giữa sản phẩm và dịch vụ thông tin thư viện: Sản phẩm thông tin là tiền đề để triển khai dịch vụ, dịch vụ giúp đưa sản phẩm đến người dùng và nhận phản hồi để hoàn thiện sản phẩm.

  • Tiêu chí đánh giá sản phẩm và dịch vụ: Đối với sản phẩm gồm mức độ bao quát nguồn tin, chính xác, khả năng cập nhật và tìm kiếm, tính thân thiện; đối với dịch vụ gồm chi phí thực hiện, chất lượng sản phẩm cung cấp, tính kịp thời và thuận tiện.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, kết hợp các phương pháp cụ thể:

  • Phương pháp nghiên cứu tài liệu: Tổng hợp, phân tích các tài liệu lý thuyết, văn bản pháp luật, các công trình nghiên cứu liên quan.

  • Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi: Thu thập dữ liệu từ 555 phiếu khảo sát người dùng tin gồm cán bộ lãnh đạo, giảng viên, sinh viên tại Trường Đại học Ngân hàng TP.HCM, đạt tỷ lệ phản hồi 97%.

  • Phương pháp phân tích, tổng hợp và thống kê: Xử lý số liệu khảo sát, phân tích đặc điểm người dùng tin, nhu cầu tin và đánh giá thực trạng sản phẩm, dịch vụ.

  • Phương pháp quan sát: Đánh giá thực tế cơ sở vật chất, trang thiết bị, hoạt động của Trung tâm Thông tin - Thư viện.

Cỡ mẫu khảo sát gồm 570 phiếu phát ra, thu về 555 phiếu hợp lệ, trong đó 485 phiếu dành cho sinh viên, 70 phiếu cho giảng viên và cán bộ nghiên cứu. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo đại diện cho các nhóm người dùng tin chính. Thời gian nghiên cứu tập trung trong giai đoạn 2002-2012.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nguồn lực thông tin và cơ sở vật chất còn hạn chế: Trung tâm có tổng số 51.818 bản sách (8.349 nhan đề), trong đó sách tiếng nước ngoài chiếm khoảng 2.658 bản. Cơ sở vật chất gồm 1.578 m² diện tích với khoảng 700 chỗ ngồi và 130 máy tính phục vụ tra cứu internet. Tuy nhiên, diện tích và không gian học tập bị đánh giá là quá hẹp, thiếu chỗ ngồi và chưa thoải mái.

  2. Chất lượng và đa dạng sản phẩm, dịch vụ chưa đáp ứng nhu cầu: Các sản phẩm như danh mục báo, tạp chí, thư mục thông báo tài liệu mới, mục lục truy nhập công cộng trực tuyến (OPAC), cơ sở dữ liệu (CSDL) và trang web Trung tâm còn hạn chế về tính cập nhật, thân thiện và khả năng tìm kiếm. Dịch vụ cung cấp tài liệu, tra cứu tin, Internet, hỏi đáp, hội chợ sách và hướng dẫn sử dụng thư viện chưa phát huy hiệu quả tối đa, chưa đa dạng và chưa có nhiều giá trị gia tăng.

  3. Nhu cầu tin của người dùng rất đa dạng và cao: Tổng số người dùng tin là 19.965 người, trong đó sinh viên và học viên chiếm 97,6%. Nhóm cán bộ lãnh đạo, quản lý chiếm 44,2% cán bộ, có nhu cầu thông tin cô đọng, chính xác, cập nhật và có tính chọn lọc cao. Nhóm giảng viên, cán bộ nghiên cứu chiếm 55,7%, cần thông tin chuyên sâu, cập nhật nhanh và có tính hệ thống. Nhóm sinh viên, học viên chiếm đa số, có nhu cầu thông tin đa dạng, phong phú nhưng khả năng xử lý thông tin còn hạn chế.

