Độc Quyền Của Bị Can Theo Pháp Luật Tố Tụng Hình Sự Việt Nam Từ Thực Tiễn Thành Phố Hải Phòng

• Tác giả: Lê
• Người hướng dẫn: PGS.
• Trường học: Học viện Khoa học Xã hội
• Chuyên ngành: Luật Hình sự và Tố tụng hình sự
• Đề tài: Quyền Của Bị Can Theo Pháp Luật Tố Tụng Hình Sự Việt Nam Từ Thực Tiễn Thành Phố Hải Phòng
• Loại tài liệu: Luận văn Thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2020
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VỀ QUYỀN CỦA BỊ CAN TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM
• 1.1. Những vấn đề lý luận về quyền của bị can trong tố tụng hình sự
• 1.2. Quy định của pháp luật về quyền của bị can và trách nhiệm bảo đảm thực hiện quyền của bị can trong tố tụng hình sự Việt Nam
• 2. CHƯƠNG 2: THỰC TIỄN THỰC HIỆN QUYỀN CỦA BỊ CAN TẠI THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG
• 2.1. Thực tiễn thực hiện các quyền của bị can
• 2.2. Nguyên nhân của những hạn chế trong thực hiện quyền của bị can tại thành phố Hải Phòng
• 3. CHƯƠNG 3: CÁC GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG THỰC HIỆN QUYỀN CỦA BỊ CAN TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM
• 3.1. Giải pháp hoàn thiện pháp luật
• 3.2. Các giải pháp nâng cao chất lượng thực hiện quyền của bị can
• DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng Quan Về Quyền Của Bị Can Trong Tố Tụng Hình Sự

Hoạt động tố tụng hình sự là quá trình mà các cơ quan nhà nước có thẩm quyền sử dụng quyền lực để làm rõ sự thật khách quan của vụ án. Quá trình này có thể hạn chế một số quyền hiến định của công dân nhằm mục đích đấu tranh phòng chống tội phạm, bảo vệ chế độ và cuộc sống bình yên của nhân dân. BLTTHS Việt Nam hiện hành đảm bảo nguyên tắc mọi công dân đều bình đẳng trước pháp luật và quyền bất khả xâm phạm về thân thể. Tuy nhiên, một số quy định chưa chặt chẽ và chưa phù hợp với pháp luật quốc tế, đặc biệt là các quy định về tạm giam, tạm giữ, thay đổi biện pháp ngăn chặn, thu thập chứng cứ, ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của bị can. Đảng và Nhà nước đặc biệt quan tâm đến cải cách tư pháp, trong đó có bảo đảm quyền con người và quyền của người tham gia tố tụng. Vì vậy, việc nghiên cứu và bảo đảm quyền của bị can là vô cùng quan trọng.

1.1. Khái Niệm và Đặc Điểm Quyền Của Bị Can Trong Tố Tụng

Theo Điều 60 BLTTHS năm 2015, bị can là người hoặc pháp nhân bị khởi tố về hình sự. Khởi tố về hình sự là hoạt động mà các cơ quan tiến hành tố tụng thực hiện để phát hiện, chứng minh và xử lý các hành vi phạm tội. Như vậy, khái niệm bị can bao gồm cả thể nhân (cá nhân) và pháp nhân thương mại. Quyền của bị can phát sinh khi có quyết định khởi tố và tư cách pháp lý này tồn tại cho đến khi Tòa án đưa ra xét xử hoặc có quyết định đình chỉ điều tra. Quyền của bị can vừa bao gồm các quyền cơ bản của công dân, vừa có những quyền đặc thù nhằm bảo vệ lợi ích hợp pháp của họ. BLTTHS ra đời với mục đích bảo vệ quyền con người, quyền công dân, thể hiện qua nguyên tắc tôn trọng và bảo vệ quyền con người tại Điều 8 BLTTHS.

