Các Quy định về Tước đoạt tài sản theo Hiệp định Bảo hộ Đầu tư Châu Âu - Việt Nam (EVIPA)

• Tác giả: Nguyen Thao Minh
• Người hướng dẫn: Dr. Dao Gia Phuc
• Trường học: University Of Economics And Law
• Chuyên ngành: Economic Law
• Đề tài: The Provisions On Expropriation Under The Europe - Vietnam Investment Protection Agreement
• Loại tài liệu: Graduation Dissertation
• Năm xuất bản: 2021
• Địa điểm: Ho Chi Minh City

• INTRODUCTION
• 1. CHAPTER 1: EXPROPRIATION UNDER INTERNATIONAL INVESTMENT LAW
• 1.1. Definition and determination of expropriation
• 1.2. Classification of expropriation
• 1.3. Distinguish indirect expropriations from non-compensable regulatory measures
• 2. CHAPTER 2: REGULATIONS ON EXPROPRIATION UNDER THE EUROPE - VIETNAM INVESTMENT PROTECTION AGREEMENT
• 2.1. Introduction about the EVFTA and EVIPA
• 2.2. The Europe - Vietnam Free Trade Agreement
• 2.3. The EU - Vietnam Investment Protection Agreement
• 2.4. Classification of expropriation
• 2.5. Distinction between indirect expropriation and non-compensable regulatory measures
• 2.6. The compensation factor for a lawful expropriation

I. Tổng quan về Tước Đoạt Tài Sản theo Hiệp định EVIPA

Từ khi thiết lập quan hệ ngoại giao vào năm 1990, Việt Nam và Liên minh châu Âu (EU) đã đạt được nhiều thành tựu đáng kể. EU là một trong những nhà đầu tư lớn nhất của Việt Nam, rót vốn vào 18 lĩnh vực kinh tế, đặc biệt là sản xuất, phân phối điện và bất động sản. Các dự án này tập trung ở các tỉnh thành có cơ sở hạ tầng hiện đại như TP.HCM, Hà Nội, Đồng Nai,... Hiệp định Thương mại Tự do EU-Việt Nam (EVFTA) mang lại lợi thế trực tiếp cho Việt Nam vì EU là đối tác thương mại lớn và ổn định. Hiệp định Bảo hộ Đầu tư EU-Việt Nam (EVIPA) cũng quan trọng không kém. Điều 1.2 của EVFTA nêu rõ mục tiêu tự do hóa không chỉ trong thương mại mà còn trong đầu tư. EVIPA sẽ thay thế các hiệp định đầu tư song phương (BIT) trước đây giữa các quốc gia thành viên và Việt Nam. Một trong những mối quan tâm hàng đầu của nhà đầu tư là bảo vệ quyền tài sản. Tước đoạt tài sản là biện pháp can thiệp mạnh mẽ nhất của chính phủ vào tài sản của nhà đầu tư. Lịch sử cho thấy đây là vấn đề gây tranh cãi trong luật đầu tư quốc tế. Hiện nay, các chính phủ có quyền tước đoạt tài sản, miễn là đáp ứng các điều kiện cụ thể. Nhà đầu tư phải đánh giá rủi ro trước khi hoạt động tại một quốc gia khác. Những đánh giá này có thể không chính xác do thay đổi chính sách quốc gia vì lý do kinh tế hoặc chính trị. Những thay đổi này có thể gây thiệt hại nghiêm trọng cho đầu tư nước ngoài hoặc dẫn đến việc chính phủ thu giữ tài sản của nhà đầu tư.

1.1. Bối cảnh và tầm quan trọng của EVIPA trong đầu tư

Hiệp định EVIPA đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ quyền lợi của nhà đầu tư EU tại Việt Nam và ngược lại. EVIPA tạo ra một khuôn khổ pháp lý rõ ràng và minh bạch cho việc giải quyết tranh chấp đầu tư, bao gồm cả các tranh chấp liên quan đến tước đoạt tài sản. Việc có một cơ chế giải quyết tranh chấp hiệu quả giúp tăng cường niềm tin của nhà đầu tư và khuyến khích đầu tư nước ngoài vào Việt Nam. Theo EuroCham Vietnam, EVIPA đánh dấu cột mốc quan trọng trong quan hệ kinh tế Việt Nam - EU. Đồng thời cũng thúc đẩy thương mại và đầu tư song phương.

