Tổng quan nghiên cứu

Quản lý thu ngân sách nhà nước (NSNN) là một trong những công cụ chính sách tài chính quan trọng, đóng vai trò thiết yếu trong điều tiết kinh tế vĩ mô và phát triển kinh tế - xã hội. Tại Việt Nam, Luật Ngân sách Nhà nước năm 2015 đã quy định rõ vai trò và trách nhiệm của các cấp chính quyền trong quản lý ngân sách, trong đó ngân sách cấp quận, huyện là bộ phận cấu thành quan trọng của NSNN. Quận Bắc Từ Liêm, thành phố Hà Nội, được thành lập năm 2014 trên cơ sở điều chỉnh địa giới hành chính huyện Từ Liêm, là một đơn vị hành chính có quy mô dân số lớn và tốc độ tăng cơ học cao. Tuy nhiên, khả năng thu ngân sách của quận chỉ chiếm khoảng ¼ so với tổng thu ngân sách huyện Từ Liêm trước đây, gây ra nhiều khó khăn trong công tác quản lý thu ngân sách.

Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2014-2017 nhằm đánh giá thực trạng quản lý thu NSNN của quận Bắc Từ Liêm, xác định những tồn tại, hạn chế và nguyên nhân, từ đó đề xuất các giải pháp khả thi nhằm tăng cường hiệu quả quản lý thu ngân sách. Mục tiêu cụ thể là hệ thống hóa cơ sở lý luận, phân tích thực trạng công tác quản lý thu ngân sách, đồng thời đề xuất các giải pháp phù hợp với điều kiện phát triển kinh tế - xã hội của quận. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương, đảm bảo cân đối ngân sách và thực hiện các nhiệm vụ chính trị, xã hội của quận.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, tập trung vào các khái niệm chính sau:

  • Ngân sách nhà nước (NSNN): Toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định nhằm đảm bảo thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước theo Luật Ngân sách Nhà nước năm 2015.
  • Quản lý thu NSNN: Quá trình sử dụng các công cụ, biện pháp dựa trên quyền lực chính trị của Nhà nước để tập trung các nguồn lực tài chính, kiểm soát các nhân tố tác động đến thu ngân sách nhằm đạt mục tiêu đề ra.
  • Phân cấp quản lý ngân sách: Việc xác định phạm vi, quyền hạn và trách nhiệm của các cấp chính quyền trong quản lý NSNN, đảm bảo sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý.
  • Nguyên tắc quản lý thu NSNN: Bao gồm nguyên tắc thống nhất, phân cấp, hiệu quả, bù đắp tổng thể, niên độ, chuyên dụng, cân đối ngân sách, công khai minh bạch và đảm bảo trách nhiệm.
  • Chu trình quản lý thu NSNN cấp quận: Bao gồm các bước lập dự toán thu, chấp hành dự toán, quyết toán thu và công tác kiểm tra, giám sát.

Khung lý thuyết này giúp phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý thu ngân sách, đánh giá hiệu quả công tác quản lý và đề xuất các giải pháp phù hợp.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng kết hợp với các phương pháp nghiên cứu cụ thể:

  • Phương pháp thu thập số liệu thứ cấp: Thu thập dữ liệu từ các báo cáo dự toán, quyết toán thu ngân sách quận Bắc Từ Liêm giai đoạn 2014-2017, các văn bản pháp luật, tài liệu chuyên ngành, báo cáo của các cơ quan quản lý tài chính, thuế, kho bạc quận và các nguồn thông tin công khai trên báo chí, Internet.
  • Phương pháp thống kê - so sánh: Phân tích số liệu thu ngân sách qua các năm để đánh giá sự biến động, mức độ hoàn thành dự toán thu, so sánh các chỉ tiêu thu theo từng nguồn thu và từng năm nhằm xác định hiệu quả quản lý thu ngân sách.
  • Phương pháp phân tích - tổng hợp: Tổng hợp các kết quả phân tích số liệu và thông tin thực tiễn để đánh giá thực trạng, nhận diện các tồn tại, hạn chế và nguyên nhân, từ đó đề xuất các giải pháp khả thi.
  • Phương pháp nghiên cứu định tính: Nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý thu ngân sách như điều kiện tự nhiên, môi trường vĩ mô, chính sách pháp luật, văn hóa xã hội, năng lực cán bộ quản lý.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ số liệu thu ngân sách quận Bắc Từ Liêm trong giai đoạn 2014-2017, được lựa chọn nhằm đảm bảo tính đại diện và phản ánh chính xác thực trạng quản lý thu ngân sách tại địa phương.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tình hình thu ngân sách quận Bắc Từ Liêm giai đoạn 2014-2017: Tổng thu ngân sách quận tăng trưởng ổn định qua các năm, tuy nhiên khả năng thu chỉ đạt khoảng 25% so với tổng thu của huyện Từ Liêm trước đây. Cụ thể, năm 2014, tổng thu ngân sách đạt khoảng X tỷ đồng, tăng lên Y tỷ đồng vào năm 2017, tương ứng mức tăng khoảng Z% trong 4 năm.

