Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông theo Nghị quyết số 29-NQ/TW, quản lý hoạt động tài chính ở các trường trung học cơ sở (THCS) đóng vai trò then chốt nhằm nâng cao chất lượng giáo dục. Huyện Thới Bình, tỉnh Cà Mau, với 12/13 trường THCS được khảo sát từ năm 2017 đến 2019, là địa bàn nghiên cứu điển hình cho việc đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp quản lý tài chính đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông. Theo báo cáo của ngành, tỷ lệ trường đạt chuẩn quốc gia và chất lượng giáo dục tại huyện ngày càng được cải thiện, tuy nhiên công tác quản lý tài chính còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng nguồn lực.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm xây dựng cơ sở lý luận và khảo sát thực trạng quản lý hoạt động tài chính tại các trường THCS huyện Thới Bình, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý theo hướng tự chủ và tự chịu trách nhiệm, phù hợp với yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 12 trường THCS công lập trên địa bàn huyện trong giai đoạn 2017-2019, với đối tượng là cán bộ quản lý, kế toán và giáo viên tham gia khảo sát.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý tài chính, góp phần phát huy nguồn lực tài chính, tăng cường minh bạch và trách nhiệm giải trình, từ đó thúc đẩy chất lượng giáo dục toàn diện tại các trường THCS. Các chỉ số như mức độ tự chủ tài chính, tỷ lệ thực hiện dự toán ngân sách, và mức độ công khai tài chính được sử dụng làm metrics đánh giá hiệu quả quản lý tài chính trong nghiên cứu.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết quản lý tài chính công và lý thuyết tự chủ trong quản lý giáo dục. Lý thuyết quản lý tài chính công nhấn mạnh việc sử dụng hiệu quả các nguồn lực tài chính công, đảm bảo minh bạch và trách nhiệm giải trình trong các đơn vị sự nghiệp công lập. Lý thuyết tự chủ trong quản lý giáo dục tập trung vào việc trao quyền tự chủ tài chính cho nhà trường, đồng thời tăng cường trách nhiệm giải trình nhằm nâng cao chất lượng giáo dục.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Quản lý tài chính giáo dục: Quản lý các nguồn thu, chi, lập dự toán và kiểm soát tài chính trong nhà trường.
  • Tự chủ tài chính: Quyền tự quyết định về sử dụng nguồn lực tài chính của nhà trường trong phạm vi quy định pháp luật.
  • Trách nhiệm giải trình: Yêu cầu nhà trường phải báo cáo, giải trình về việc sử dụng tài chính với các bên liên quan.
  • Quy chế chi tiêu nội bộ: Bộ quy định chi tiết về các khoản chi tiêu nhằm đảm bảo hiệu quả và minh bạch tài chính.
  • Huy động nguồn lực tài chính ngoài ngân sách nhà nước: Các khoản thu hợp pháp từ xã hội nhằm bổ sung nguồn lực cho nhà trường.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và khảo sát thực tiễn.

  • Nguồn dữ liệu:

    • Dữ liệu thứ cấp từ các văn bản pháp luật, nghị định, thông tư liên quan đến quản lý tài chính giáo dục.
    • Dữ liệu sơ cấp thu thập qua phiếu khảo sát với 12 hiệu trưởng, 12 kế toán và 76 giáo viên tại 12 trường THCS huyện Thới Bình.
    • Phỏng vấn chuyên viên tài chính phòng GD&ĐT và phòng Tài chính - Kế hoạch huyện Thới Bình.

  • Phương pháp phân tích:

    • Phân tích thống kê mô tả (Mean, độ lệch chuẩn) để đánh giá thực trạng quản lý tài chính.
    • Phân tích thống kê suy luận (so sánh giá trị trung bình, hệ số tương quan Spearman) để kiểm tra tính cấp thiết và khả thi của các biện pháp đề xuất.
    • Sử dụng phần mềm SPSS để xử lý và phân tích số liệu.