1.2. Tước đoạt tài sản Rủi ro tiềm ẩn cho nhà đầu tư nước ngoài

Tước đoạt tài sản là một trong những rủi ro lớn nhất mà nhà đầu tư nước ngoài phải đối mặt. Hành động này có thể gây ra thiệt hại tài chính nghiêm trọng cho nhà đầu tư và ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường đầu tư. Việc hiểu rõ các quy định pháp lý liên quan đến tước đoạt tài sản là rất quan trọng để nhà đầu tư có thể bảo vệ quyền lợi của mình. Các nghiên cứu cho thấy nguy cơ tước đoạt là một yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến quyết định đầu tư của các doanh nghiệp đa quốc gia.

II. Quy định về Tước Đoạt Tài Sản theo EVIPA Phân tích chi tiết

Chương này đi sâu vào khái niệm tước đoạt tài sản, bao gồm định nghĩa, các yếu tố cấu thành tước đoạt tài sản hợp pháp, phân loại tước đoạt tài sản trực tiếp và gián tiếp. Đồng thời phân biệt giữa tước đoạt gián tiếp và các biện pháp quản lý hợp pháp không phải bồi thường. Theo đó, tước đoạt tài sản là hành vi của quốc gia chủ nhà tước đoạt tài sản hoặc quyền sở hữu tài sản, đi ngược lại thoả thuận của chủ sở hữu. Về luật pháp quốc tế, các quốc gia có quyền tước đoạt tài sản của công dân và người nước ngoài vì lý do kinh tế, chính trị, xã hội hoặc các lý do khác, trừ khi có thỏa thuận rõ ràng bác bỏ điều này. Tuy nhiên, quyền này không phải là tuyệt đối và tự động áp dụng, có bốn điều kiện tiên quyết để hành vi tước đoạt tài sản được coi là hợp pháp.

2.1. Định nghĩa và xác định tước đoạt tài sản theo luật quốc tế

Khái niệm tước đoạt tài sản đã là một mối quan tâm lớn trong lĩnh vực đầu tư quốc tế từ giữa thế kỷ 19, khi đầu tư trực tiếp nước ngoài bắt đầu lan rộng. Theo đó, bản chất của vấn đề tước đoạt là sự tước đoạt quyền sở hữu tài sản của các cơ quan nhà nước, hoặc thông qua việc chuyển giao vĩnh viễn quyền quản lý và kiểm soát. Quyền tước đoạt đó có thể theo sau việc chuyển giao cho quốc gia hoặc bên thứ ba. Nói cách khác, tước đoạt tài sản đề cập đến hành động của quốc gia chủ nhà là lấy đi tài sản hoặc tước bỏ các quyền đối với tài sản, trái với thỏa thuận của chủ sở hữu.

2.2. Phân biệt Tước đoạt gián tiếp và các biện pháp quản lý không bồi thường

Việc phân biệt giữa tước đoạt gián tiếp và các biện pháp quản lý hợp pháp là một thách thức lớn trong thực tế. Tước đoạt gián tiếp xảy ra khi một biện pháp của chính phủ không trực tiếp chuyển giao quyền sở hữu nhưng có tác động tương đương với việc tước đoạt tài sản. Ngược lại, các biện pháp quản lý hợp pháp là những biện pháp được thực hiện để bảo vệ lợi ích công cộng, như môi trường hoặc sức khỏe, và không yêu cầu bồi thường, ngay cả khi chúng có tác động tiêu cực đến tài sản của nhà đầu tư.

2.3. Điều kiện Tước Đoạt Tài Sản Hợp Pháp theo EVIPA Cách xác định

Để một hành động tước đoạt tài sản được coi là hợp pháp theo EVIPA và luật pháp quốc tế, cần phải đáp ứng bốn điều kiện chính: (1) Phục vụ mục đích công cộng; (2) Được thực hiện trên cơ sở không phân biệt đối xử; (3) Tuân thủ quy trình pháp lý; (4) Bồi thường cho nhà đầu tư. Việc không đáp ứng bất kỳ điều kiện nào trong số này có thể khiến hành động tước đoạt tài sản trở nên bất hợp pháp và dẫn đến trách nhiệm bồi thường của quốc gia chủ nhà.

