Điều Chỉnh Lao Động Trong Nền Kinh Tế Gig: Bài Học Từ Hoa Kỳ và Vương Quốc Anh và Đề Xuất Cho Việt Nam

• Tác giả: Duong Minh Truc
• Người hướng dẫn: LLM. Nguyen Cong Dinh
• Trường học: Vietnam National University, Ho Chi Minh City University of Economics and Law
• Chuyên ngành: Economic Law
• Đề tài: Regulating Workers In The Gig Economy: Lessons From The United States And United Kingdom And Recommendation For Vietnam
• Loại tài liệu: Graduation Thesis
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Ho Chi Minh City

• DECLARATION
• ACKNOWLEDGEMENT
• 1. INTRODUCTION TO GIG WORKERS
• 1.1. Strengths and weaknesses of gig workers
• 1.2. Impact of gig economy on social
• 2. FOREIGN LAWS ON GIG WORKERS
• 2.1. Regulations on status of gig workers in the United States
• 2.2. California Assembly Bill 5
• 2.3. Regulations on status of gig workers in the United Kingdom
• 3. LEGAL REGULATIONS REGARDING GIG WORKERS IN VIETNAM AND RECOMMENDATIONS
• 3.1. Current Vietnamese regulations on gig workers
• 3.2. Recommendations for legal improvement for Vietnam

I. Gig Economy Là Gì Tổng Quan Về Thị Trường Gig Worker

Sự ra đời của công nghệ số đã tác động đáng kể đến việc sử dụng dữ liệu trong kinh doanh. Các doanh nghiệp hiện có khả năng thu thập thông tin chi tiết quan trọng về khách hàng, xu hướng thị trường và lực lượng lao động. Điều này dẫn đến sự hình thành của một nền kinh tế số phát triển mạnh mẽ, đặc trưng bởi mô hình gig economy. Thuật ngữ “gig” bắt nguồn từ các buổi biểu diễn âm nhạc ngắn hạn, nơi nhạc sĩ và diễn viên hài được trả tiền cho từng buổi biểu diễn riêng lẻ. Các công việc trong gig economy thường ngắn hạn, tạm thời, bấp bênh và khó đoán. Công nghệ đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành gig economy, nhưng nó chỉ là một trong số các yếu tố phức tạp và liên kết với nhau. Ngày càng có nhiều người chuyển sang làm gig work không chỉ vì sự linh hoạt mà còn vì họ không tìm được các vị trí toàn thời gian mong muốn. Theo Harvard Business Review, thuật ngữ gig economy được đặt ra bởi Tina Brown. Nền kinh tế gig mang đến nhiều cơ hội việc làm linh hoạt hơn là các vị trí làm việc toàn thời gian truyền thống.

1.1. Định nghĩa Gig Economy Bản Chất và Đặc Điểm

Cambridge Dictionary định nghĩa gig economy là một cách làm việc dựa trên việc mọi người có công việc tạm thời hoặc làm các công việc riêng lẻ, mỗi công việc được trả riêng, thay vì làm việc cho một người sử dụng lao động. De Stefano cho rằng thuật ngữ gig economy bao gồm các nền tảng lao động có thể được phân biệt thành hai loại: (i) Crowdwork, liên quan đến việc người lao động hoàn thành các công việc thông qua các nền tảng trực tuyến; và (ii) Làm việc theo yêu cầu qua ứng dụng, liên quan đến việc thực hiện các hoạt động làm việc như vận chuyển hoặc giao hàng thông qua các ứng dụng do các công ty quản lý, can thiệp khác nhau vào việc thiết lập các tiêu chuẩn chất lượng dịch vụ, và việc lựa chọn và quản lý lực lượng lao động. Theo Todolí-Signes thì nên sử dụng thuật ngữ “nền kinh tế theo yêu cầu” để làm rõ sự nhầm lẫn về thuật ngữ, đồng thời thêm một sự phân biệt quan trọng khác trong hai loại crowdsourcing, đó là việc sử dụng một cách chung chung hoặc.