  • Timeline nghiên cứu:

    • Thu thập dữ liệu từ năm 2017 đến 2019.
    • Phân tích và đánh giá thực trạng trong năm 2020.
    • Đề xuất và khảo nghiệm biện pháp trong năm 2021.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng lập dự toán ngân sách:
    100% trường THCS đã thực hiện lập dự toán ngân sách hàng năm, tuy nhiên chỉ khoảng 75% dự toán phản ánh đầy đủ các khoản thu, chi theo quy định. Mức độ cân đối thu chi đạt trung bình 85%, cho thấy còn tồn tại sự thiếu hụt trong cân đối tài chính.

  2. Xây dựng quy chế chi tiêu nội bộ:
    83% trường đã xây dựng và ban hành quy chế chi tiêu nội bộ, nhưng chỉ 67% thực hiện nghiêm túc và đầy đủ các quy định trong quy chế. Việc thiếu minh bạch trong một số khoản chi vẫn còn phổ biến.

  3. Quản lý thu - chi ngân sách:
    Tỷ lệ thu đúng, đủ các khoản thu học phí và lệ phí đạt 90%, tuy nhiên việc quản lý các khoản thu hộ và thu theo thỏa thuận còn nhiều hạn chế, với 40% trường chưa thực hiện công khai đầy đủ các khoản thu này.

  4. Công tác kiểm tra, giám sát tài chính:
    Chỉ 58% trường thực hiện kiểm tra, giám sát định kỳ hoạt động tài chính, trong đó 50% trường có báo cáo kiểm tra tài chính đầy đủ. Việc kiểm soát chi tiêu chưa chặt chẽ dẫn đến một số sai phạm nhỏ trong chi tiêu.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy quản lý hoạt động tài chính tại các trường THCS huyện Thới Bình đã có những bước tiến tích cực, đặc biệt trong việc lập dự toán ngân sách và xây dựng quy chế chi tiêu nội bộ. Tuy nhiên, mức độ thực hiện và tuân thủ các quy định còn chưa đồng đều, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính.

Nguyên nhân chủ yếu do năng lực quản lý tài chính của cán bộ quản lý và kế toán còn hạn chế, thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên liên quan, cũng như chưa có hệ thống giám sát tài chính nội bộ hiệu quả. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc tăng cường tự chủ tài chính gắn với trách nhiệm giải trình là xu hướng tất yếu để nâng cao chất lượng quản lý tài chính giáo dục.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ thực hiện các nội dung quản lý tài chính tại từng trường, bảng so sánh mức độ tuân thủ quy chế chi tiêu nội bộ và biểu đồ đường thể hiện tiến độ thu chi ngân sách theo quý. Những biểu đồ này giúp minh họa rõ nét các điểm mạnh và hạn chế trong quản lý tài chính hiện nay.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực quản lý tài chính cho cán bộ quản lý và kế toán
    Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn về quản lý tài chính, kế toán công lập theo hướng tự chủ tài chính. Mục tiêu nâng tỷ lệ cán bộ đạt chuẩn năng lực quản lý tài chính lên 90% trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng GD&ĐT phối hợp với các cơ sở đào tạo.

  2. Hoàn thiện và thực thi nghiêm quy chế chi tiêu nội bộ
    Cập nhật, bổ sung quy chế chi tiêu nội bộ phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông, tăng cường công khai minh bạch các khoản thu, chi. Thời gian thực hiện trong 1 năm, với sự giám sát của Hội đồng trường và Ban đại diện cha mẹ học sinh.

  3. Tăng cường kiểm tra, giám sát tài chính nội bộ
    Thiết lập hệ thống kiểm tra định kỳ, báo cáo tài chính minh bạch, xử lý kịp thời các sai phạm. Mục tiêu đạt 100% trường thực hiện kiểm tra tài chính định kỳ hàng quý trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng phối hợp với phòng Tài chính - Kế hoạch huyện.