III. Hướng dẫn Bồi Thường Khi Bị Tước Đoạt Tài Sản theo EVIPA

Theo EVIPA, nhà đầu tư có quyền được bồi thường đầy đủ, thỏa đáng và kịp thời trong trường hợp bị tước đoạt tài sản hợp pháp. Mức bồi thường phải tương đương với giá trị thị trường của tài sản bị tước đoạt ngay trước thời điểm tước đoạt. Bồi thường cũng phải bao gồm lãi suất từ thời điểm tước đoạt cho đến khi thanh toán. Quá trình bồi thường được quy định rõ ràng trong EVIPA. Các yếu tố xác định mức bồi thường bao gồm: giá trị thị trường, lãi suất, và các thiệt hại khác.

3.1. Xác định giá trị thị trường cho Bồi Thường Tước Đoạt Tài Sản

Việc xác định giá trị thị trường của tài sản bị tước đoạt là một bước quan trọng trong quá trình bồi thường. Giá trị thị trường thường được xác định dựa trên các phương pháp định giá được chấp nhận rộng rãi, như phương pháp chiết khấu dòng tiền, phương pháp so sánh giao dịch và phương pháp chi phí thay thế. Các yếu tố như tình trạng tài sản, tiềm năng phát triển và điều kiện thị trường cũng được xem xét.

3.2. Thủ tục và quy trình yêu cầu Bồi Thường Tước Đoạt Tài Sản theo EVIPA

EVIPA quy định một quy trình chi tiết cho việc yêu cầu bồi thường tước đoạt tài sản. Nhà đầu tư phải thông báo cho quốc gia chủ nhà về ý định yêu cầu bồi thường và cung cấp thông tin chi tiết về tài sản bị tước đoạt, giá trị của tài sản và các thiệt hại khác. Nếu không đạt được thỏa thuận thông qua đàm phán, nhà đầu tư có thể đưa tranh chấp ra trọng tài quốc tế.

3.3. Lãi Suất và Các Khoản Bồi Thường Khác Quyền Lợi Nhà Đầu Tư

Ngoài giá trị thị trường của tài sản bị tước đoạt, nhà đầu tư còn có quyền được nhận lãi suất từ thời điểm tước đoạt cho đến khi thanh toán. EVIPA quy định rằng lãi suất phải được tính theo lãi suất thị trường hợp lý. Nhà đầu tư cũng có thể yêu cầu bồi thường cho các thiệt hại khác phát sinh từ việc tước đoạt tài sản, chẳng hạn như thiệt hại về lợi nhuận hoặc chi phí pháp lý.

IV. Thủ Tục Giải Quyết Tranh Chấp về Tước Đoạt Tài Sản theo EVIPA

EVIPA cung cấp một cơ chế giải quyết tranh chấp toàn diện giữa nhà đầu tư và quốc gia chủ nhà. Cơ chế này bao gồm các giai đoạn đàm phán, hòa giải và trọng tài. Trọng tài là phương pháp giải quyết tranh chấp cuối cùng và có tính ràng buộc. EVIPA cho phép nhà đầu tư lựa chọn giữa nhiều cơ quan trọng tài khác nhau, bao gồm Trung tâm Quốc tế Giải quyết Tranh chấp Đầu tư (ICSID) và các cơ quan trọng tài khác. Theo đó, các vấn đề tước đoạt tài sản thường được giải quyết thông qua đàm phán và trọng tài.

4.1. Các phương thức Giải Quyết Tranh Chấp được quy định trong EVIPA

EVIPA khuyến khích các bên giải quyết tranh chấp thông qua đàm phán và hòa giải trước khi tiến hành trọng tài. Đàm phán là một quá trình tự nguyện trong đó các bên cố gắng đạt được thỏa thuận thông qua đối thoại trực tiếp. Hòa giải là một quá trình trong đó một bên thứ ba trung lập hỗ trợ các bên đạt được thỏa thuận. EVIPA cũng quy định các quy tắc cụ thể cho việc tiến hành trọng tài, bao gồm việc lựa chọn trọng tài viên và thủ tục tố tụng.