  2. Hiệu quả quản lý lập dự toán thu ngân sách: Dự toán thu ngân sách quận được lập chi tiết theo mục lục ngân sách, bám sát các chỉ tiêu kinh tế vĩ mô và quy định pháp luật. Tỷ lệ quyết toán thu so với dự toán đạt mức trung bình khoảng 90-95%, cho thấy công tác lập dự toán và chấp hành dự toán thu được thực hiện tương đối tốt.

  3. Công tác quản lý chấp hành dự toán thu: Việc thu ngân sách được tổ chức theo đúng quy trình, đảm bảo thu đúng, thu đủ các khoản thu theo dự toán. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại tình trạng thất thu và nợ đọng thuế ở một số lĩnh vực, đặc biệt là khu vực kinh tế ngoài quốc doanh và hộ kinh doanh cá thể.

  4. Công tác quyết toán và kiểm tra, giám sát: Báo cáo quyết toán thu ngân sách được lập đầy đủ, chính xác và kịp thời, có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan tài chính, thuế và kho bạc. Công tác thanh tra, kiểm tra được thực hiện định kỳ và đột xuất, góp phần phát hiện và xử lý các sai phạm, nâng cao tính minh bạch và hiệu quả quản lý thu ngân sách.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những tồn tại trong quản lý thu ngân sách quận Bắc Từ Liêm chủ yếu do quận là đơn vị hành chính mới thành lập, cơ sở hạ tầng kỹ thuật còn thiếu và chưa đồng bộ, ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất kinh doanh và nguồn thu ngân sách. Bên cạnh đó, các chính sách thuế, phí còn chồng chéo, chế tài chưa chặt chẽ, công tác quản lý và kiểm soát nguồn thu chưa được thực hiện triệt để, dẫn đến thất thu và nợ đọng thuế.

So sánh với các địa phương như quận Cầu Giấy, huyện Đức Phổ và huyện Thiệu Hóa, Bắc Từ Liêm còn nhiều hạn chế trong việc khai thác nguồn thu và tổ chức quản lý thu ngân sách. Các địa phương này đã áp dụng đồng bộ các giải pháp như hiện đại hóa công tác thu, tăng cường tuyên truyền, cải cách hành chính và nâng cao năng lực cán bộ, từ đó đạt được mức tăng trưởng thu ngân sách cao hơn, vượt dự toán giao.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng thu ngân sách qua các năm, bảng so sánh tỷ lệ quyết toán thu so với dự toán và biểu đồ phân bổ các nguồn thu ngân sách quận. Những biểu đồ này giúp minh họa rõ nét hiệu quả quản lý thu ngân sách và các điểm cần cải thiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện chính sách pháp luật và cơ chế phân cấp quản lý ngân sách cấp quận: Cần rà soát, sửa đổi các chính sách thuế, phí để loại bỏ chồng chéo, tạo điều kiện thuận lợi cho công tác thu ngân sách. Thời gian thực hiện: 1-2 năm. Chủ thể thực hiện: UBND Thành phố Hà Nội phối hợp với Sở Tài chính và các cơ quan liên quan.

  2. Nâng cao chất lượng quản lý lập dự toán thu ngân sách: Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong việc dự báo, lập dự toán thu ngân sách, đảm bảo dự toán sát với thực tế kinh tế - xã hội và khả năng thu của quận. Thời gian thực hiện: liên tục hàng năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch quận Bắc Từ Liêm.

  3. Tăng cường công tác quản lý, khai thác nguồn thu và chống thất thu: Phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan thuế, kho bạc và các đơn vị liên quan để kiểm soát nguồn thu, rà soát các đối tượng nộp thuế, xử lý nghiêm các trường hợp chây ỳ, nợ đọng thuế. Thời gian thực hiện: ngay lập tức và duy trì thường xuyên. Chủ thể thực hiện: Chi cục Thuế, Kho bạc Nhà nước quận Bắc Từ Liêm.

  4. Nâng cao nhận thức và năng lực của cán bộ quản lý thu ngân sách: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ, kỹ năng quản lý và ứng dụng công nghệ thông tin cho đội ngũ cán bộ quản lý thu ngân sách. Thời gian thực hiện: 1-3 năm. Chủ thể thực hiện: UBND quận phối hợp với các cơ sở đào tạo chuyên ngành.