  4. Đẩy mạnh huy động nguồn lực tài chính ngoài ngân sách nhà nước
    Xây dựng kế hoạch vận động tài trợ, đóng góp từ cộng đồng, doanh nghiệp và các tổ chức xã hội nhằm bổ sung nguồn lực cho các hoạt động giáo dục. Thời gian triển khai liên tục, ưu tiên các dự án nâng cấp cơ sở vật chất và thiết bị dạy học. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu nhà trường phối hợp với Hội cha mẹ học sinh và chính quyền địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các cấp
    Giúp hiểu rõ cơ chế quản lý tài chính trong trường THCS, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý tài chính và đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông.

  2. Hiệu trưởng và kế toán các trường THCS
    Cung cấp kiến thức thực tiễn và giải pháp quản lý tài chính, giúp xây dựng quy chế chi tiêu nội bộ, lập dự toán ngân sách và kiểm soát thu chi hiệu quả.

  3. Các nhà hoạch định chính sách giáo dục và tài chính
    Là tài liệu tham khảo để xây dựng chính sách, cơ chế tài chính phù hợp với xu hướng tự chủ và trách nhiệm giải trình trong giáo dục phổ thông.

  4. Nghiên cứu sinh, học viên cao học ngành Quản lý giáo dục
    Hỗ trợ nghiên cứu chuyên sâu về quản lý tài chính giáo dục, cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để phát triển đề tài nghiên cứu liên quan.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý tài chính trường THCS có vai trò gì trong đổi mới giáo dục phổ thông?
    Quản lý tài chính đảm bảo nguồn lực tài chính được sử dụng hiệu quả, minh bạch, góp phần nâng cao chất lượng dạy và học, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông.

  2. Tự chủ tài chính trong trường THCS được hiểu như thế nào?
    Là quyền tự quyết định về sử dụng nguồn lực tài chính trong phạm vi quy định, đồng thời chịu trách nhiệm giải trình về việc sử dụng tài chính với các bên liên quan.

  3. Các trường THCS huy động nguồn lực tài chính ngoài ngân sách nhà nước bằng cách nào?
    Thông qua vận động tài trợ, đóng góp của cha mẹ học sinh, doanh nghiệp, tổ chức xã hội và các hoạt động dịch vụ hợp pháp nhằm bổ sung nguồn lực cho nhà trường.

  4. Quy chế chi tiêu nội bộ có ý nghĩa gì trong quản lý tài chính trường học?
    Là bộ quy định chi tiết về các khoản chi tiêu, giúp đảm bảo sử dụng kinh phí đúng mục đích, tiết kiệm, minh bạch và tăng cường công tác quản lý tài chính.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả kiểm tra, giám sát tài chính trong trường THCS?
    Thiết lập hệ thống kiểm tra định kỳ, báo cáo tài chính minh bạch, phân công trách nhiệm rõ ràng và xử lý kịp thời các sai phạm, đồng thời tăng cường đào tạo cán bộ quản lý tài chính.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động tài chính tại các trường THCS huyện Thới Bình đã có những bước tiến tích cực nhưng vẫn còn nhiều hạn chế về năng lực quản lý và minh bạch tài chính.
  • Việc xây dựng và thực thi quy chế chi tiêu nội bộ, lập dự toán ngân sách và kiểm soát thu chi cần được tăng cường để đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông.
  • Các biện pháp đề xuất tập trung vào nâng cao năng lực cán bộ, hoàn thiện quy chế chi tiêu, tăng cường kiểm tra giám sát và huy động nguồn lực tài chính ngoài ngân sách.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn quan trọng cho các nhà quản lý giáo dục, hiệu trưởng, kế toán và các nhà hoạch định chính sách.
  • Tiếp theo, cần triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 1-2 năm và đánh giá hiệu quả để điều chỉnh phù hợp, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tại các trường THCS huyện Thới Bình.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả quản lý tài chính trường học, góp phần đổi mới giáo dục phổ thông bền vững!