Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông, việc quản lý thiết bị dạy học (TBDH) tại các trường trung học cơ sở (THCS) đóng vai trò then chốt trong nâng cao chất lượng dạy và học. Tại huyện Sa Thầy, tỉnh Kon Tum, với 15 trường THCS và gần 3.700 học sinh năm học 2020-2021, công tác quản lý TBDH đang đối mặt với nhiều thách thức do cơ sở vật chất còn hạn chế, thiết bị chưa đồng bộ và năng lực sử dụng của cán bộ quản lý, giáo viên còn hạn chế. Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lý TBDH tại các trường THCS huyện Sa Thầy trong giai đoạn 2018-2020, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp cho giai đoạn 2021-2025, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng thiết bị và chất lượng giáo dục. Nghiên cứu tập trung vào các khâu trang bị, sử dụng, bảo quản và kiểm kê thiết bị, đồng thời đánh giá nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về vai trò của TBDH trong đổi mới phương pháp dạy học. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục địa phương xây dựng kế hoạch đầu tư, nâng cao năng lực sử dụng thiết bị, từ đó thúc đẩy đổi mới phương pháp dạy học và nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông tại khu vực miền núi, biên giới.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và quản lý thiết bị dạy học, trong đó:

  • Lý thuyết quản lý giáo dục vi mô: Quản lý giáo dục là hệ thống các tác động có kế hoạch, có mục đích của chủ thể quản lý đến tập thể giáo viên, học sinh nhằm đạt mục tiêu giáo dục của nhà trường. Quản lý TBDH là một phần quan trọng trong quản lý giáo dục, đảm bảo thiết bị được trang bị, sử dụng và bảo quản hiệu quả.

  • Nguyên tắc dạy học trực quan: Theo Komensky và các nhà sư phạm hiện đại, TBDH là công cụ trực quan sinh động giúp học sinh lĩnh hội kiến thức, phát triển kỹ năng và tư duy sáng tạo.

  • Khái niệm thiết bị dạy học: TBDH là tập hợp các dụng cụ, phương tiện hỗ trợ giáo viên và học sinh trong quá trình dạy và học, bao gồm thiết bị kỹ thuật, đồ dùng trực quan, thiết bị thí nghiệm và tài liệu học tập.

Các khái niệm chính bao gồm: quản lý, quản lý giáo dục, thiết bị dạy học, quản lý thiết bị dạy học, đổi mới phương pháp dạy học, và các nguyên tắc sử dụng thiết bị.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 15 trường THCS huyện Sa Thầy, tỉnh Kon Tum, với đối tượng khảo sát gồm cán bộ quản lý, giáo viên các bộ môn Vật lý, Hóa học, Sinh học, Tiếng Anh, Địa lý và học sinh. Tổng số phiếu khảo sát gồm 30 cán bộ quản lý, 350 giáo viên và hơn 600 học sinh.

  • Phương pháp chọn mẫu: Mẫu được chọn theo phương pháp khách quan ngẫu nhiên nhằm đảm bảo tính đại diện cho các trường và đối tượng nghiên cứu.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả, phân tích tỷ lệ phần trăm các mức độ đánh giá về quản lý trang bị, sử dụng, bảo quản và phát triển TBDH. Kết hợp phân tích định tính qua phỏng vấn lãnh đạo, chuyên viên quản lý CSVC và thiết bị của Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện Sa Thầy.

  • Timeline nghiên cứu: Khảo sát thực hiện trong năm học 2019-2020 và học kỳ I năm học 2020-2021, đề xuất biện pháp cho giai đoạn 2021-2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về vai trò TBDH: 37% cán bộ quản lý và giáo viên đánh giá TBDH rất quan trọng, 55% đánh giá quan trọng, chỉ 8% cho là bình thường, không có ý kiến nào cho là không quan trọng. Điều này cho thấy sự đồng thuận cao về vai trò thiết yếu của TBDH trong đổi mới phương pháp dạy học.

  2. Thực trạng trang bị TBDH: Các trường THCS đã được đầu tư thiết bị nhưng còn thiếu đồng bộ và chưa đáp ứng đủ nhu cầu. Tỷ lệ trường đạt chuẩn quốc gia chỉ đạt 13,3%, nhiều thiết bị cũ kỹ, hư hỏng, chưa được bảo trì định kỳ. Khoảng 67% học sinh có học lực trung bình trở lên, nhưng việc sử dụng TBDH chưa phát huy tối đa hiệu quả hỗ trợ học tập.