4.2. Vai trò của trọng tài quốc tế trong Giải Quyết Tranh Chấp EVIPA

Trọng tài quốc tế là một phương pháp giải quyết tranh chấp quan trọng trong EVIPA. Trọng tài quốc tế cung cấp một cơ chế trung lập và hiệu quả để giải quyết các tranh chấp đầu tư giữa nhà đầu tư và quốc gia chủ nhà. Các phán quyết trọng tài có tính ràng buộc và có thể được thi hành tại các quốc gia thành viên của Công ước New York về Công nhận và Thi hành Quyết định Trọng tài Nước ngoài.

4.3. Chi phí và thời gian Giải Quyết Tranh Chấp Lưu ý quan trọng

Chi phí và thời gian giải quyết tranh chấp có thể là những yếu tố quan trọng cần xem xét khi lựa chọn phương thức giải quyết tranh chấp. Trọng tài quốc tế thường tốn kém và mất nhiều thời gian hơn so với đàm phán và hòa giải. Nhà đầu tư cần đánh giá cẩn thận chi phí và lợi ích của từng phương thức giải quyết tranh chấp trước khi đưa ra quyết định.

V. Ứng Dụng Thực Tiễn và Thách Thức về Tước Đoạt Tài Sản theo EVIPA

Việc thực thi các quy định về tước đoạt tài sản theo EVIPA có thể gặp nhiều thách thức trong thực tế. Một trong những thách thức lớn nhất là việc xác định liệu một biện pháp của chính phủ có cấu thành tước đoạt gián tiếp hay không. Các quốc gia chủ nhà có thể cố gắng biện minh cho các biện pháp của mình bằng cách viện dẫn các lợi ích công cộng hoặc các biện pháp quản lý hợp pháp. Tuy nhiên, nhà đầu tư có thể tranh luận rằng các biện pháp này có tác động tương đương với việc tước đoạt tài sản và do đó, họ có quyền được bồi thường. Các chuyên gia pháp lý cho rằng việc áp dụng EVIPA có thể giúp Việt Nam tăng cường thu hút đầu tư.

5.1. Án Lệ Tước Đoạt Tài Sản Bài học kinh nghiệm từ thực tiễn

Các án lệ liên quan đến tước đoạt tài sản có thể cung cấp những bài học kinh nghiệm quý giá cho nhà đầu tư và quốc gia chủ nhà. Các án lệ này có thể giúp làm rõ các quy định pháp lý liên quan đến tước đoạt tài sản và cung cấp hướng dẫn về cách giải quyết các tranh chấp. Nghiên cứu các án lệ là một phần quan trọng trong việc hiểu rõ các rủi ro và cơ hội liên quan đến đầu tư nước ngoài.

5.2. Tác động của EVIPA đến môi trường đầu tư tại Việt Nam

EVIPA có thể có tác động đáng kể đến môi trường đầu tư tại Việt Nam. Các quy định về bảo vệ đầu tư và giải quyết tranh chấp có thể giúp tăng cường niềm tin của nhà đầu tư và khuyến khích đầu tư nước ngoài vào Việt Nam. Tuy nhiên, việc thực thi hiệu quả các quy định này là rất quan trọng để đảm bảo rằng EVIPA thực sự mang lại lợi ích cho cả nhà đầu tư và Việt Nam.

5.3. Thách thức trong việc áp dụng và giải thích các quy định EVIPA

Việc áp dụng và giải thích các quy định của EVIPA có thể gặp nhiều thách thức trong thực tế. Các quy định về tước đoạt tài sản và các biện pháp quản lý hợp pháp có thể gây khó khăn trong việc phân biệt và áp dụng. Các quốc gia chủ nhà và nhà đầu tư có thể có quan điểm khác nhau về cách giải thích các quy định này. Việc giải quyết các tranh chấp liên quan đến việc giải thích các quy định của EVIPA có thể mất nhiều thời gian và tốn kém.