  4. Trình độ cán bộ và nhận thức lãnh đạo ảnh hưởng đến chất lượng sản phẩm, dịch vụ: Trung tâm có 15 cán bộ, trong đó chỉ 1 người trình độ thạc sĩ ngành thư viện, nhiều cán bộ có chuyên môn khác ngành. Giám đốc Trung tâm không có chuyên môn thư viện, ảnh hưởng đến công tác quản lý và phát triển sản phẩm, dịch vụ.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của thực trạng hạn chế là do nguồn lực tài chính và nhân lực chưa đáp ứng đủ, cơ sở vật chất chưa đồng bộ, công nghệ thông tin ứng dụng chưa hiệu quả. So với các nghiên cứu tại các thư viện đại học khác, Trung tâm Thông tin - Thư viện Trường Đại học Ngân hàng TP.HCM còn thiếu sự đa dạng hóa sản phẩm và dịch vụ, đặc biệt là các dịch vụ giá trị gia tăng như tư vấn thông tin, mượn liên thư viện, dịch vụ phổ biến thông tin có chọn lọc.

Dữ liệu khảo sát cho thấy tần suất sử dụng thư viện của sinh viên cao hơn so với cán bộ lãnh đạo và giảng viên, phản ánh nhu cầu học tập và nghiên cứu khác biệt. Biểu đồ phân bố nhu cầu tin theo nhóm người dùng có thể minh họa rõ sự khác biệt này, giúp Trung tâm điều chỉnh sản phẩm, dịch vụ phù hợp.

Việc nâng cao trình độ cán bộ, áp dụng chuẩn nghiệp vụ thư viện và tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin là yếu tố then chốt để cải thiện chất lượng sản phẩm và dịch vụ. Đồng thời, chính sách đầu tư tài chính cần được tăng cường để bổ sung tài liệu ngoại văn, tài liệu điện tử, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của người dùng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện và nâng cao chất lượng sản phẩm hiện có: Cải tiến danh mục báo, tạp chí, thư mục thông báo tài liệu mới, OPAC và cơ sở dữ liệu nhằm tăng tính cập nhật, chính xác và thân thiện với người dùng. Thời gian thực hiện: 12 tháng. Chủ thể: Trung tâm Thông tin - Thư viện phối hợp với các khoa, bộ môn.

  2. Đa dạng hóa các sản phẩm và dịch vụ thông tin thư viện: Phát triển các sản phẩm theo chuyên đề, biên soạn thư mục các công trình nghiên cứu khoa học, mở rộng dịch vụ mượn liên thư viện, tư vấn thông tin và phổ biến thông tin có chọn lọc. Thời gian thực hiện: 18 tháng. Chủ thể: Trung tâm phối hợp với các đối tác trong và ngoài nước.

  3. Nâng cao trình độ, đào tạo kỹ năng cho cán bộ thư viện: Tổ chức các khóa đào tạo nghiệp vụ thư viện, kỹ năng công nghệ thông tin và ý thức phục vụ người dùng. Thời gian thực hiện: liên tục hàng năm. Chủ thể: Ban Giám hiệu, Trung tâm Thông tin - Thư viện.

  4. Tăng cường nguồn lực thông tin và đầu tư cơ sở vật chất: Đề xuất tăng ngân sách mua sắm tài liệu, đặc biệt tài liệu ngoại văn và tài liệu điện tử; mở rộng không gian học tập, nâng cấp trang thiết bị công nghệ. Thời gian thực hiện: 24 tháng. Chủ thể: Ban Giám hiệu, Trung tâm Thông tin - Thư viện.

  5. Đẩy mạnh công tác marketing sản phẩm, dịch vụ và hợp tác chia sẻ nguồn lực: Tổ chức các hoạt động quảng bá, hội thảo, hội chợ sách; thiết lập quan hệ hợp tác với các thư viện, trung tâm thông tin khác để trao đổi, chia sẻ tài liệu và kinh nghiệm. Thời gian thực hiện: 12 tháng. Chủ thể: Trung tâm Thông tin - Thư viện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban Giám hiệu và quản lý các trường đại học: Nhận diện các vấn đề về phát triển sản phẩm và dịch vụ thư viện, từ đó xây dựng chính sách đầu tư, quản lý phù hợp nhằm nâng cao chất lượng đào tạo và nghiên cứu.

  2. Cán bộ thư viện và nhân viên thông tin: Áp dụng các kiến thức về sản phẩm, dịch vụ thông tin thư viện, tiêu chí đánh giá và giải pháp phát triển để cải thiện hoạt động thư viện, nâng cao hiệu quả phục vụ người dùng.