  3. Năng lực quản lý và sử dụng TBDH: 100% hiệu trưởng và phó hiệu trưởng có trình độ đại học sư phạm, nhưng chỉ 33% phó hiệu trưởng đã qua bồi dưỡng khai thác và sử dụng TBDH. Đội ngũ cán bộ phụ trách thiết bị chuyên môn đúng chuẩn chỉ chiếm khoảng 33%, còn lại là giáo viên kiêm nhiệm với năng lực hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý và sử dụng thiết bị.

  4. Quản lý bảo quản và kiểm kê TBDH: Việc bảo quản thiết bị còn nhiều hạn chế do thiếu phòng kho, tủ chứa phù hợp, chưa có quy trình bảo dưỡng định kỳ. Kiểm kê thiết bị được thực hiện hàng năm nhưng chưa thường xuyên kiểm tra đột xuất, dẫn đến tình trạng thiết bị hư hỏng không được phát hiện kịp thời.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy mặc dù nhận thức về vai trò TBDH được đánh giá cao, nhưng thực trạng quản lý và sử dụng thiết bị tại các trường THCS huyện Sa Thầy còn nhiều hạn chế. Nguyên nhân chủ yếu do nguồn lực đầu tư chưa đủ, đội ngũ cán bộ quản lý và giáo viên chưa được đào tạo bài bản về sử dụng thiết bị, cùng với điều kiện bảo quản chưa đảm bảo. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, tình trạng thiếu đồng bộ và hạn chế về năng lực quản lý thiết bị là vấn đề phổ biến tại các vùng miền núi, khó khăn về kinh tế. Việc sử dụng TBDH hiệu quả có thể được minh họa qua biểu đồ tỷ lệ sử dụng thiết bị theo từng môn học và mức độ bảo quản thiết bị qua các năm, cho thấy xu hướng cải thiện nhưng còn nhiều điểm cần khắc phục. Nghiên cứu khẳng định rằng nâng cao năng lực quản lý, đầu tư đồng bộ và xây dựng quy trình bảo quản chặt chẽ là yếu tố quyết định để phát huy tối đa vai trò của TBDH trong đổi mới phương pháp dạy học.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng năng lực cho cán bộ quản lý và giáo viên
    Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn chuyên sâu về quản lý, khai thác và sử dụng TBDH cho hiệu trưởng, phó hiệu trưởng và giáo viên phụ trách thiết bị. Mục tiêu nâng tỷ lệ cán bộ được đào tạo đạt trên 80% trong giai đoạn 2021-2023. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện phối hợp với các trung tâm bồi dưỡng.

  2. Xây dựng và thực hiện kế hoạch đầu tư thiết bị đồng bộ, phù hợp
    Lập kế hoạch mua sắm, bổ sung TBDH theo danh mục tối thiểu của Bộ GD&ĐT, ưu tiên các thiết bị phục vụ thí nghiệm, thực hành và ứng dụng công nghệ thông tin. Thời gian thực hiện từ 2021 đến 2025, đảm bảo 100% trường THCS có thiết bị đạt chuẩn. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu các trường, Phòng GD&ĐT.

  3. Cải thiện công tác bảo quản và kiểm kê thiết bị
    Trang bị phòng kho, tủ chứa thiết bị phù hợp, xây dựng quy trình bảo dưỡng định kỳ và kiểm tra đột xuất thiết bị. Mục tiêu giảm tỷ lệ thiết bị hư hỏng xuống dưới 10% vào năm 2023. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu, cán bộ phụ trách thiết bị.

  4. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý TBDH
    Áp dụng phần mềm quản lý thiết bị để theo dõi số lượng, chất lượng, tình trạng sử dụng và bảo trì thiết bị. Thời gian triển khai từ 2022, hướng tới quản lý minh bạch, hiệu quả. Chủ thể thực hiện: Phòng GD&ĐT phối hợp với các trường.