VI. Kết Luận Tước Đoạt Tài Sản và Tương Lai của EVIPA

EVIPA là một hiệp định quan trọng có thể giúp tăng cường quan hệ kinh tế giữa Việt Nam và EU. Các quy định về tước đoạt tài sản trong EVIPA cung cấp một khuôn khổ pháp lý rõ ràng và minh bạch cho việc bảo vệ quyền lợi của nhà đầu tư. Tuy nhiên, việc thực thi hiệu quả các quy định này là rất quan trọng để đảm bảo rằng EVIPA thực sự mang lại lợi ích cho cả nhà đầu tư và Việt Nam. Nghiên cứu sâu hơn về các vấn đề pháp lý liên quan đến tước đoạt tài sản sẽ tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong việc định hình tương lai của EVIPA.

6.1. EVIPA Công cụ bảo vệ nhà đầu tư hiệu quả

EVIPA có thể được coi là một công cụ bảo vệ nhà đầu tư hiệu quả nếu được thực thi đúng cách. Các quy định về tước đoạt tài sản và cơ chế giải quyết tranh chấp có thể giúp tăng cường niềm tin của nhà đầu tư và khuyến khích đầu tư nước ngoài vào Việt Nam. Tuy nhiên, cần có sự hợp tác chặt chẽ giữa Việt Nam và EU để đảm bảo rằng EVIPA được áp dụng một cách công bằng và minh bạch.

6.2. Hướng nghiên cứu và cải thiện quy định EVIPA về sau

Cần có thêm nhiều nghiên cứu về các vấn đề pháp lý liên quan đến tước đoạt tài sản để hiểu rõ hơn về các rủi ro và cơ hội liên quan đến đầu tư nước ngoài. Các nghiên cứu này có thể giúp cải thiện các quy định của EVIPA và các hiệp định đầu tư khác để bảo vệ quyền lợi của nhà đầu tư một cách hiệu quả hơn. Các nhà hoạch định chính sách cần xem xét các kết quả nghiên cứu này khi xây dựng các chính sách đầu tư.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng, việc bảo vệ quyền sở hữu tài sản của nhà đầu tư nước ngoài trở thành vấn đề trọng yếu. Từ khi thiết lập quan hệ ngoại giao chính thức vào năm 1990, Liên minh châu Âu (EU) đã trở thành một trong những nhà đầu tư lớn nhất tại Việt Nam, tập trung vào các lĩnh vực sản xuất, điện lực và bất động sản tại các địa phương như TP. Hồ Chí Minh, Hà Nội và Đồng Nai. Việc ký kết Hiệp định Thương mại Tự do EU - Việt Nam (EVFTA) và Hiệp định Bảo hộ Đầu tư EU - Việt Nam (EVIPA) đã mở ra cơ hội lớn cho sự phát triển kinh tế song phương, đồng thời đặt ra yêu cầu cấp thiết về khung pháp lý bảo vệ quyền lợi nhà đầu tư, đặc biệt là quy định về thu hồi tài sản (expropriation).

Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ các quy định về thu hồi tài sản trong EVIPA, phân tích các điều kiện để một hành vi thu hồi được coi là hợp pháp, đồng thời so sánh với các chuẩn mực quốc tế và các hiệp định đầu tư song phương trước đây. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các quy định pháp luật quốc tế và EVIPA, với dữ liệu thu thập từ các phán quyết trọng tài quốc tế, các mô hình BIT hiện hành và các tài liệu pháp lý liên quan đến đầu tư quốc tế. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở pháp lý vững chắc cho Việt Nam trong việc điều chỉnh và hoàn thiện chính sách bảo vệ đầu tư, góp phần thu hút vốn đầu tư nước ngoài và giảm thiểu rủi ro tranh chấp.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình pháp luật quốc tế về thu hồi tài sản, bao gồm:

• Khái niệm và điều kiện thu hồi tài sản hợp pháp: Thu hồi tài sản được hiểu là hành vi của Nhà nước tước đoạt quyền sở hữu hoặc quyền quản lý tài sản của nhà đầu tư nước ngoài, phải đáp ứng bốn điều kiện: phục vụ mục đích công cộng, không phân biệt đối xử, tuân thủ thủ tục pháp lý và bồi thường thỏa đáng.