1.2. Mối quan hệ giữa Gig Economy và Sharing Economy

Cần lưu ý rằng gig economy và sharing economy là những khái niệm riêng biệt, mặc dù có những điểm tương đồng trong việc dựa vào các nền tảng dựa trên internet. Nền kinh tế chia sẻ ưu tiên việc trao đổi, mua lại và cung cấp các sản phẩm và dịch vụ thông qua sự thuận tiện...

II. Thách Thức Pháp Lý Điều Chỉnh Gig Workers và Quyền Lợi

Khi số lượng gig workers tiếp tục tăng lên, những lo ngại về việc bảo vệ quyền lợi của họ ngày càng trở nên quan trọng. Loại hình quan hệ làm việc này không còn phù hợp với tư cách pháp lý hiện có của người lao động. Do đó, cần thiết cho Việt Nam sửa đổi khung pháp lý điều chỉnh các hoạt động và mối quan hệ giữa gig workers và các nhà cung cấp nền tảng để đảm bảo rằng gig workers được đối xử công bằng. Trong khi một số quốc gia như Vương quốc Anh công nhận gig workers là người lao động, Hoa Kỳ vẫn chưa thống nhất về việc phân loại họ là independent contractors hay người lao động. Việt Nam chưa đưa ra bất kỳ sự công nhận hoặc quy định cụ thể nào về gig workers, điều này có nghĩa là họ không nhận được các biện pháp bảo vệ và phúc lợi tương tự như người lao động truyền thống. Vì vậy, việc nghiên cứu về Regulating Workers in the Gig Economy: Lessons from the United States and United Kingdom and Recommendation for Vietnam là vô cùng quan trọng để khám phá các lỗ hổng pháp lý có tác động bất lợi đến gig workers tại Việt Nam.

2.1. Phân loại Gig Workers Bài toán Independent Contractors vs. Employees

Một trong những thách thức lớn nhất trong việc điều chỉnh gig economy là xác định chính xác worker classification. Liệu gig workers nên được coi là independent contractors hay employees? Việc phân loại này có ảnh hưởng sâu sắc đến quyền lợi, nghĩa vụ và trách nhiệm pháp lý của cả gig workers và các nền tảng cung cấp dịch vụ. Ở Hoa Kỳ, vấn đề này vẫn còn gây tranh cãi, với các bang khác nhau có các quy định và cách giải thích khác nhau.

2.2. Lỗ hổng pháp lý và Thiếu hụt Bảo vệ cho Gig Workers tại Việt Nam

Việt Nam hiện chưa có khung pháp lý hoàn chỉnh và cụ thể để điều chỉnh gig economy. Điều này dẫn đến tình trạng gig workers thiếu hụt các biện pháp bảo vệ cơ bản như minimum wage, worker benefits, social insurance và các quyền lợi khác mà người lao động truyền thống được hưởng. Tình trạng này gây ra nhiều bất công và rủi ro cho gig workers, đồng thời tạo ra sự bất bình đẳng trong thị trường lao động.

2.3. Quyền lợi người lao động trong Gig Economy

Việc bảo vệ các quyền của người lao động trong Gig Economy đang trở thành một vấn đề quan trọng. Hình thức làm việc này không còn phù hợp với khuôn khổ pháp lý hiện hành, khiến Việt Nam cần điều chỉnh để đảm bảo sự công bằng cho người lao động và các nhà cung cấp nền tảng.