1.2. Cơ Sở Pháp Lý Quy Định Quyền Của Bị Can Trong Tố Tụng

Khởi tố bị can là hoạt động tố tụng do Cơ quan điều tra hoặc Viện kiểm sát thực hiện thông qua quyết định khởi tố bằng văn bản. Quyết định này phải dựa trên cơ sở pháp lý vững chắc, đảm bảo tuân thủ các quy định của pháp luật tố tụng hình sự. Việc quy định quyền của bị can dựa trên các nguyên tắc cơ bản của luật pháp, đảm bảo sự công bằng và minh bạch trong quá trình tố tụng. Các quyền này được cụ thể hóa trong BLTTHS và các văn bản pháp luật liên quan, tạo cơ sở pháp lý để Nhà nước bảo vệ quyền lợi chính đáng của bị can. Theo Từ điển luật học của Viện khoa học pháp lý, Bộ tư pháp thì, quyền là khái niệm khoa học pháp lý dùng để chỉ những điều mà pháp luật công nhận và đảm bảo thực hiện đối với cá nhân, tổ chức để theo đó cá nhân được hưởng, được làm, được đòi hỏi mà không ai được ngăn cản, hạn chế.

1.3. Phân Loại Các Quyền Của Bị Can Trong Tố Tụng Hình Sự

Việc phân loại quyền của bị can giúp cho việc bảo vệ và thực thi các quyền này hiệu quả hơn. Dựa trên các tiêu chí khác nhau, quyền của bị can có thể được phân loại theo giai đoạn tố tụng (quyền trong giai đoạn điều tra, truy tố, xét xử), theo nội dung quyền (quyền được biết thông tin, quyền được bào chữa, quyền khiếu nại, tố cáo), hoặc theo chủ thể bảo đảm quyền (trách nhiệm của cơ quan điều tra, viện kiểm sát, tòa án). Việc phân loại này giúp các cơ quan tiến hành tố tụng và luật sư dễ dàng xác định và áp dụng các quy định pháp luật phù hợp để bảo vệ quyền của bị can. Ví dụ, quyền được biết về cáo buộc thuộc nhóm quyền được biết thông tin và phải được đảm bảo ngay từ giai đoạn điều tra.

II. Thực Trạng Thực Hiện Quyền Của Bị Can Tại Hải Phòng Phân Tích

Thực tiễn giải quyết các vụ án hình sự tại Hải Phòng cho thấy còn nhiều vấn đề đặt ra về quyền của bị can. Pháp luật tố tụng hình sự cần được quy định chặt chẽ hơn theo hướng mở rộng các quyền và có các quy định nhằm bảo đảm hơn nữa quyền của bị can trong quá trình tham gia tố tụng, hạn chế đến mức tối đa việc lạm dụng quyền lực của người tiến hành tố tụng. Các cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng và các ban ngành liên quan cần phải có sự nhận thức và quan tâm đầy đủ hơn về vấn đề bảo đảm quyền của bị can, coi đây là một trong những nhiệm vụ trọng tâm. Việc đảm bảo quyền của bị can trong tố tụng hình sự là một vấn đề phức tạp, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng và sự tham gia tích cực của luật sư.

2.1. Đánh Giá Thực Tiễn Thực Thi Quyền Bị Can Tại Hải Phòng

Việc đánh giá thực tiễn thực thi quyền bị can tại Hải Phòng cần dựa trên số liệu thống kê về các vụ án hình sự, số lượng bị can bị khởi tố, truy tố, xét xử, và số lượng vụ án có luật sư tham gia bào chữa. Đồng thời, cần xem xét các báo cáo về vi phạm quyền của bị can, các khiếu nại, tố cáo liên quan đến hoạt động tố tụng. Việc thu thập và phân tích thông tin này giúp nhận diện các điểm nghẽn, các vấn đề còn tồn tại trong quá trình thực thi quyền bị can. Ví dụ, số liệu có thể cho thấy tỷ lệ vụ án có luật sư tham gia còn thấp, hoặc số lượng khiếu nại về việc không được tiếp cận luật sư tăng cao.