• Phân loại thu hồi tài sản: Bao gồm thu hồi trực tiếp (chuyển giao quyền sở hữu hoặc tịch thu tài sản) và thu hồi gián tiếp (các biện pháp làm mất khả năng sử dụng, hưởng lợi từ tài sản mà không chuyển giao quyền sở hữu).

• Phân biệt thu hồi gián tiếp với các biện pháp điều tiết không bồi thường: Các biện pháp điều tiết nhằm bảo vệ lợi ích công cộng như môi trường, y tế, an ninh không bị coi là thu hồi nếu không gây thiệt hại quá mức cho nhà đầu tư.

Các khái niệm chuyên ngành như "đền bù kịp thời, thỏa đáng và hiệu quả", "tiêu chuẩn công bằng và hợp lý", "quyền chủ quyền của Nhà nước", "nguyên tắc không phân biệt đối xử" được sử dụng xuyên suốt nghiên cứu.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp phân tích pháp lý kết hợp với nghiên cứu định tính:

• Nguồn dữ liệu: Tài liệu pháp luật quốc tế, các hiệp định đầu tư song phương và đa phương, phán quyết trọng tài quốc tế, báo cáo của các tổ chức quốc tế như UNCTAD, OECD, World Bank, cùng các nghiên cứu học thuật liên quan.

• Phương pháp phân tích: So sánh quy định pháp luật trong EVIPA với các mô hình BIT hiện đại và thực tiễn trọng tài quốc tế để đánh giá tính hiệu quả và phù hợp của các điều khoản về thu hồi tài sản.

• Timeline nghiên cứu: Tập trung phân tích các văn bản và phán quyết từ năm 2000 đến 2021, giai đoạn đánh dấu sự phát triển mạnh mẽ của các hiệp định đầu tư thế hệ mới.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm hơn 30 văn bản pháp luật và phán quyết trọng tài quốc tế tiêu biểu, được lựa chọn theo tiêu chí tính đại diện và mức độ ảnh hưởng đến lĩnh vực đầu tư quốc tế.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Bốn điều kiện để thu hồi tài sản hợp pháp được khẳng định rõ trong EVIPA: Thu hồi phải phục vụ mục đích công cộng, không phân biệt đối xử, tuân thủ thủ tục pháp lý và bồi thường kịp thời, thỏa đáng và hiệu quả. Ví dụ, điều khoản bồi thường yêu cầu giá trị thị trường công bằng tại thời điểm trước khi thu hồi được công bố, cộng với lãi suất hợp lý.

2. Định nghĩa rõ ràng về thu hồi gián tiếp trong EVIPA: Thu hồi gián tiếp được hiểu là các biện pháp làm mất quyền sử dụng, hưởng lợi và định đoạt tài sản mà không chuyển giao quyền sở hữu chính thức. Điều này giúp phân biệt rõ với các biện pháp điều tiết hợp pháp không cần bồi thường.

3. EVIPA từ chối áp dụng "học thuyết tác động duy nhất" (sole effect doctrine): Mặc dù biện pháp có ảnh hưởng tiêu cực đến giá trị đầu tư, nhưng không tự động bị coi là thu hồi gián tiếp nếu không xét đến mục đích, bối cảnh và tính chất của biện pháp. Điều này tạo sự cân bằng giữa quyền điều tiết của Nhà nước và quyền lợi nhà đầu tư.

4. Thiếu yếu tố "kỳ vọng hợp lý của nhà đầu tư" trong tiêu chí xác định thu hồi gián tiếp của EVIPA: Khác với nhiều BIT hiện đại, EVIPA không yêu cầu xem xét mức độ ảnh hưởng của biện pháp đến kỳ vọng hợp lý của nhà đầu tư, điều này có thể làm tăng nguy cơ các biện pháp chính sách bị coi là thu hồi gián tiếp, gây bất lợi cho phía Việt Nam.

Thảo luận kết quả

Việc EVIPA quy định chi tiết về thu hồi gián tiếp và các tiêu chí xác định đã góp phần làm rõ các khái niệm pháp lý vốn còn nhiều tranh cãi trong luật đầu tư quốc tế. Việc từ chối áp dụng "học thuyết tác động duy nhất" giúp Nhà nước có không gian điều chỉnh chính sách công cộng mà không bị ràng buộc quá mức bởi nghĩa vụ bồi thường, phù hợp với thực tiễn quản lý nhà nước.