III. Kinh Nghiệm Hoa Kỳ và Anh Bài Học Quý Giá Về Regulation

Nghiên cứu về kinh nghiệm của Hoa Kỳ và Vương quốc Anh mang đến những bài học quý giá cho Việt Nam trong việc xây dựng khung pháp lý phù hợp cho gig economy. Hoa Kỳ, với hệ thống pháp luật phức tạp và đa dạng, có nhiều cách tiếp cận khác nhau trong việc điều chỉnh gig workers. California, ví dụ, đã thông qua Assembly Bill 5 (AB5) nhằm thắt chặt các tiêu chí phân loại independent contractors. Vương quốc Anh, mặt khác, có xu hướng công nhận gig workers là người lao động, trao cho họ nhiều quyền lợi hơn. Việc so sánh và phân tích các cách tiếp cận này giúp Việt Nam có cái nhìn tổng quan và đa chiều về các lựa chọn chính sách khả thi. Bằng cách khai thác kinh nghiệm của Hoa Kỳ và Vương quốc Anh, tác giả mong muốn xác định các thông lệ tốt nhất và các cân nhắc quan trọng để thiết lập một khuôn khổ pháp lý có thể mở rộng nhiều, mặc dù không phải tất cả, các lợi ích và biện pháp bảo vệ pháp lý được tìm thấy trong quan hệ việc làm cho người lao động gig mà không phá vỡ bản chất của mô hình kinh tế gig.

3.1. Phân tích AB5 của California Ưu và Nhược Điểm trong Thực Tiễn

California Assembly Bill 5 (AB5) là một ví dụ điển hình về nỗ lực điều chỉnh gig economy ở Hoa Kỳ. AB5 sử dụng bài kiểm tra ABC để xác định xem một người lao động có phải là independent contractor hay không. Mặc dù AB5 có mục tiêu bảo vệ gig workers, nhưng nó cũng gây ra nhiều tranh cãi và thách thức trong thực tiễn. Việc phân tích ưu và nhược điểm của AB5 giúp Việt Nam rút ra những bài học kinh nghiệm quan trọng.

3.2. Tiếp Cận của Vương Quốc Anh Công Nhận Gig Workers Là Employees

Vương quốc Anh có xu hướng công nhận gig workers là người lao động, trao cho họ nhiều quyền lợi hơn so với Hoa Kỳ. Các tòa án ở Vương quốc Anh đã đưa ra nhiều phán quyết ủng hộ gig workers trong các tranh chấp về employment law. Cách tiếp cận này có thể phù hợp với Việt Nam, nơi mà truyền thống bảo vệ quyền lợi người lao động được đề cao.

3.3. Bài học kinh nghiệm

Việt Nam có thể học hỏi được những kinh nghiệm từ Hoa Kỳ và Anh để xây dựng một khung pháp lý phù hợp. Điều này bao gồm việc xem xét cách phân loại người lao động, cách bảo vệ quyền lợi của người lao động, và cách đảm bảo rằng các quy định phù hợp với tình hình kinh tế và xã hội của Việt Nam.

IV. Đề Xuất Cho Việt Nam Giải Pháp Pháp Lý Tối Ưu Gig Economy

Dựa trên kinh nghiệm quốc tế và tình hình thực tế tại Việt Nam, có một số đề xuất pháp lý có thể giúp điều chỉnh gig economy một cách hiệu quả. Đầu tiên, cần có định nghĩa rõ ràng về gig workers và các loại hình công việc trong gig economy. Thứ hai, cần thiết lập các tiêu chí rõ ràng để phân loại gig workers là independent contractors, dependent contractors hoặc employees. Thứ ba, cần đảm bảo rằng gig workers được hưởng các quyền lợi cơ bản như minimum wage, social insurance, worker benefits và các biện pháp bảo vệ sức khỏe và an toàn lao động. Cuối cùng, cần có cơ chế giải quyết tranh chấp hiệu quả và công bằng cho gig workers. Các đề xuất phải dựa trên luật pháp và thực tiễn của Việt Nam, đồng thời phù hợp với các chuẩn mực quốc tế.

4.1. Xây Dựng Định Nghĩa Rõ Ràng về Gig Workers và Các Loại Công Việc

Việc xác định rõ ràng gig workers và các loại hình công việc mà họ thực hiện là bước đầu tiên quan trọng để xây dựng khung pháp lý hiệu quả. Định nghĩa này cần phản ánh đúng bản chất và đặc điểm của gig economy tại Việt Nam, đồng thời tránh sự mơ hồ và chồng chéo với các khái niệm khác.