2.2. Những Hạn Chế và Khó Khăn Trong Bảo Đảm Quyền Bị Can

Một số hạn chế và khó khăn trong bảo đảm quyền bị can tại Hải Phòng có thể bao gồm: thiếu nguồn lực (nhân lực, vật lực) cho các cơ quan tiến hành tố tụng; nhận thức pháp luật của người dân còn hạn chế; quy trình tố tụng còn rườm rà, phức tạp; sự phối hợp giữa các cơ quan chức năng chưa chặt chẽ; và sự thiếu khách quan, công tâm của một số cán bộ, công chức. Bên cạnh đó, việc tiếp cận thông tin và chứng cứ của luật sư còn gặp nhiều khó khăn, ảnh hưởng đến khả năng bào chữa cho bị can. Điều này đòi hỏi cần có các giải pháp đồng bộ để khắc phục các hạn chế này.

2.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc thực hiện Quyền Bị Can

Việc thực hiện Quyền Bị Can có nhiều yếu tố ảnh hưởng, bao gồm yếu tố khách quan như trình độ dân trí, điều kiện kinh tế - xã hội, và yếu tố chủ quan như năng lực, phẩm chất của cán bộ tư pháp, sự phối hợp giữa các cơ quan chức năng. Ví dụ, ở những khu vực vùng sâu vùng xa, nơi trình độ dân trí còn thấp, việc tiếp cận thông tin pháp luật và thực hiện quyền của bị can gặp nhiều khó khăn hơn. Do đó, cần có các giải pháp phù hợp với từng địa bàn, từng đối tượng để nâng cao hiệu quả bảo vệ quyền của bị can.

III. Giải Pháp Hoàn Thiện Pháp Luật Bảo Vệ Quyền Của Bị Can

Để bảo vệ quyền của bị can một cách hiệu quả hơn, cần có các giải pháp hoàn thiện pháp luật, bao gồm việc sửa đổi, bổ sung các quy định của BLTTHS và các văn bản pháp luật liên quan. Các quy định cần được sửa đổi theo hướng mở rộng quyền của bị can, tăng cường trách nhiệm của các cơ quan tiến hành tố tụng, và đảm bảo sự minh bạch, công khai trong quá trình tố tụng. Đồng thời, cần có các quy định cụ thể về cơ chế giám sát, kiểm tra việc thực thi pháp luật để ngăn chặn các hành vi vi phạm quyền của bị can. Cần rà soát và sửa đổi các quy định chồng chéo, mâu thuẫn trong hệ thống pháp luật tố tụng hình sự.

3.1. Sửa Đổi Bổ Sung Các Quy Định Của BLTTHS Về Quyền Bị Can

Việc sửa đổi, bổ sung các quy định của BLTTHS cần tập trung vào các vấn đề như: quyền được biết thông tin về cáo buộc, quyền được bào chữa ngay từ giai đoạn đầu của quá trình tố tụng, quyền được tiếp cận luật sư, quyền im lặng, quyền được bảo vệ khỏi các biện pháp cưỡng bức bất hợp pháp, và quyền khiếu nại, tố cáo. Các quy định cần được diễn đạt rõ ràng, cụ thể, dễ hiểu, và phù hợp với các chuẩn mực quốc tế về quyền con người. Cần có các quy định về chế tài xử lý nghiêm các hành vi vi phạm quyền của bị can.

3.2. Hoàn Thiện Cơ Chế Giám Sát Việc Thực Thi Pháp Luật

Cơ chế giám sát việc thực thi pháp luật cần bao gồm: giám sát của Quốc hội, Hội đồng nhân dân các cấp, giám sát của Viện kiểm sát nhân dân, giám sát của Tòa án nhân dân, giám sát của các tổ chức xã hội, và giám sát của công dân. Cần có các quy định về trình tự, thủ tục giám sát, trách nhiệm của các chủ thể giám sát, và cơ chế xử lý các vi phạm được phát hiện thông qua hoạt động giám sát. Cần tạo điều kiện thuận lợi để công dân tham gia giám sát hoạt động tố tụng.

3.3. Nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ tư pháp

Cần nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ tư pháp thông qua các chương trình đào tạo, bồi dưỡng về kiến thức pháp luật, kỹ năng nghiệp vụ, và đạo đức nghề nghiệp. Cần chú trọng đào tạo về quyền con người, quyền của người tham gia tố tụng, và kỹ năng giải quyết các vụ án phức tạp. Cần có cơ chế đánh giá, kiểm tra định kỳ năng lực của cán bộ tư pháp để đảm bảo chất lượng công việc.