Tuy nhiên, việc không đưa yếu tố "kỳ vọng hợp lý" vào tiêu chí đánh giá thu hồi gián tiếp có thể làm tăng rủi ro cho Việt Nam trong các tranh chấp đầu tư, bởi nhà đầu tư có thể dễ dàng chứng minh thiệt hại kinh tế mà không cần chứng minh kỳ vọng hợp lý bị xâm phạm. So sánh với các mô hình BIT như Canada, Mỹ hay Ấn Độ, yếu tố này được xem là một lớp bảo vệ quan trọng cho Nhà nước.

Về bồi thường, EVIPA áp dụng tiêu chuẩn "giá trị thị trường công bằng" nhưng không hướng dẫn cụ thể phương pháp định giá, điều này có thể gây khó khăn trong thực thi và tranh chấp. Mô hình BIT của Cộng đồng Phát triển Nam Phi (SADC) với cách tiếp cận "công bằng và thỏa đáng" cùng việc xem xét các yếu tố bổ sung như mục đích thu hồi, lịch sử sử dụng tài sản được đánh giá là cân bằng hơn, giúp bảo vệ lợi ích công cộng đồng thời đảm bảo quyền lợi nhà đầu tư.

Ngoài ra, quy định về bồi thường "kịp thời" trong EVIPA yêu cầu thanh toán trước khi thu hồi hoặc trước khi thông tin thu hồi được công bố, điều này hợp lý với thu hồi trực tiếp nhưng không phù hợp với thu hồi gián tiếp, nơi mà việc xác định thu hồi có thể kéo dài và phức tạp. Điều này có thể gây bất lợi cho phía Việt Nam khi phải bồi thường trước khi có kết luận cuối cùng từ trọng tài.

Các kết quả nghiên cứu có thể được minh họa qua biểu đồ so sánh các tiêu chí thu hồi tài sản trong EVIPA và các BIT hiện đại, cũng như bảng tổng hợp các yếu tố ảnh hưởng đến xác định thu hồi gián tiếp và bồi thường.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Bổ sung yếu tố "kỳ vọng hợp lý của nhà đầu tư" vào tiêu chí xác định thu hồi gián tiếp trong EVIPA nhằm cân bằng quyền lợi giữa Nhà nước và nhà đầu tư, giảm thiểu rủi ro tranh chấp không cần thiết. Thời gian thực hiện: 1-2 năm; Chủ thể: Bộ Tư pháp phối hợp Bộ Kế hoạch và Đầu tư.

2. Xây dựng hướng dẫn chi tiết về phương pháp định giá bồi thường dựa trên mô hình BIT của SADC, bao gồm các yếu tố như mục đích thu hồi, lịch sử sử dụng tài sản, lợi nhuận trước đó của nhà đầu tư. Thời gian: 1 năm; Chủ thể: Bộ Tài chính, Bộ Tư pháp.

3. Điều chỉnh quy định về thời điểm thanh toán bồi thường cho phù hợp với thu hồi gián tiếp, cho phép thanh toán sau khi có phán quyết trọng tài hoặc kết luận rõ ràng về thu hồi. Thời gian: 1 năm; Chủ thể: Bộ Tư pháp, Bộ Kế hoạch và Đầu tư.

4. Tăng cường đào tạo, nâng cao nhận thức cho cán bộ pháp lý và quản lý nhà nước về các quy định đầu tư quốc tế và EVIPA, nhằm đảm bảo thực thi hiệu quả và giảm thiểu rủi ro tranh chấp. Thời gian: liên tục; Chủ thể: Bộ Tư pháp, các trường đại học luật.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Cơ quan quản lý nhà nước về đầu tư và thương mại: Giúp hiểu rõ các quy định pháp lý về thu hồi tài sản trong EVIPA, từ đó xây dựng chính sách phù hợp, giảm thiểu rủi ro tranh chấp quốc tế.