4.2. Thiết Lập Tiêu Chí Phân Loại Gig Workers Linh Hoạt và Công Bằng

Việc phân loại gig workers là independent contractors, dependent contractors hoặc employees cần dựa trên các tiêu chí rõ ràng, minh bạch và phù hợp với tình hình thực tế. Các tiêu chí này cần đảm bảo sự linh hoạt và công bằng, đồng thời bảo vệ quyền lợi của gig workers và tạo điều kiện cho sự phát triển của gig economy.

4.3. Đảm bảo quyền lợi của gig worker

Việc đảm bảo người lao động trong Gig Economy được hưởng các quyền lợi cơ bản như minimum wage, social insurance, worker benefits và các biện pháp bảo vệ sức khỏe và an toàn lao động là rất quan trọng. Điều này sẽ giúp bảo vệ người lao động khỏi những rủi ro và bất ổn trong Gig Economy, đồng thời tạo ra một môi trường làm việc công bằng và bền vững.

V. Tương Lai Gig Economy Cơ Hội và Thách Thức Cho Vietnam

Gig economy tiếp tục phát triển, Việt Nam có cơ hội tận dụng những lợi ích mà nó mang lại, đồng thời giảm thiểu những rủi ro và thách thức. Việc xây dựng khung pháp lý hiệu quả và phù hợp sẽ giúp Việt Nam thu hút đầu tư, tạo việc làm và nâng cao năng lực cạnh tranh trong digital economy. Tuy nhiên, cũng cần lưu ý đến những thách thức như sự bất bình đẳng, sự bấp bênh và sự thiếu hụt các biện pháp bảo vệ cho gig workers. Sự hợp tác giữa chính phủ, doanh nghiệp, người lao động và các tổ chức xã hội là yếu tố then chốt để đảm bảo sự phát triển bền vững của gig economy tại Việt Nam. Sự phát triển của công nghệ như algorithmic management cũng đặt ra các vấn đề cần giải quyết.

5.1. Tận dụng Cơ Hội Thu Hút Đầu Tư và Tạo Việc Làm Mới

Gig economy mang đến nhiều cơ hội cho Việt Nam trong việc thu hút đầu tư nước ngoài và tạo ra các việc làm mới. Việc tạo ra một môi trường pháp lý thuận lợi và ổn định sẽ giúp Việt Nam trở thành điểm đến hấp dẫn cho các nền tảng gig economy và các nhà đầu tư.

5.2. Giảm Thiểu Thách Thức Bất Bình Đẳng Bấp Bênh và Thiếu Bảo Vệ

Việt Nam cần chủ động giải quyết những thách thức mà gig economy mang lại, bao gồm sự bất bình đẳng, sự bấp bênh và sự thiếu hụt các biện pháp bảo vệ cho gig workers. Việc xây dựng khung pháp lý công bằng và hiệu quả sẽ giúp giảm thiểu những rủi ro này và đảm bảo sự phát triển bền vững của gig economy.

5.3. Hợp tác

Việc hợp tác giữa chính phủ, doanh nghiệp, người lao động và các tổ chức xã hội là yếu tố then chốt để đảm bảo sự phát triển bền vững của gig economy tại Việt Nam. Việc này giúp tạo ra một môi trường kinh doanh lành mạnh, công bằng và bền vững.

VI. Social Security Giải Pháp Bảo Vệ Người Lao Động Gig Economy

An sinh xã hội (social security) đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ người lao động trong gig economy, những người thường không có các biện pháp bảo vệ truyền thống như bảo hiểm y tế, trợ cấp thất nghiệp hoặc lương hưu. Cần có những giải pháp sáng tạo để đảm bảo rằng người lao động trong gig economy có thể tiếp cận các chương trình an sinh xã hội, từ đó giảm bớt gánh nặng cho nhà nước và xã hội. Bảo hiểm xã hội giúp người lao động có thể tiếp cận với các dịch vụ chăm sóc sức khỏe, trợ cấp thất nghiệp hoặc lương hưu khi gặp khó khăn.