  5. Nâng cao nhận thức và khuyến khích sử dụng TBDH trong dạy học
    Xây dựng quy chế sử dụng thiết bị, gắn việc sử dụng TBDH với đánh giá thi đua, khen thưởng giáo viên. Tổ chức các chuyên đề, hội thảo chia sẻ kinh nghiệm sử dụng thiết bị hiệu quả. Mục tiêu tăng tỷ lệ giáo viên sử dụng TBDH thường xuyên lên trên 80% trong năm học 2022-2023. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu, tổ chuyên môn.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Hiệu trưởng và phó hiệu trưởng các trường THCS
    Giúp nâng cao năng lực quản lý thiết bị, xây dựng kế hoạch đầu tư và bảo quản thiết bị phù hợp với điều kiện thực tế trường học.

  2. Cán bộ phụ trách thiết bị dạy học
    Cung cấp kiến thức chuyên sâu về quản lý, sử dụng và bảo quản thiết bị, từ đó nâng cao hiệu quả công tác thiết bị tại trường.

  3. Giáo viên các bộ môn khoa học tự nhiên và công nghệ
    Hỗ trợ nâng cao kỹ năng sử dụng thiết bị trong đổi mới phương pháp dạy học, tăng cường tính trực quan và thực hành cho học sinh.

  4. Phòng Giáo dục và Đào tạo các huyện, tỉnh
    Là tài liệu tham khảo để xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển cơ sở vật chất và thiết bị dạy học, đồng thời tổ chức các chương trình bồi dưỡng nâng cao năng lực cho cán bộ quản lý và giáo viên.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao quản lý thiết bị dạy học lại quan trọng trong đổi mới giáo dục?
    Quản lý thiết bị dạy học đảm bảo thiết bị được trang bị, sử dụng và bảo quản hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng dạy học, giúp giáo viên đổi mới phương pháp và học sinh tiếp thu kiến thức tốt hơn.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý thiết bị tại các trường THCS miền núi là gì?
    Thiếu đồng bộ thiết bị, cơ sở vật chất bảo quản chưa đảm bảo, đội ngũ cán bộ quản lý và giáo viên chưa được đào tạo bài bản, nguồn kinh phí hạn chế là những khó khăn phổ biến.

  3. Làm thế nào để nâng cao năng lực sử dụng thiết bị của giáo viên?
    Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên môn, hội thảo chia sẻ kinh nghiệm, xây dựng quy chế sử dụng thiết bị gắn với đánh giá thi đua và khen thưởng để khuyến khích giáo viên sử dụng thiết bị thường xuyên.

  4. Phần mềm quản lý thiết bị dạy học có lợi ích gì?
    Giúp theo dõi chính xác số lượng, chất lượng, tình trạng sử dụng và bảo trì thiết bị, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý, giảm thất thoát và hư hỏng thiết bị.

  5. Làm sao để xây dựng kế hoạch đầu tư thiết bị phù hợp với điều kiện địa phương?
    Cần khảo sát thực trạng thiết bị hiện có, nhu cầu sử dụng, nguồn lực tài chính, ưu tiên thiết bị phục vụ đổi mới phương pháp dạy học và phù hợp với đặc điểm vùng miền để lập kế hoạch khả thi, hiệu quả.

Kết luận

  • Quản lý thiết bị dạy học tại các trường THCS huyện Sa Thầy, tỉnh Kon Tum còn nhiều hạn chế về trang bị, sử dụng và bảo quản, ảnh hưởng đến chất lượng dạy học.
  • Nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về vai trò của TBDH trong đổi mới phương pháp dạy học là tích cực nhưng năng lực sử dụng thiết bị cần được nâng cao.
  • Đội ngũ cán bộ phụ trách thiết bị còn thiếu chuyên môn và chưa ổn định, cần được bồi dưỡng bài bản và có chính sách hỗ trợ phù hợp.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý thiết bị bao gồm bồi dưỡng năng lực, xây dựng kế hoạch đầu tư đồng bộ, cải thiện bảo quản, ứng dụng công nghệ thông tin và nâng cao nhận thức sử dụng thiết bị.
  • Nghiên cứu đề xuất lộ trình thực hiện các giải pháp từ 2021 đến 2025, nhằm góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng thiết bị và chất lượng giáo dục tại các trường THCS miền núi.

Hành động tiếp theo: Các nhà quản lý giáo dục và hiệu trưởng các trường THCS cần triển khai ngay các biện pháp đề xuất, đồng thời phối hợp với các cơ quan chuyên môn để tổ chức bồi dưỡng, đầu tư và kiểm tra, đánh giá công tác quản lý thiết bị dạy học một cách bài bản và hiệu quả.