2. Nhà đầu tư nước ngoài và tư vấn pháp lý: Cung cấp kiến thức về quyền và nghĩa vụ trong đầu tư tại Việt Nam theo EVIPA, giúp đánh giá rủi ro và bảo vệ quyền lợi khi đầu tư.

3. Giảng viên và sinh viên ngành luật quốc tế, luật đầu tư: Là tài liệu tham khảo chuyên sâu về các khái niệm, tiêu chuẩn và thực tiễn pháp lý liên quan đến thu hồi tài sản trong đầu tư quốc tế.

4. Các tổ chức nghiên cứu, viện chính sách: Hỗ trợ phân tích, đánh giá hiệu quả của các hiệp định đầu tư, đề xuất cải cách pháp luật phù hợp với xu hướng quốc tế.

Câu hỏi thường gặp

1. Thu hồi tài sản hợp pháp theo EVIPA cần những điều kiện gì?
   Thu hồi phải phục vụ mục đích công cộng, không phân biệt đối xử, tuân thủ thủ tục pháp lý và bồi thường kịp thời, thỏa đáng và hiệu quả. Ví dụ, bồi thường phải dựa trên giá trị thị trường công bằng và thanh toán không chậm trễ.

2. Thu hồi gián tiếp khác gì so với thu hồi trực tiếp?
   Thu hồi trực tiếp là tịch thu hoặc chuyển giao quyền sở hữu tài sản; thu hồi gián tiếp là các biện pháp làm mất khả năng sử dụng, hưởng lợi từ tài sản mà không chuyển giao quyền sở hữu. EVIPA quy định rõ để tránh nhầm lẫn.

3. Tại sao EVIPA không yêu cầu xem xét kỳ vọng hợp lý của nhà đầu tư khi xác định thu hồi gián tiếp?
   EVIPA tập trung vào tác động thực tế của biện pháp, không bao gồm yếu tố kỳ vọng hợp lý, điều này có thể làm tăng rủi ro tranh chấp cho Việt Nam vì nhà đầu tư dễ dàng chứng minh thiệt hại kinh tế.

4. Bồi thường theo EVIPA được tính như thế nào?
   Dựa trên giá trị thị trường công bằng của tài sản ngay trước khi thu hồi hoặc trước khi thông tin thu hồi được công bố, cộng với lãi suất hợp lý. Tuy nhiên, EVIPA không hướng dẫn cụ thể phương pháp định giá.

5. Nhà nước có thể áp dụng các biện pháp điều tiết mà không phải bồi thường không?
   Có, nếu các biện pháp đó không phân biệt đối xử, phục vụ mục đích công cộng hợp pháp và không gây thiệt hại quá mức cho nhà đầu tư (theo nguyên tắc tỷ lệ). EVIPA quy định rõ để bảo vệ quyền điều tiết của Nhà nước.

Kết luận

• Quyền thu hồi tài sản của Nhà nước được công nhận nhưng phải đáp ứng bốn điều kiện: mục đích công cộng, không phân biệt đối xử, tuân thủ thủ tục pháp lý và bồi thường thỏa đáng.
• Thu hồi gián tiếp ngày càng phổ biến, EVIPA cung cấp định nghĩa rõ ràng và tiêu chí đánh giá chi tiết, góp phần minh bạch hóa pháp luật đầu tư.
• EVIPA từ chối "học thuyết tác động duy nhất" nhưng thiếu yếu tố kỳ vọng hợp lý của nhà đầu tư, gây rủi ro cho phía Việt Nam.
• Quy định về bồi thường cần được hoàn thiện, tham khảo mô hình BIT của SADC để cân bằng lợi ích Nhà nước và nhà đầu tư.
• Cần điều chỉnh quy định về thời điểm thanh toán bồi thường phù hợp với thực tiễn thu hồi gián tiếp, đồng thời tăng cường đào tạo và hoàn thiện chính sách pháp luật.

Hành động tiếp theo: Bộ Tư pháp và các cơ quan liên quan nên xem xét đề xuất sửa đổi EVIPA, xây dựng hướng dẫn thực thi chi tiết và tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu nhằm nâng cao năng lực quản lý và bảo vệ quyền lợi đầu tư quốc tế tại Việt Nam.