6.1. Các Biện Pháp Bảo Vệ Social Security cho Người Lao Động

Cần có các biện pháp cụ thể để đảm bảo rằng người lao động trong gig economy có thể tiếp cận các chương trình an sinh xã hội. Điều này có thể bao gồm việc yêu cầu các nền tảng đóng góp vào các chương trình an sinh xã hội, hoặc tạo ra các chương trình an sinh xã hội dành riêng cho người lao động trong gig economy.

6.2. Giảm Gánh Nặng Nhà Nước

Việc đảm bảo rằng người lao động trong gig economy có thể tiếp cận các chương trình an sinh xã hội sẽ giúp giảm bớt gánh nặng cho nhà nước. Điều này là do người lao động trong gig economy sẽ ít phải dựa vào các chương trình phúc lợi xã hội hơn, và họ sẽ đóng góp nhiều hơn vào nền kinh tế thông qua việc nộp thuế.

6.3. Sự cần thiết của bảo hiểm xã hội

Bảo hiểm xã hội giúp người lao động có thể tiếp cận với các dịch vụ chăm sóc sức khỏe, trợ cấp thất nghiệp hoặc lương hưu khi gặp khó khăn. Điều này sẽ giúp bảo vệ người lao động khỏi những rủi ro và bất ổn trong Gig Economy, đồng thời tạo ra một môi trường làm việc công bằng và bền vững.

Tổng quan nghiên cứu

Trong những năm gần đây, nền kinh tế gig (gig economy) đã phát triển mạnh mẽ trên toàn cầu, với khoảng 59 triệu người làm việc tự do tại Mỹ, đóng góp 1,21 nghìn tỷ USD vào GDP năm 2020, và khoảng 4,4 triệu người tại Anh và xứ Wales tham gia các công việc độc lập như giao hàng, lái taxi, thiết kế, viết nội dung. Tại Việt Nam, theo khảo sát của Anphabe, 14% người lao động làm việc tự do toàn thời gian, 26% làm việc tự do bán thời gian và 13% kết hợp cả hai hình thức. Mô hình kinh tế gig dựa trên nền tảng công nghệ số đã tạo ra sự thay đổi sâu sắc trong cách thức làm việc, xã hội hóa và tạo giá trị. Tuy nhiên, sự phát triển nhanh chóng này cũng đặt ra nhiều thách thức về mặt pháp lý, đặc biệt là việc xác định vị trí pháp lý và quyền lợi của người lao động trong nền kinh tế gig.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích và làm rõ tình hình pháp lý của người lao động gig tại Việt Nam, tham khảo kinh nghiệm từ Hoa Kỳ và Vương quốc Anh để đề xuất khung pháp lý phù hợp, bảo vệ quyền lợi người lao động mà không làm mất đi bản chất linh hoạt của mô hình kinh tế gig. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các quy định pháp luật hiện hành tại Việt Nam, Hoa Kỳ và Vương quốc Anh, với trọng tâm là các tài xế công nghệ – nhóm lao động phổ biến trong nền kinh tế gig tại Việt Nam. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để hoàn thiện pháp luật lao động, góp phần phát triển bền vững nền kinh tế số và bảo vệ quyền lợi người lao động.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