IV. Nâng Cao Chất Lượng Thực Hiện Quyền Bị Can Trên Thực Tế

Ngoài việc hoàn thiện pháp luật, cần có các giải pháp nâng cao chất lượng thực hiện quyền bị can trên thực tế, bao gồm việc tăng cường tuyên truyền, phổ biến pháp luật, nâng cao nhận thức của người dân, tăng cường vai trò của luật sư và trợ giúp pháp lý, và tăng cường sự phối hợp giữa các cơ quan chức năng. Cần xây dựng môi trường pháp lý thuận lợi để người dân dễ dàng tiếp cận thông tin pháp luật và thực hiện quyền của mình. Đặc biệt, cần tăng cường vai trò của luật sư trong việc bảo vệ quyền của bị can ngay từ giai đoạn đầu của quá trình tố tụng.

4.1. Tăng Cường Tuyên Truyền Phổ Biến Pháp Luật Về Quyền Bị Can

Cần tăng cường tuyên truyền, phổ biến pháp luật về quyền bị can thông qua các phương tiện thông tin đại chúng, các hội nghị, hội thảo, và các hoạt động tư vấn pháp luật miễn phí. Cần chú trọng tuyên truyền cho các đối tượng dễ bị tổn thương như người nghèo, người dân tộc thiểu số, và người có trình độ học vấn thấp. Cần sử dụng ngôn ngữ đơn giản, dễ hiểu để truyền tải thông tin pháp luật.

4.2. Phát Huy Vai Trò Của Luật Sư Và Trợ Giúp Pháp Lý

Cần tạo điều kiện thuận lợi để luật sư tham gia vào quá trình tố tụng ngay từ giai đoạn đầu, đảm bảo luật sư có đủ thời gian và nguồn lực để thu thập chứng cứ, nghiên cứu hồ sơ, và bào chữa cho bị can. Cần tăng cường hoạt động trợ giúp pháp lý miễn phí cho các đối tượng nghèo, người dân tộc thiểu số, và các đối tượng khác thuộc diện được trợ giúp pháp lý. Cần nâng cao chất lượng dịch vụ trợ giúp pháp lý để đảm bảo quyền lợi của bị can.

4.3. Tăng cường sự phối hợp giữa các cơ quan chức năng

Cần tăng cường sự phối hợp giữa các cơ quan chức năng như cơ quan điều tra, viện kiểm sát, tòa án, và các tổ chức xã hội trong việc bảo vệ quyền của bị can. Cần xây dựng quy chế phối hợp rõ ràng, cụ thể, và có cơ chế kiểm tra, giám sát việc thực hiện. Cần giải quyết kịp thời các tranh chấp, vướng mắc phát sinh trong quá trình phối hợp.

V. Nghiên Cứu Thực Tiễn Về Quyền Của Bị Can Tại Hải Phòng

Việc nghiên cứu thực tiễn về quyền của bị can tại Hải Phòng giúp chúng ta hiểu rõ hơn về những khó khăn và thách thức mà các bị can đang phải đối mặt trong quá trình tố tụng hình sự. Qua đó, có thể đưa ra những giải pháp thiết thực và hiệu quả để bảo vệ quyền lợi chính đáng của họ. Nghiên cứu này cần tập trung vào việc thu thập và phân tích dữ liệu về các vụ án hình sự tại Hải Phòng, đặc biệt là những vụ án có liên quan đến vi phạm quyền của bị can. Đồng thời, cần phỏng vấn các bị can, luật sư, cán bộ tư pháp và các bên liên quan để có được cái nhìn toàn diện và sâu sắc về vấn đề này.

5.1. Phương Pháp Nghiên Cứu Thực Tiễn Về Quyền Của Bị Can

Để thực hiện nghiên cứu thực tiễn về quyền của bị can, cần sử dụng các phương pháp nghiên cứu khoa học như: phương pháp thu thập và phân tích dữ liệu định lượng (số liệu thống kê về các vụ án, số lượng bị can, số lượng luật sư tham gia, v.v.); phương pháp phỏng vấn sâu các đối tượng liên quan; phương pháp nghiên cứu hồ sơ vụ án; và phương pháp so sánh, đối chiếu với các quy định của pháp luật và các chuẩn mực quốc tế. Việc sử dụng kết hợp các phương pháp này giúp đảm bảo tính khách quan, chính xác và toàn diện của nghiên cứu.