  5. Đẩy mạnh cải cách hành chính và ứng dụng công nghệ thông tin: Triển khai hệ thống thu ngân sách điện tử, đơn giản hóa thủ tục hành chính, tạo thuận lợi cho tổ chức, cá nhân trong việc thực hiện nghĩa vụ thuế. Thời gian thực hiện: 2 năm. Chủ thể thực hiện: UBND quận, Chi cục Thuế, Kho bạc Nhà nước.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp quận, huyện: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý thu ngân sách cấp quận, giúp nâng cao hiệu quả công tác quản lý tài chính công tại địa phương.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính công: Thông tin về thực trạng và giải pháp quản lý thu ngân sách tại quận Bắc Từ Liêm giúp xây dựng chính sách phù hợp với điều kiện phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

  3. Sinh viên, nghiên cứu sinh chuyên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Luận văn là tài liệu tham khảo hữu ích về phương pháp nghiên cứu, phân tích số liệu và đề xuất giải pháp trong lĩnh vực quản lý ngân sách nhà nước.

  4. Các cơ quan thuế, kho bạc và tài chính địa phương: Cung cấp các kinh nghiệm thực tiễn và bài học quản lý thu ngân sách, hỗ trợ nâng cao năng lực tổ chức thu, kiểm tra, giám sát và quyết toán ngân sách.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý thu ngân sách nhà nước cấp quận có vai trò gì trong phát triển kinh tế địa phương?
    Quản lý thu ngân sách cấp quận là công cụ quan trọng để huy động nguồn lực tài chính, đảm bảo cân đối ngân sách, phục vụ các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công và thúc đẩy phát triển bền vững.

  2. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý thu ngân sách quận Bắc Từ Liêm?
    Bao gồm điều kiện tự nhiên, môi trường kinh tế vĩ mô, chính sách pháp luật, văn hóa xã hội, năng lực cán bộ quản lý và cơ sở hạ tầng kỹ thuật. Sự phối hợp đồng bộ giữa các cơ quan quản lý cũng là yếu tố quyết định.

  3. Phương pháp nào được sử dụng để đánh giá thực trạng quản lý thu ngân sách trong luận văn?
    Luận văn sử dụng phương pháp thu thập số liệu thứ cấp, thống kê - so sánh, phân tích - tổng hợp và nghiên cứu định tính để đánh giá thực trạng, xác định tồn tại và đề xuất giải pháp.

  4. Các giải pháp chính để tăng cường quản lý thu ngân sách quận Bắc Từ Liêm là gì?
    Hoàn thiện chính sách pháp luật, nâng cao chất lượng lập dự toán, tăng cường quản lý nguồn thu và chống thất thu, nâng cao năng lực cán bộ, đẩy mạnh cải cách hành chính và ứng dụng công nghệ thông tin.

  5. Làm thế nào để giảm thất thu và nợ đọng thuế tại quận Bắc Từ Liêm?
    Cần tăng cường kiểm tra, giám sát, phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan thuế, kho bạc và các đơn vị liên quan; áp dụng các biện pháp xử lý nghiêm các trường hợp chây ỳ; đồng thời tuyên truyền, hỗ trợ người nộp thuế thực hiện đúng nghĩa vụ.

Kết luận

  • Quản lý thu ngân sách nhà nước cấp quận Bắc Từ Liêm trong giai đoạn 2014-2017 đã đạt được những kết quả tích cực nhưng vẫn còn nhiều hạn chế do đặc thù quận mới thành lập và các yếu tố khách quan, chủ quan.
  • Công tác lập dự toán, chấp hành dự toán và quyết toán thu ngân sách được tổ chức tương đối bài bản, tỷ lệ quyết toán so với dự toán đạt khoảng 90-95%.
  • Các tồn tại chủ yếu liên quan đến thất thu, nợ đọng thuế, chồng chéo chính sách và năng lực quản lý còn hạn chế.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện chính sách pháp luật, nâng cao năng lực cán bộ, ứng dụng công nghệ thông tin và tăng cường kiểm tra, giám sát nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi cho các bước tiếp theo trong việc cải thiện công tác quản lý tài chính công tại quận Bắc Từ Liêm, góp phần phát triển kinh tế - xã hội địa phương bền vững.

Các cơ quan quản lý, nhà nghiên cứu và cán bộ tài chính công nên áp dụng các giải pháp đề xuất để nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, cập nhật các chính sách mới nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển trong giai đoạn tới.