• Lý thuyết quan hệ lao động truyền thống: Phân tích các yếu tố xác định quan hệ lao động như hợp đồng lao động, quyền và nghĩa vụ của các bên, sự kiểm soát và phụ thuộc trong quan hệ lao động.
• Mô hình ABC Test (Hoa Kỳ): Tiêu chuẩn phân loại người lao động là nhân viên hay nhà thầu độc lập dựa trên ba yếu tố: (A) người lao động tự do khỏi sự kiểm soát của bên thuê; (B) công việc không thuộc lĩnh vực kinh doanh chính của bên thuê; (C) người lao động có nghề nghiệp độc lập.
• Khái niệm “người lao động phụ thuộc” (Dependent Worker) tại Vương quốc Anh: Người lao động không phải nhân viên chính thức nhưng vẫn phụ thuộc và chịu sự kiểm soát nhất định của công ty, được bảo vệ bởi luật lao động.
• Khái niệm nền kinh tế gig và người lao động gig: Là mô hình kinh tế dựa trên các công việc ngắn hạn, linh hoạt, được kết nối qua nền tảng công nghệ số, với đặc điểm người lao động có mức độ tự chủ cao nhưng cũng chịu sự kiểm soát về giá cả, chất lượng dịch vụ từ nền tảng.

Các khái niệm chính bao gồm: hợp đồng lao động, người lao động gig, nền kinh tế gig, quyền lợi lao động, mô hình ABC Test, người lao động phụ thuộc.

Phương pháp nghiên cứu

• Phương pháp diễn giải pháp luật: Áp dụng xuyên suốt để phân tích các quy định pháp luật hiện hành tại Việt Nam, Hoa Kỳ và Vương quốc Anh, làm rõ khái niệm và tiêu chí xác định quan hệ lao động trong nền kinh tế gig.
• Phương pháp so sánh pháp luật: So sánh các quy định và phán quyết của tòa án tại Hoa Kỳ và Vương quốc Anh về vị trí pháp lý của người lao động gig, từ đó rút ra bài học phù hợp cho Việt Nam.
• Phương pháp nghiên cứu tình huống (case study): Phân tích các vụ kiện điển hình như McGillis v. Economic Opportunity (Hoa Kỳ), Berwick v. Uber (California), Uber BV v. Aslam (Anh) để làm rõ cách tòa án đánh giá quan hệ lao động trong nền kinh tế gig.
• Nguồn dữ liệu: Luận văn sử dụng dữ liệu thứ cấp từ các văn bản pháp luật, phán quyết tòa án, báo cáo ngành, bài viết học thuật và khảo sát thực tế tại Việt Nam.
• Timeline nghiên cứu: Tập trung vào các quy định và phán quyết từ năm 2015 đến 2023, phản ánh sự phát triển nhanh chóng của nền kinh tế gig và các phản ứng pháp lý tương ứng.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm các văn bản pháp luật, ít nhất 5 vụ án tiêu biểu và các báo cáo khảo sát về người lao động gig tại Việt Nam và quốc tế. Phương pháp chọn mẫu dựa trên tính đại diện và mức độ ảnh hưởng của các trường hợp pháp lý và tài liệu nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Tăng trưởng nhanh chóng của nền kinh tế gig và người lao động gig: Tại Việt Nam, 14% lao động làm việc tự do toàn thời gian, 26% bán thời gian; tại Mỹ có 59 triệu freelancer đóng góp 1,21 nghìn tỷ USD GDP năm 2020; tại Anh và xứ Wales có 4,4 triệu người làm việc độc lập. Nền kinh tế gig chiếm khoảng 1/3 lực lượng lao động toàn cầu và dự kiến tăng trưởng 17% đến năm 2023.

2. Phân loại pháp lý người lao động gig tại Hoa Kỳ còn nhiều tranh cãi: Các vụ án như McGillis v. Economic Opportunity cho thấy tòa án dựa vào mức độ kiểm soát của công ty để xác định người lao động là nhân viên hay nhà thầu độc lập. California áp dụng mô hình ABC Test, trong đó người lao động được coi là nhân viên nếu không đáp ứng đủ ba tiêu chí. Tuy nhiên, Proposition 22 cho phép các công ty như Uber, Lyft tiếp tục phân loại tài xế là nhà thầu độc lập nhưng vẫn cung cấp một số quyền lợi tối thiểu.