5.2. Kết Quả Nghiên Cứu Thực Tiễn và Đề Xuất Giải Pháp

Kết quả nghiên cứu thực tiễn cần được trình bày một cách rõ ràng, mạch lạc, và có tính thuyết phục. Các kết quả này cần chỉ ra những vi phạm quyền của bị can thường gặp, những nguyên nhân dẫn đến vi phạm, và những hậu quả của vi phạm đối với bị can và xã hội. Trên cơ sở đó, cần đề xuất các giải pháp cụ thể, khả thi và có tính hệ thống để khắc phục những hạn chế, yếu kém và nâng cao hiệu quả bảo vệ quyền của bị can tại Hải Phòng. Các giải pháp này cần được xây dựng dựa trên cơ sở pháp lý vững chắc và phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội của địa phương.

VI. Kết Luận và Hướng Nghiên Cứu Quyền Bị Can Tương Lai

Việc bảo đảm quyền của bị can trong tố tụng hình sự là một yêu cầu cấp thiết trong bối cảnh cải cách tư pháp hiện nay. Nghiên cứu này đã góp phần làm sáng tỏ những vấn đề lý luận và thực tiễn liên quan đến quyền của bị can tại Hải Phòng, đồng thời đề xuất các giải pháp cụ thể để nâng cao hiệu quả bảo vệ quyền của bị can. Trong tương lai, cần tiếp tục nghiên cứu sâu hơn về các khía cạnh khác của quyền của bị can, như quyền được bảo vệ khỏi các biện pháp cưỡng bức bất hợp pháp, quyền được bồi thường thiệt hại khi bị oan sai, và quyền được tiếp cận công lý một cách bình đẳng.

6.1. Tóm Tắt Các Kết Quả Nghiên Cứu Chính Về Quyền Bị Can

Nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc bảo đảm quyền của bị can tại Hải Phòng còn nhiều hạn chế, yếu kém, đặc biệt là trong giai đoạn điều tra. Các vi phạm quyền của bị can thường gặp bao gồm: không được thông báo đầy đủ về quyền và nghĩa vụ, không được tiếp cận luật sư kịp thời, bị áp dụng các biện pháp cưỡng bức bất hợp pháp, và bị phân biệt đối xử. Nguyên nhân của những hạn chế này là do thiếu nguồn lực, nhận thức pháp luật còn hạn chế, quy trình tố tụng còn rườm rà, và sự phối hợp giữa các cơ quan chức năng chưa chặt chẽ.

6.2. Các Hướng Nghiên Cứu Tiếp Theo Về Quyền Của Bị Can

Các hướng nghiên cứu tiếp theo về quyền của bị can có thể tập trung vào các vấn đề như: nghiên cứu so sánh pháp luật về quyền của bị can giữa Việt Nam và các nước khác trên thế giới; nghiên cứu về tác động của công nghệ thông tin đến quyền của bị can; nghiên cứu về vai trò của các tổ chức xã hội trong việc bảo vệ quyền của bị can; và nghiên cứu về các giải pháp nâng cao hiệu quả thi hành án hình sự đối với các bị can.

Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn từ năm 2015 đến năm 2019, trên địa bàn thành phố Hải Phòng, Cơ quan điều tra hai cấp đã khởi tố mới tổng số khoảng 10.322 bị can, trong khi Viện kiểm sát hai cấp đã truy tố khoảng 10.353 bị can. Quyền của bị can trong tố tụng hình sự là một lĩnh vực pháp lý quan trọng, nhằm bảo đảm quyền con người và quyền công dân trong quá trình tố tụng, đồng thời góp phần nâng cao hiệu quả công tác đấu tranh phòng chống tội phạm. Luận văn tập trung nghiên cứu các quy định pháp luật về quyền của bị can trong Bộ luật Tố tụng hình sự Việt Nam, phân tích thực tiễn thực hiện quyền này tại thành phố Hải Phòng, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng thực hiện quyền của bị can trong tố tụng hình sự.