  3. Giảng viên và nghiên cứu sinh ngành Thông tin - Thư viện: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn để phục vụ học tập, nghiên cứu chuyên sâu về quản lý thư viện và phát triển dịch vụ thông tin.

  4. Nhà hoạch định chính sách và chuyên gia phát triển giáo dục: Hiểu rõ vai trò của sản phẩm và dịch vụ thông tin thư viện trong hệ thống giáo dục đại học, từ đó đề xuất các chính sách hỗ trợ phát triển nguồn lực thông tin phục vụ đào tạo và nghiên cứu.

Câu hỏi thường gặp

  1. Sản phẩm thông tin thư viện là gì và có đặc điểm gì nổi bật?
    Sản phẩm thông tin thư viện là kết quả của quá trình xử lý thông tin nhằm thỏa mãn nhu cầu người dùng, bao gồm cả sản phẩm vật chất và phi vật chất. Đặc điểm nổi bật gồm chu kỳ sống, sự cần thiết của sản phẩm mới, khả năng lựa chọn thông tin giá trị gia tăng và sự phụ thuộc vào môi trường tài nguyên.

  2. Dịch vụ thông tin thư viện khác gì so với dịch vụ kinh doanh thông thường?
    Dịch vụ thông tin thư viện mang tính phi lợi nhuận, tập trung vào việc thỏa mãn nhu cầu thông tin của người dùng với hiệu quả cao nhất, trong khi dịch vụ kinh doanh thường đặt mục tiêu lợi nhuận lên hàng đầu. Dịch vụ thư viện có tính đồng thời, vô hình, không đồng nhất và không thể tách rời.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến sự phát triển sản phẩm và dịch vụ thông tin thư viện?
    Bao gồm yếu tố môi trường xã hội như nhu cầu tin, chính sách thông tin quốc gia; yếu tố trong cơ quan như đối tượng xử lý thông tin, người dùng tin, công nghệ thông tin, nhận thức lãnh đạo, trình độ cán bộ và chuẩn nghiệp vụ thư viện.

  4. Làm thế nào để đánh giá chất lượng sản phẩm và dịch vụ thông tin thư viện?
    Đánh giá sản phẩm dựa trên mức độ bao quát nguồn tin, chính xác, khả năng cập nhật và tìm kiếm, tính thân thiện. Đánh giá dịch vụ dựa trên chi phí thực hiện, chất lượng sản phẩm cung cấp, tính kịp thời và thuận tiện cho người dùng.

  5. Giải pháp nào hiệu quả để nâng cao chất lượng sản phẩm và dịch vụ tại thư viện đại học?
    Các giải pháp bao gồm hoàn thiện sản phẩm hiện có, đa dạng hóa dịch vụ, nâng cao trình độ cán bộ, tăng cường nguồn lực tài chính và cơ sở vật chất, đẩy mạnh marketing và hợp tác chia sẻ nguồn lực với các cơ quan thông tin khác.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ cơ sở lý luận về sản phẩm và dịch vụ thông tin thư viện, đồng thời khảo sát thực trạng tại Trung tâm Thông tin - Thư viện Trường Đại học Ngân hàng TP.HCM trong giai đoạn 2002-2012.
  • Kết quả nghiên cứu cho thấy nguồn lực, sản phẩm và dịch vụ hiện tại còn hạn chế, chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu đa dạng và cao của người dùng tin.
  • Đặc điểm người dùng tin gồm cán bộ lãnh đạo, giảng viên và sinh viên có nhu cầu thông tin khác biệt, đòi hỏi sự đa dạng hóa sản phẩm và dịch vụ.
  • Luận văn đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện, nâng cao chất lượng và đa dạng hóa sản phẩm, dịch vụ, đồng thời tăng cường đào tạo cán bộ và đầu tư cơ sở vật chất.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung vào triển khai các giải pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả và điều chỉnh phù hợp để nâng cao năng lực phục vụ thông tin thư viện, góp phần phát triển giáo dục và nghiên cứu khoa học của trường.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao chất lượng sản phẩm và dịch vụ thông tin thư viện, góp phần phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho tương lai!