3. Vương quốc Anh công nhận người lao động gig là “người lao động phụ thuộc”: Phán quyết trong vụ Uber BV v. Aslam xác định tài xế Uber là người lao động theo luật lao động, được hưởng quyền lợi như lương tối thiểu, nghỉ ốm, bảo hiểm xã hội. Tòa án nhấn mạnh yếu tố phụ thuộc và kiểm soát của công ty đối với người lao động, dù không phải là nhân viên chính thức.

4. Pháp luật Việt Nam chưa có quy định rõ ràng về người lao động gig: Hợp đồng giữa tài xế và công ty nền tảng thường mang tên “hợp đồng hợp tác kinh doanh”, “hợp đồng nhà thầu độc lập” nhưng thực chất có nhiều yếu tố của hợp đồng lao động như sự kiểm soát, quản lý, trả lương dựa trên hiệu quả công việc. Người lao động gig tại Việt Nam chưa được hưởng các quyền lợi lao động cơ bản như bảo hiểm xã hội, nghỉ phép, trợ cấp thất nghiệp.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của sự tranh cãi về vị trí pháp lý của người lao động gig xuất phát từ bản chất linh hoạt, ngắn hạn và dựa trên nền tảng công nghệ của mô hình này. Mức độ kiểm soát của công ty đối với người lao động không giống như quan hệ lao động truyền thống, nhưng vẫn có sự phụ thuộc về kinh tế và quản lý. So với các nghiên cứu quốc tế, Việt Nam đang thiếu một khung pháp lý rõ ràng để điều chỉnh quan hệ này, dẫn đến rủi ro cho người lao động và bất ổn pháp lý cho doanh nghiệp.

Việc áp dụng mô hình ABC Test hay khái niệm “người lao động phụ thuộc” có thể giúp Việt Nam xác định rõ hơn quyền lợi và nghĩa vụ của người lao động gig, đồng thời bảo vệ sự phát triển bền vững của nền kinh tế số. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ người lao động gig, mức độ bảo vệ pháp lý và quyền lợi tại ba quốc gia, hoặc bảng tổng hợp các tiêu chí phân loại người lao động.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Sửa đổi định nghĩa hợp đồng lao động trong Bộ luật Lao động: Bổ sung hai tiêu chí mới là (i) sự phụ thuộc kinh tế của người lao động vào công ty; (ii) mức độ kiểm soát của công ty đối với điều kiện làm việc và thù lao của người lao động. Thời gian thực hiện: 1-2 năm; Chủ thể: Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội phối hợp với Quốc hội.

2. Xây dựng quy định riêng về quyền và nghĩa vụ của người lao động gig: Bao gồm quyền được hưởng mức thù lao tối thiểu dựa trên phần trăm doanh thu, quyền hưởng trợ cấp thất nghiệp, bảo hiểm xã hội, chế độ nghỉ phép phù hợp với tính chất công việc linh hoạt. Thời gian: 2 năm; Chủ thể: Bộ Lao động, các cơ quan quản lý lao động.

3. Quy định về trách nhiệm quản lý, giám sát của công ty nền tảng: Công ty phải có trách nhiệm giám sát chất lượng dịch vụ, bảo đảm quyền lợi người lao động, minh bạch trong việc tính toán thù lao và xử lý vi phạm. Thời gian: 1 năm; Chủ thể: Bộ Công Thương, Bộ Thông tin và Truyền thông phối hợp.

4. Tăng cường tuyên truyền, đào tạo và hỗ trợ người lao động gig: Cung cấp thông tin pháp lý, kỹ năng quản lý tài chính, bảo hiểm xã hội cho người lao động gig để họ hiểu rõ quyền lợi và nghĩa vụ. Thời gian: liên tục; Chủ thể: các tổ chức công đoàn, hiệp hội nghề nghiệp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Cơ quan quản lý nhà nước về lao động và kinh tế số: Sử dụng luận văn làm cơ sở xây dựng chính sách, hoàn thiện pháp luật điều chỉnh nền kinh tế gig.