Mục tiêu nghiên cứu cụ thể là làm rõ các quy định pháp luật về quyền của bị can, đánh giá thực trạng bảo đảm quyền của bị can tại Hải Phòng, xác định những hạn chế, vướng mắc và đề xuất giải pháp hoàn thiện pháp luật cũng như nâng cao hiệu quả thực hiện quyền của bị can. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào giai đoạn điều tra, truy tố trên địa bàn thành phố Hải Phòng trong khoảng thời gian 2015-2019. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần hoàn thiện lý luận và thực tiễn về quyền của bị can, đồng thời hỗ trợ các cơ quan tiến hành tố tụng nâng cao hiệu quả bảo vệ quyền con người trong tố tụng hình sự.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và lịch sử, tư tưởng Hồ Chí Minh, cùng các quan điểm của Đảng về nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và cải cách tư pháp. Hai lý thuyết trọng tâm được áp dụng gồm:

• Lý thuyết quyền con người và quyền công dân: Nhấn mạnh quyền của bị can là một phần của quyền con người, được Hiến pháp và pháp luật bảo vệ, đảm bảo tính công bằng và nhân đạo trong tố tụng hình sự.

• Lý thuyết nguyên tắc tố tụng hình sự: Bao gồm các nguyên tắc cơ bản như tôn trọng và bảo vệ quyền con người, nguyên tắc suy đoán vô tội, nguyên tắc bảo đảm quyền bào chữa, nguyên tắc bình đẳng trước pháp luật.

Các khái niệm chính được làm rõ gồm: bị can, quyền của bị can, trách nhiệm bảo đảm quyền của bị can, các biện pháp tố tụng và biện pháp ngăn chặn trong tố tụng hình sự.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính bao gồm số liệu thống kê từ Viện kiểm sát nhân dân thành phố Hải Phòng, hồ sơ vụ án, các văn bản pháp luật như Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015, Hiến pháp năm 2013, Luật Trợ giúp pháp lý, Luật Công an nhân dân, Luật Luật sư và các văn bản hướng dẫn thi hành.

Phương pháp phân tích được sử dụng là phân tích, tổng hợp, so sánh, thống kê và khảo sát thực tiễn tố tụng. Cỡ mẫu nghiên cứu gồm các vụ án hình sự trên địa bàn Hải Phòng trong giai đoạn 2015-2019 với hơn 10.000 bị can được khởi tố và truy tố. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu toàn bộ các vụ án có hồ sơ đầy đủ để đảm bảo tính đại diện và khách quan. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2019 đến 2020, bao gồm thu thập số liệu, phân tích và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Quyền được biết lý do khởi tố và nhận quyết định khởi tố bị can được thực hiện đầy đủ: 100% bị can tại Hải Phòng được thông báo và biết lý do bị khởi tố, các quyết định khởi tố và phê chuẩn đều được lập biên bản bàn giao. Tuy nhiên, có khoảng 0,1% trường hợp bị can chỉ ký nhận biên bản mà không nhận quyết định khởi tố trên thực tế.

2. Quyền được thông báo, giải thích về quyền và nghĩa vụ của bị can còn tồn tại hạn chế: Mặc dù đa số điều tra viên đã thực hiện việc thông báo quyền và nghĩa vụ, song phần lớn chỉ dừng lại ở việc thông báo mà chưa giải thích đầy đủ, dẫn đến nhiều bị can không hiểu rõ quyền của mình. Điều này ảnh hưởng đến khả năng tự bảo vệ và bào chữa của bị can.

3. Quyền tự khai, trình bày ý kiến và quyền yêu cầu được bảo đảm nhưng chưa đồng đều: Bị can có quyền trình bày lời khai, không bị buộc phải nhận tội, và có quyền đưa ra chứng cứ, yêu cầu giám định, định giá tài sản. Tuy nhiên, trong thực tế, việc thực hiện quyền yêu cầu chưa được quy định rõ ràng và chưa được thực hiện đầy đủ, gây khó khăn cho bị can trong việc bảo vệ quyền lợi.