2. Doanh nghiệp nền tảng công nghệ và các công ty kinh tế gig: Hiểu rõ quyền lợi, nghĩa vụ và trách nhiệm pháp lý trong quan hệ với người lao động, từ đó xây dựng chính sách nhân sự phù hợp.

3. Người lao động gig và các tổ chức đại diện: Nắm bắt thông tin về quyền lợi, vị trí pháp lý để bảo vệ quyền lợi hợp pháp, tham gia đối thoại chính sách.

4. Học giả, nhà nghiên cứu và sinh viên ngành luật lao động, kinh tế số: Tham khảo luận văn để nghiên cứu sâu hơn về mô hình kinh tế mới và các vấn đề pháp lý liên quan.

Câu hỏi thường gặp

1. Người lao động gig là ai?
   Người lao động gig là những cá nhân làm việc ngắn hạn, linh hoạt thông qua các nền tảng công nghệ số, như tài xế công nghệ, giao hàng, làm việc tự do. Họ không thuộc nhóm nhân viên truyền thống và thường không có hợp đồng lao động chính thức.

2. Tại sao việc phân loại người lao động gig lại quan trọng?
   Phân loại giúp xác định quyền lợi và nghĩa vụ pháp lý của người lao động, như quyền hưởng bảo hiểm xã hội, lương tối thiểu, nghỉ phép. Sai phân loại có thể dẫn đến mất quyền lợi hoặc rủi ro pháp lý cho cả người lao động và doanh nghiệp.

3. Mô hình ABC Test là gì?
   Là tiêu chuẩn pháp lý tại California (Hoa Kỳ) để phân loại người lao động. Người lao động được coi là nhân viên nếu không đáp ứng đủ ba tiêu chí: tự do khỏi sự kiểm soát, công việc không thuộc lĩnh vực kinh doanh chính của công ty, và có nghề nghiệp độc lập.

4. Luật pháp Việt Nam hiện nay có bảo vệ người lao động gig không?
   Hiện tại, pháp luật Việt Nam chưa có quy định rõ ràng về người lao động gig. Hợp đồng giữa người lao động và công ty nền tảng thường không được coi là hợp đồng lao động chính thức, dẫn đến thiếu các quyền lợi bảo vệ.

5. Làm thế nào để bảo vệ quyền lợi người lao động gig tại Việt Nam?
   Cần sửa đổi luật lao động để mở rộng định nghĩa hợp đồng lao động, xây dựng quy định riêng cho người lao động gig, tăng cường giám sát công ty nền tảng và nâng cao nhận thức, hỗ trợ người lao động.

Kết luận

• Nền kinh tế gig phát triển nhanh chóng, tạo ra nhiều cơ hội việc làm linh hoạt nhưng cũng đặt ra thách thức pháp lý lớn.
• Hoa Kỳ và Vương quốc Anh đã có những bước tiến trong việc phân loại và bảo vệ người lao động gig, với mô hình ABC Test và khái niệm người lao động phụ thuộc.
• Pháp luật Việt Nam hiện chưa có quy định rõ ràng, dẫn đến người lao động gig thiếu quyền lợi và bảo vệ cần thiết.
• Luận văn đề xuất sửa đổi định nghĩa hợp đồng lao động, xây dựng quy định riêng cho người lao động gig, đảm bảo quyền lợi phù hợp với đặc thù công việc.
• Các bước tiếp theo bao gồm hoàn thiện khung pháp lý, tăng cường tuyên truyền và giám sát thực thi để phát triển nền kinh tế gig bền vững, công bằng.

Hành động ngay hôm nay: Các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và người lao động cần phối hợp nghiên cứu, áp dụng các đề xuất để bảo vệ quyền lợi và phát triển nền kinh tế số tại Việt Nam.