4. Quyền được bào chữa được bảo đảm nhưng còn hạn chế về mặt nhận thức và hỗ trợ pháp lý: Luật sư, trợ giúp viên pháp lý và bào chữa viên nhân dân đã tham gia tố tụng, góp phần bảo vệ quyền của bị can. Tuy nhiên, phần lớn bị can là cá nhân thiếu hiểu biết pháp luật, chưa tiếp cận đầy đủ dịch vụ trợ giúp pháp lý miễn phí, ảnh hưởng đến hiệu quả bảo vệ quyền.

Thảo luận kết quả

Việc bảo đảm quyền của bị can tại Hải Phòng đã có nhiều tiến bộ, thể hiện qua số liệu thống kê và thực tiễn tố tụng. Việc 100% bị can được biết lý do khởi tố và nhận quyết định khởi tố là minh chứng cho sự tuân thủ nghiêm túc pháp luật của các cơ quan tiến hành tố tụng. Tuy nhiên, việc chỉ thông báo mà không giải thích đầy đủ quyền và nghĩa vụ của bị can làm giảm hiệu quả bảo vệ quyền con người, nhất là trong bối cảnh nhiều bị can thiếu hiểu biết pháp luật.

So sánh với các nghiên cứu trong nước, kết quả này tương đồng với thực trạng chung về bảo đảm quyền của bị can, cho thấy cần tăng cường đào tạo, nâng cao nhận thức cho cán bộ điều tra và kiểm sát viên. Việc chưa quy định rõ ràng về quyền yêu cầu của bị can cũng là điểm hạn chế, cần được hoàn thiện trong luật để tránh việc bị can bị thiệt thòi do không được đáp ứng yêu cầu chính đáng.

Vai trò của luật sư và trợ giúp viên pháp lý là rất quan trọng trong việc bảo vệ quyền của bị can, tuy nhiên, việc tiếp cận dịch vụ này còn hạn chế do nhiều nguyên nhân như thiếu thông tin, khó khăn về tài chính và nhận thức. Điều này đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan tư pháp và các tổ chức trợ giúp pháp lý để nâng cao hiệu quả bảo vệ quyền của bị can.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ bị can được nhận quyết định khởi tố, tỷ lệ bị can được giải thích quyền và nghĩa vụ, cũng như số vụ án có luật sư hoặc trợ giúp viên pháp lý tham gia, giúp minh họa rõ nét hơn thực trạng bảo đảm quyền của bị can.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường đào tạo, nâng cao nhận thức cho cán bộ điều tra và kiểm sát viên về việc giải thích đầy đủ, rõ ràng quyền và nghĩa vụ của bị can ngay từ giai đoạn đầu tố tụng nhằm đảm bảo bị can hiểu và thực hiện quyền của mình hiệu quả. Thời gian thực hiện: trong vòng 12 tháng; chủ thể: Viện kiểm sát nhân dân, Cơ quan điều tra.

2. Hoàn thiện quy định pháp luật về quyền yêu cầu của bị can trong Bộ luật Tố tụng hình sự và các văn bản hướng dẫn thi hành, làm rõ các trường hợp bị can được quyền yêu cầu và thủ tục thực hiện để tránh việc bị can bị thiệt thòi. Thời gian thực hiện: 18 tháng; chủ thể: Quốc hội, Bộ Tư pháp.

3. Mở rộng và nâng cao chất lượng dịch vụ trợ giúp pháp lý miễn phí cho bị can, đặc biệt là các đối tượng yếu thế, nhằm đảm bảo quyền được bào chữa và bảo vệ quyền lợi hợp pháp. Thời gian thực hiện: liên tục, ưu tiên trong 24 tháng; chủ thể: Sở Tư pháp, Trung tâm trợ giúp pháp lý, Đoàn Luật sư.

4. Tăng cường phối hợp giữa các cơ quan tiến hành tố tụng và các tổ chức xã hội như Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong công tác giám sát, bảo vệ quyền của bị can, góp phần nâng cao tính minh bạch và công bằng trong tố tụng hình sự. Thời gian thực hiện: 12 tháng; chủ thể: Viện kiểm sát, Cơ quan điều tra, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Cán bộ, công chức trong các cơ quan tiến hành tố tụng (Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án): Giúp nâng cao nhận thức và kỹ năng bảo đảm quyền của bị can, từ đó thực hiện công tác tố tụng công bằng, minh bạch.

2. Luật sư, trợ giúp viên pháp lý và các tổ chức trợ giúp pháp lý: Cung cấp cơ sở pháp lý và thực tiễn để cải thiện dịch vụ bào chữa, trợ giúp pháp lý cho bị can, đặc biệt trong các vụ án hình sự.

3. Nhà nghiên cứu, giảng viên luật và sinh viên ngành luật: Là tài liệu tham khảo quý giá về quyền của bị can trong tố tụng hình sự, giúp phát triển nghiên cứu và giảng dạy chuyên sâu.

4. Các nhà hoạch định chính sách và lập pháp: Hỗ trợ trong việc hoàn thiện hệ thống pháp luật tố tụng hình sự, đặc biệt là các quy định về quyền và trách nhiệm bảo đảm quyền của bị can.

Câu hỏi thường gặp

1. Quyền của bị can trong tố tụng hình sự bao gồm những gì?
   Bị can có quyền được biết lý do bị khởi tố, nhận các quyết định tố tụng, quyền trình bày lời khai, quyền không bị buộc phải nhận tội, quyền đưa ra chứng cứ và yêu cầu giám định, quyền được bào chữa hoặc nhờ người khác bào chữa. Ví dụ, tại Hải Phòng, 100% bị can được nhận quyết định khởi tố và biết lý do bị khởi tố.

2. Cơ quan nào có trách nhiệm bảo đảm quyền của bị can?
   Chủ yếu là Cơ quan điều tra và Viện kiểm sát nhân dân, đồng thời có sự phối hợp của các tổ chức như Đoàn Luật sư, Trung tâm trợ giúp pháp lý và Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. Họ phải tuân thủ pháp luật và chịu trách nhiệm về hành vi, quyết định của mình.

3. Bị can có quyền im lặng không?
   Có. Bị can không bị buộc phải đưa ra lời khai chống lại chính mình hoặc nhận mình có tội. Quyền này giúp bảo vệ bị can khỏi việc bị ép cung hoặc bức cung trong quá trình điều tra.

4. Quyền bào chữa của bị can được thực hiện như thế nào?
   Bị can có quyền tự bào chữa hoặc nhờ luật sư, trợ giúp viên pháp lý, bào chữa viên nhân dân bào chữa. Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 đã mở rộng đối tượng được trợ giúp pháp lý miễn phí, giúp nhiều bị can yếu thế tiếp cận dịch vụ này.

5. Nếu bị can không được giải thích đầy đủ quyền và nghĩa vụ thì có ảnh hưởng gì?
   Việc không giải thích đầy đủ có thể làm giảm khả năng bị can tự bảo vệ, dẫn đến việc bị can không hiểu rõ quyền lợi, dễ bị lạm dụng quyền lực từ cơ quan tiến hành tố tụng, ảnh hưởng đến tính công bằng và khách quan của tố tụng hình sự.

Kết luận

• Luận văn đã làm rõ các quy định pháp luật về quyền của bị can trong Bộ luật Tố tụng hình sự Việt Nam và thực trạng thực hiện quyền này tại thành phố Hải Phòng trong giai đoạn 2015-2019.
• Kết quả nghiên cứu cho thấy quyền của bị can được bảo đảm tương đối đầy đủ, tuy nhiên còn tồn tại hạn chế về việc giải thích quyền và nghĩa vụ, cũng như việc thực hiện quyền yêu cầu.
• Luận văn đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả bảo đảm quyền của bị can, bao gồm đào tạo cán bộ, hoàn thiện pháp luật, mở rộng trợ giúp pháp lý và tăng cường phối hợp các cơ quan.
• Các bước tiếp theo cần tập trung vào việc triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi bảo đảm quyền của bị can trong các giai đoạn tố tụng khác.
• Kêu gọi các cơ quan tiến hành tố tụng, tổ chức trợ giúp pháp lý và các nhà hoạch định chính sách cùng chung tay thực hiện để bảo vệ quyền con người trong tố tụng hình sự một cách hiệu quả và bền vững.